كشانەوەی لە عێراق.... یەكەم تەنگژە&
فەیسەڵ دەباغ
پلانەكەی هەروەكو چارەسەرێكی مام ناوەندی بوو، نێوان كشانەوەیەكی تەواو و خێرا- ئەوەی كە بەخۆی بانگشەی بۆ دەكرد لەكاتی بەڕێوەچوونی هەڵمەتەكەیدا- و نێوان هەڵوێستی پارێزگارەكان كەدەكرێ بیخەینە پاڵ ئیدارەی پێشووی ئەمەریكا كە دەیویست كشانەوەكە لەكۆتایی ساڵی 2011 دا تەواو بێت.
راستیەكەی نەیدەزانی پاش ساڵی 2011 ئیدارەی بووش لەرووی عەسكەرییەوە چی دەكرد، بەڵام لەكاتێكدا كۆمارییەكان لە كۆنگرێسدا بەر لە هەموویان ماكین كە هاوچاوی ئۆباما بوو بۆ وەرگرتنی كورسی سەرۆكایەتی- بەشێوەیەكی گشتی رازی بوون لەسەر پلانەكە، ئەوا دیموكراتەكان، وەك سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران و سەركردەی دیموكراتەكان لە ئەنجوومەنی پیراندا رەخنەیان لە پلانەكە گرت.
دەكرێ بڵێین پلانی ئۆباما سەبارەت بە عێراق لە دوو بەش پێكهاتووە، یەكێكیان عەسكەری و ئەویتریان سیاسی، كە ئەمەشیان بەسەرەتایەكی باش دادەنرێ، لەبەشە عەسكەرییەكەیدا ئۆباما قسەی لەسەر كشانەوەی هێزە شەڕكەرەكانی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا كرد لە عێراقدا، كە بڕیار بوو لە كۆتایی مانگی ئابی 2010دا دەست پێ بكات، لەگەڵ مانەوەی 35-50 هەزار عەسكەر بۆ یارمەتیدانی حكومەتی عێراق لە هێنانەكایەی سەقامگیری و راهێنانی سوپاو پۆلیس، بەمەرجێ كشانەوەكە بەتەواوی لەكۆتایی ساڵی 2011 ئەنجام بدرێ، واتە لەو وادەیەی كە رێككەوتنە ئەمنییەكەی نێوان حكومەتی عێراق و ئیدارەی پێشووی ئەمەریكا لەسەری رێك كەوتبوون.
لەبەشە سیاسییەكەیشدا، ئۆباما لەسەر دوو بابەت قسەی كرد، یەكێكیان پەیوەندی بە باری نێوخۆییەوە هەبوو، ئەویتریشیان بەباری دەرەكییەوە.
ئەوەی پەیوەندی بەیەكەمەوە هەبێ وا دیارە ئۆباما حەزی لەكارێكی سیاسییە كە بتوانێ بەهۆیەوە رێككەوتنێكی نیشتمانی بێنێتە دی و هۆكارەكانیش دیارن، بەڵام لەلایەكی دیكەوە ئۆباما دەربارەی ئەو مەسەلەیە قسە لەسەر كارێك دەكات كە پەیوەندی بەنەتەوە یەكگرتووەكانەوە هەبێ.
ئۆباما پێی وایە بەبێ هەماهەنگی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێی عێراقدا ناكرێ ئەمنیەتەكەی بپارێزرێ، بەواتایەكی دیكە دەیەوێ باری عێراق بخاتە سیاقێكی گونجاوی ئەقلیمیدا، چ بە بەشداری هێزە ئەقلیمییەكان، ئەوانەی كە پەیوەندییان بە ئایندەی عێراقەوە هەیە، یان بەكاركردن بۆ ئەوەی ئێران نەگاتە رادەی بەرهەمهێنانی چەكی ئەتۆمی، یانیش هەوڵدان بۆ ئەنجامدانی ئاشتەواییەكی هەمیشەیی نێوان ئیسرائیل و عەرەبدا.
بەكورتی ئۆباما پێی وایە چارەسەری كێشەكانی عێراق بەتایبەتی لەمەودایەكی دووردا دەبێ سیاسی بێ و، دانیش بەو ئاستەنگانە دەنێ كە رووبەڕووی عێراق دەبنەوە، ئەویش بەهۆی چەند گیروگرفتێكی گەورەی وەك پەنابەران و كۆچپێكراوان و كەمبوونەوەی داهاتی نەوت.
هەندێ جار پیاو سەری سوڕ دەمێنێ لەو شێوازەی كە فەرمانگەكانی دروستكەری بڕیاری ئەمەریكی بیری لێ دەكەنەوە، بەتایبەتی لەچۆنییەتی چارەسەركردنی ئەو گیروگرفتە سەرەكیانەی كە رووبەڕوویان دەبێتەوە، لەكاتێكدا رۆبەرت گیتس وەزیری بەرگری ئەمەریكا لە لێدوانێكیدا دان بەوەدەنێ كە سەرەڕای ئەو سەركەوتنە سەربازییە گرنگەی ئەمەریكا لە عێراق، بەڵام هێشتا لەئاستی سیاسیدا زۆر شت ماون و لە هەمان لێدوانیشدا ئاماژە بە سێ كێشە لە عێراقدا دەكات كە بەڕای ئەو مەترسیدارن، وەك رەوشی موسڵ و پشێوی نێوان كورد و عەرەب و داڕشتنی یاسای نەوت، بەڵام ئەویش بەهیچ شێوەیەك باسی كەركووك ناكات كە بە گەورەترین كێشە دادەنرێ و لە یەكلا نەكردنەوەیشی دان بە رۆڵی سلبی ئەمەركیا و بەغدا و وڵاتانی ئەقلیمی نانێ لە چارەسەر نەكردنیدا. لەوانەیە نووسەرێكی ئاسایی نەتوانێ وابەئاسانی رەخنە لەو بنچینانە بگرێ كە سیاسەتی ئەمەریكای لەسەر دروست دەكرێ، چونكە وا دەزانێ عەقڵیەتێكی خودان شیان لە فەرمانگەكانیدا كاردەكەن، كە ئەمەیش وانییە.
من یەك نموونە دەهێنمەوە: سەرۆك ئۆباما لەماوەی هەڵمەتی هەڵبژاردندا لە نێوان كشانەوە لە عێراق و زیادكردنی ژمارەی هێزەكانی لە ئەفغانستان بە یەكیانی گرێدا ئەمیش لەسەر پاشینەی دیدە رەخنەدارەكەی بۆ جۆرج بووش و ئیدارەكەی كەگوایە خاوەن دیدێكی قوڵ نەبووینە لە ئاراستەكردنی ئەركەكانیاندا، گوایە تەركیزیان لەسەر نەهێشتنی دیاردەی تیرۆر نەكردوووە، بۆیە هەرزوو نێوان پلانی كشانەوە لە عێراق و تەركیزكردن لەسەر ئەفغانستانی گرێدا.
هەر چاودێرێكی بڕەك زیرەك دەزانێ كە پلانی تەركیزكردن لەسەر ئەفغانستان پلانی پەك كەوتووە، كە ئەمەیش كاردەكاتە سەرباری كشانەوە لە عێراقدا، هێزەكانی ئەمەریكا لەو وڵاتە هەر وەكو لەبارێكی ئابلووقەدان، ئەویش بەكاریگەری ئەو شاڵاوانەی كە دەكرێتە سەر هێزەكانی، بەتایبەتی لە دۆڵی خەیبەری ستراتیژی، كە ئەمیش وا دەكات، زۆر زەحمەت بێ ئەو هێزە ئەمەریكییانە لە عێراقەوە بگوازرێنەوە بۆ ئەفغانستان، هەروەها ئەو پلانە تووشی پشێوی بووە لە سروشت و ئامانجەكانی.
گریمان ئەمە عەقڵیەتی ئەو فەرمانگانەیە كە ئۆباما لە بڕیارداندا پشتیان پێ دەبەستێ و ئەو عەقڵیەتەش عەقڵییەتێكی تەقلیدیە، بەڵام خۆ ئێمە لە بەردەم سەرۆكێكی گەنجین و لەلای ئەمەریكییەكان بە كەسێكی خاوەن بیری نوێ و بە كەسێكی كاریزما دادەنرێ، كە ئەم سیفەتەی دواییش لەسەردەمی جۆن كنێدی یەوە بە كەسێكی دیكە نەدراوە.
هەر یەكێك بە وردی سەیری رەفتاری ئەم دواییەی بكات، بەتایبەتی سەبارەت بە پلانی كشانەوە لە عێراق و تەركیزكردن لەسەر ئەفغانستان، یان بە كابرایەكی بێ ئەزموونی دادەنێ، یانیش بە پەلە كە تەنیا مەبەستی سەلماندنی راستگۆیی خۆیەتی سەبارەت بە بەڵێنی كشانەوە، ئەگینا هەموو چاودێران لەسەر ئەوە كۆكن كە ئەو پلانەی نەك هەر تەنگژە بۆ خۆی دروست دەكات، بەڵكو بۆ گشت لایەنە ناكۆكەكانی عێراقیش لە ناوەوە و دەرەوەدا، كەس نكۆڵی لەوە ناكات كە زیادكردنی ژمارەی هێزەكانی ئەمەریكا لە عێراق كە لە دوا ساڵەكانی سەرۆكی پێشووی ئەمەریكا ئەنجام درا، بووە هۆی باشتربوونی باری ئەمنی لە عێراقدا، هەر چەند ئەو باشییە پێویست بوو، بەڵام خۆ هەستی پێدەكرا، بۆیە یەكەمین رەخنە كە دەكرێ ئاراستەی پلانەكەی ئۆباما بكرێ پەیوەندییەكی بە چارەنووسی 35-50 هەزار سەربازی ئەمەریكی هەیە كەوا بڕیارە لە ماوەی 16 یان 18 یان 24 مانگ لە عێراق بمێننەوە.
ئەم ژمارەیە كە نزیكەی 4/1 یان 3/1 ی ژمارەی هێزەكانی ئێستای ئەمەریكا لە عێراق پێك دەهێنێ لەوانەیە زیاتر رووبەڕووی كاری تووندوتیژی ببنەوە، ئەگەر لە پێناو رزگاركردنی عێراقیش نەبێ وەك ئەوەی هێزەكانی بەرهەڵستكار دەیڵێن، ئەوا لە پێناو چەسپاندنی بوونیانە تا پاش كشانەوە كە بەركەوتێكی باشیان لە كێكە عێراقییەكە بەركەوێ.
لێرەدا لەوانەیە ئۆباما لە بارێكی وادا مەجبور بێ هەندێ لەو هێزانە بگێڕێتەوە، كە ئەمەیش ئەگەر روویدا شكستێكی گەورە دەبێ بۆ پلانەكەی، یانیش پەنا بباتە بەر كشانەوەیەكی خێراتر كە ئەمەیش هەر شكستێكە بەڵام بە جۆرێكی دیكە، چونكە كشانەوە لەو بارەدا نەك هەر كشانەوەیەكی بەرپرسیار نابێ وەك ئەوەی ئۆباما بەڵێنی پێ داوە، بەڵكو جۆرێكە لەسەر شۆڕی كە ئەمەیش چ لەلایەن رای گشتییەوە بێ یان بژاردەی ئەمەریكاوە بێ نایەتە قبوڵكردن، بەتایبەتی لە وڵاتێكدا كەخۆی بە بەهێزترین وڵات لە جیهاندا دادەنێ، بێجگە لەمەش كشانەوە بەپێی ئەو سیناریۆیە، ئایندەی عێراق دەكەوێتە دەست باهۆزێكی ئاژاوە گێڕ.
ئەمە بەو واتایە نایێ كە من تەبەنی گوتەی هەندێ لە سیاسەتكاران دەكەم كە رایەكی تایبەتیان بەرامبەر بەو كشانەوە خێرایەی ئەمەریكا هەیە، بەڵكو هەمیشە گوتومە كە زۆربەی كێشەكانی عێراق بەهۆی سیاسەتی هەڵەی یان سیاسەتی كورتبینی ئەمەریكابووە، بۆیە ئەو ئەركە پێویستی بە كارێكی سیاسی هەیە، كە ئەمەیش مەسەلەیەكی ئاسان نییە، بەتایبەتی ئەگەر لەسەر ئەوە رێككەوتین كە ئامانجی ئەو كارە گەیشتنە بە رێككەوتنێكی راستەقینەی نیشتمانی.
هەروەها ئەم كارە پێویستی بە جۆرە تەرتیباتێكی سەربازیی هەیە، وەك بوونی هێزێكی نێودەوڵەتی كە بەرەبەرە جێی ئەو هێزە ئەمەریكیانە بگرێتەوە تا ئاژاوە جێی ئەو بۆشاییە نەگرێتەوە كە پاش كردەی كشانەوەكە روودەدات و كەشەكەش بۆ پرۆسەی رێككەوتنە نیشتمانییەكە خۆش بكات.
مەترسی ئەم تەنگژەیە زیاتر دەبێ ئەگەر بێتو ئەو رێككەوتنە بەر لە كشانەوەكە ئەنجام نەدرێ، چونكە ئایندەی عێراق لەوانەیە بۆ ساڵانێكی دیكەش روون نەبێ، نێوان نا سەقامگیرییەكی ناوخۆ كە لەوانەیە بگاتە رادەی شەڕی ئەهلی و دەستێوەردانی دەرەكی كە لەوانەیە بە داگیركردنی بەشێكی عێراق كۆتایی پێ بێ لەلایەن ئەو هێزە ئەقلیمیانەی كە چاویان بڕیوەتە عێراق.
هەتا ئەو چوارچێوە ئەمنییە ئەقلیمییە گونجاوەی كە ئۆباما ئاماژەی پێ دەكات لە پلانەكەیدا لەوانەیە ئەویش لە نێوان بەرژەوەندییە دژ بە یەكەكانی ئەو هێزانەی كە بەشداری تیایدا دەكەن بزربێ.
بە تەئكیدەوە جوولەیەكی ئەقلیمی لە ئارادایە و زۆر بە وردیش چاودێری پلانەكەی ئۆباما دەكرێ و ئەم جوولەیەشی بەپێی بەرژەوەندی ئەو وڵاتە ئەقلیمیانە دەكرێ نەك بەپێی بەرژەوەندی عێراق، لەوانەیە هەندێ لە هێزە سیاسییەكانی عێراق بیر لە كۆمكاری وڵاتانی عەرەبی بكەنەوە بۆ ئەوەی ئەویش بەشداری لە دیاریكردنی ئایندەی عێراق بكات، وەك زەمانەتێك كە ئەم كارە بەلای بەرژەوەندی عێراق نەك وڵاتانی ئەقلیمی بشكێتەوە، بەڵام ئەم ئەلتەرناتیڤەش دروست نییە، چونكە لەو كۆمكارەدا هەندێ هێزی عەرەبی هەن كە ئەوانیش ئەجیندای تایبەتی خۆیان هەیە.
هەڤڕكێیەكی زۆر لە بەردەم ئەمەریكادایە و مەسەلەی كەركووك و مووسڵیش دوو خاڵی ورووژێنەرن و ئەم دوو خاڵەش جێی نیگەرانی سەركردە عەسكەرییە مەیدانییەكانی ئەمەریكان كە پێویستە ئۆباما لە جیاتی خۆ پابەندكردن بە خشتەیەكی عەشوائی، وەڵامی ئەم دوو پرسیارە بداتەوە:
* ئایا بە هاتنی مانگی ئابی 2010 ئەمەریكا دەتوانێ سەركەوتن رابگەیەنێ؟
* ئایا ئەو هێزەی كە دەمینێتەوە دەتوانێ ئەركی خۆی لە كۆتایی 2011 دا بە تەواوی جێبەجێ بكات؟
بە كورتی، هەر كشانەوەیەك بەر لەوەی ئەمنیەتێك و سەقامگیرییەكی تەواو لە عێراقدا بەر قەرار بێ لەوانەیە هەموو ئەو دەستكەوتانەی كە بە تێچوونێكی زۆری خوێن و پارەی ئەمەریكا هاتوونەتەدی لە دەست بدرێ، هەروەها بە بەجێ هێشتنی عێراقیش بەشێوازێكی هەڵە لەوانەیە كاریگەرییەكی زۆر بكاتە سەر ئەمنییەتی ئەمەریكا .
