هەندێ لە هێماكانی بزووتنەوەی ئیسلامی بەگشت لایەنەكانییەوە، تائێستا خۆیان بە زل دەزانن و قسە دەربارەی سەركەوتنی خۆیان دەكەن لەدوا هەڵبژاردنەكانی ئەنجوومەنی پارێزگاكان، لەم رووەوە ئاماژە بەلیستی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا دەكەن، كە چۆن توانی زۆربەی دەنگەكانی گۆڕەپانی شیعی وەدەست بێنێ، ئەو لیستەی كە هەردوو باڵی حزبی دەعوە( ئیسلامی و رێكخستنی عێراق)ی لە خۆدەگرت، بەسەرۆكایەتی كەسایەتییەكی وەكو نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق.
خاڵی ناڕازیی بوون لەسەر ئەو جۆرە ژێ پرسییە خۆی لەو پرسیارە دەبینێتەوە ،كە بۆچی مالیكی ناونیشانی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسای بۆ لیستەكەی خۆی هەڵبژارد و لەناونیشانی ئیسلامی و حزبی دووركەوتەوە؟
خاڵێكی تر كە هەندێ كەس وەك رەخنەئامێز ئاراستەی ئەو جۆرە ژێ پرسییە دەكەن، ئەوەیە: باشە ئەگەر بەقسەی ئەو لایەنانە بێ و عێراقییەكان دەنگیان بە ئیسلامییەكان دابێ، بۆ زۆرینە دەنگیان بە ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی عێراق نەدا كە سەید عەبدولعەزیز ئەلحەكیم سەركردایەتی دەكرد كە كوڕی مەرجەعییەتێكی بەناوبانگی حەوزەی زانستییە و بەدرێژایی مێژووش خانەوادەكەیان پێگەو پایەكی ئایینی بەرچاویان هەبووە، ئەمە بێجگە لەوەی كە ئەو ئەنجوومەنەی سەركردایەتی دەكات خاوەن توانایەكی گەورەی ماددی و تەعبەوییە؟
چاوخشاندنەوەیەكی خێرا بە ئەنجامەكانی ئەو هەڵبژاردنە زۆر بەروونی ئەوەمان بۆ ئاشكرا دەكات، كە دەنگدەران بە ئەنقەست ویستیان ئەو لایەنە لەناو ماڵی خۆیاندا سزا بدەن، بەدەلیلی ئەوەی زۆربەی دەنگدەرانی پارێزگای كەربەلا دەنگیان بەكەسێكی سەربەخۆدا كە بەتاك خۆی هەڵبژاردبوو، كە ئەویش یوسف ئەلحەبوبییە، ئەمە لەكاتێكدا واچاوەڕوان دەكرا حزبی دەعوە لەوپارێزگایەدا سەركەوتنێكی بێ وێنە وەدەست بێنێ، بەتایبەتی پارێزگاری ئەو پارێزگایە ئەندامی ئەو حزبەیەو دەیتوانی بەهۆی پێگە فەرمییەكەیەوە كاریگەری بكاتە سەر دەنگدەران، هەروەها سەبارەت بە پارێزگای نەجەف، كە پارێزگارەكەی لە ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامییە، بەڵام كەمترین دەنگی دەنگدەرانی وەدەست هێنا لەو پارێزگایە ئاینییە.
ئەو خزمەتگوزارییەی كە لەشاری نەجەف ئەنجامدراوە هەر لەفڕۆكەخانە نێودەوڵەتییەكەی تا دەگاتە رێگەوبان و پرد، ئەمانە گشتیان بەس نەبوون بۆ ئەوەی دەنگدەر دەنگ بەلیستی شەهید میحراب بدات كە ئەنجوومەنی باڵاو خانەوادەی ئەلحەكیم لەپشتیەوە بوون، ئەنجوومەنی باڵا تووشی شكستێكی گەورە بوو كاتێك حەوت پارێزگای لەدەست دا كە پێشتر تێیاندا باڵا دەست بوو، گرنگترینیشیان لەپێگە سەرەكییەكەی خۆی شاری نەجەف كە ئێستا بەكەمینەیەكی ئینتیخابی دادەنرێ، لەو پارێزگایانەی كە نموونەی خۆی لە ئیدارەو ئەنجوومەنی پارێزگاكاندا پێشكەش كرد، پرسیاری هەرە گرنگ كە بێ وەڵام دەمێنێتەوە ئەوەیە: بۆ ئەلحەبوبی بەو خزمەتگوزارییانەی سەركەوت كە پێشكەشی كەربەلای كردبوو و ئەنجوومەنیش بەو خزمەتگوزارییانە سەرنەكەوت كە پێشكەشی نەجەفی كردبوو؟
سێیەمین پێكهاتەی سیاسی شیعی رەوتی سەدرە یان (سوپای مەهدی)یە، كە بەناوی رەوتی (ئەحرار) و بە پشتگیری سەركردەی شیعی موقتەدا سەدر بەشداری هەڵبژاردنەكانی كرد، ئەو رەوتە كە زیاتر لەمەیدانێك و گۆڕەپانێكی عەسكەری باڵا دەست بوو، كەچی ئەنجامەكانی پلەیەكی خوارووتریان دایێ لەدەنگ و كورسی نەك هەر لە بەغدا كە شاری سەدری لێیە، بەڵكو شكستێكی پێ هێنرا لەبەسرەو عیمارە، ئەمە لەكاتێكدا پارێزگاری عیمارە سەر بەو رەوتە بوو، دەنگەكانیشی لە عیمارە كە بەپێگەی سەرەكی ئەو رەوتە دادەنرا خوارووی دەنگەكانی بوو لەشاری سەدردا، پێكهاتەی چوارەمی شیعە حزبی فەزیلەیە كە ئایەتوڵڵا ئەلیعقوبی لەپشتیەتی وەك مەرجەعییەتێكی ئاینی و ئەویش لەبەرامبەر حزبی دەعوە تووشی شكستێكی گەورە بوو لە پایتەختی ئابووری عێراق واتە بەسرە كە تێیدا بەخۆی كولفولكول بوو.
لە هەردوو پارێزگا گەورەكەی عێراقیش، بەغدای پایتەخت، ئەوا ئەنجوومەنی باڵا شكستێكی گەورەی بۆ خۆی تۆماركرد، لە كاتێكدا پارێزگارەكەی لەخۆی بوو كە سەر بەرێكخراوی بەدرە، ئەمە لەسەر ئاستی شیعی، لەسەر ئاستی سوننیش لەپارێزگاكانی رۆژئاوادا، رێك لە ئەنباردا حزبی ئیسلامی بەسەرۆكایەتی تاریق ئەلهاشمی جێگری دووەمی سەرۆك كۆمار و ئەندامی دەستەی سەرۆكایەتی و ئەندامی لێژنە (3+1) كە واتە ئەنجوومەنی سەرۆكایەتی و سەرۆكایەتی وەزیران و گرنگترین یاریزانی سیاسی سوننە لەپرۆسەی سیاسیدا، ئەویش لەبەرامبەر ئەنجوومەنەكانی سەحوە و ئیسناد و خانەوادەی ئەبو ریشە تووشی شكستێكی گەورە بوو، هەتا داواكاری هاشمی بەكشانەوە لەپرۆسەی سیاسیدا لەبارێكدا ئەگەر دەنگ نەدرێتە پاڵێوراوەكەی بۆ پۆستی سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران لە هاوكێشە ئینتیخابیەكەو هەروەها لەگەمەی دەنگەكانی نەگۆڕی، چونكە چەقۆ تیژەكەی بەشكاری سیاسی ئەو پۆستەی بە بەتاڵی هێشتەوە، ئەویش بۆ بەرژەوەندی هەر پاڵێوراوێكی سوننی كە هێزە سیاسییە بەشداربووەكانی پرۆسەی سیاسی، بە هەلێكی خۆیانی بزانن.
ئەوەی بەوردی چاودێری كەشی مزگەوتەكان و بۆنە ئایینیەكان بكات وەكو چلەی ئیمام حوسێن كە ملیۆنەها كەس روویان لە كەربەلا كرد، چۆن وا بە ئاسانی باوەڕ بەوە بكات كە ئەو دەنگدەرانە دەنگیان بەهێزە سیاسییە ئایینیەكان نەدا؟
بێ شك پردی پەیوەندی نێوان شەقامی عێراق و ئایینی بەهێزو ریشەدارە، بە تایبەتی لەژێر سایەی نەبوونی نیمچە رەهایەكی رەوتە عەلمانییەكان لەم چەند ساڵەی دوایی دیمەنی عێراقدا، هەروا حزبی بەعس كە 30 ساڵ حوكمی عێراقی كرد نەیتوانی شەڕێكی رۆشنبیری یان فیكری بەرپا بكات كە بتوانێ شوێن پێی وازعی ئایینی لە ویژدانی شەقامی عێراقی لەق بكات، ئەمە ئەگەر نەبووبێتە هۆی چەسپاندنی ئەو وازعە ئایینیە بەهۆی هەڵسوكەوتە توندەكانی بەرامبەر هێزە ئیسلامییەكان و هێما گەورەكانیان.
زەقترین بەڵگەش كە رژێمی پێشوو نەیتوانی رووبەڕووی ئەو بارە ئیسلامییە ببێتەوە، پەنابردنیەتی بۆ دروشمی ئیسلامی لەرووبەڕووبوونەوەی هێرشە دەرەكییەكاندا، وەك ئەوەی لەشەڕی ئێراندا كردی و هەروەها لەشەڕی كوێت و كەنداودا، بەڵام دەرهاوێشتەكانی دوا هەڵبژاردن ئەوەی بەدیارخست كە پەیوەندییەكی فیزیكی نێوان عێراقییەكان و ئاییندا هەیە، كە ئەم پەیوەندییەش پەیوەندییەكی تەقلیدییە و پشت بەجیاكردنەوەی ئەوەی دنیاییە (وەك كردەی سیاسی) لەوەی كە پیرۆزە لە هەست و ویژداندا، بۆیە هەوڵی هێزە ئایینیەكان بەئاینكردنی كاری سیاسی لەلایەن زۆربەی عێراقییەكان رەتكرایەوە و باشترین بەڵگەش ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانە، هەروەها ئیستغلال كردنی بۆنەكان عاشوراو چلەی ئیمام حوسێن كاردانەوەیەكی لەلای خەڵك دروستكردووە، ئەوەی روونە عێراقییەكان لەو هەڵبژاردنەدا تەفاعولیان لەگەڵ دروشمە نیشتمانییەكان و ئەوەی پەیوەندی بە ئازاری رۆژانەیان هەیە كرد، كەواتە چۆن هێزە ئایینیەكان دەتوانن دووبارە كارتەكانیان رێك بخەنەوە لەسەری مێزی هەڵبژاردنەكانی داهاتووی پەرلەمان كە كێبڕكێیەكە لەسەر تەنەكەیەكی گەرم دەبێ؟
بەتەئكیدەوە ئەم هێزە ئایینیانە یەك رێیان لەپێشە، كە ئەویش وەرگرتنی عیبرەتە لەوەی كە بەسەریاندا هات و وازیش لە دروشمی ئایینی و تایفی بهێنن.
لەهەڵبژاردنەكانی ئەنجوومەنی پارێزگاكاندا نەك تەنها دروشمی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا سەركەوتنی وەدەست هێنا، بەڵكو دروشمی سەربەخۆش و ئەو دروشمەش دەكرا سەركەوتنی گەورەتر وەدەست بێنێ، ئەگەر دەنگەكان پەرت و بڵاونەكرابان بەهەدەرنەچووبان.
كۆی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبوو نزیكەی 15 ملیۆن كەس بوو، لەو ژمارە بەتەنها 7,5 ملیۆن كەس بەشدارییان لە هەڵبژاردنەكە كرد، بە حیسابێكی وردو ساكار ئەنجامەكان تەئكیدیان لەوە كردەوە كە نیوەی ئەوانەی بەشدارییان كرد دەنگیان بەو لیستانەدا كە سەرنەكەوتن، ئەمەیش بەهۆی پەرتوبڵاوی دەنگەكانیان، كە ئەمەیش بووە هۆی بەهەدەرچوون زۆربەی ئەو دەنگانە لەژێر سایەی یاسایەك كە زۆربەی ئەو دەنگدەرانە بەیاسایەكی تەعەسوف دایدەنێی، ئەو لیستە سەرنەكەوتووانە كە نیوەی بەشداربووان دەنگیان بۆ دابوو دەكرێ لە ئایندەدا ریزەكانی خۆیان یەك بخەن و بەیەك لیست بەشداری شەڕی هەڵبژاردن بكەن، ئەو كاتەش ئەنجامەكان وروژێنەتر دەبن لەسەرەو ژێركردنی هاوكێشەكان و شتی سەیرو سەمەرەتریشی بەدواوە دێت.
گۆڕانكارییەكانی ئێستا بەواتای مانەوەی رێژەی لاگیری دێ بەلای كەمی تاكۆتایی ئەمساڵ، ئەویش لەچاوەڕوانی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمان، تا ئەو كاتیش ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی پارێزگاكان یەكەم مەعالمی هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان و شێوەی هاوپەیمانییەكانی و دووەم شێوەی حكومەت و سێیەم دابەشكردنی سێ پۆستە گەورەكەی سەرۆك وەزیران و سەرۆك كۆمار و سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران دیاری دەكەن.