بەر لەكۆتایی هاتنی ئیدارەی سەرۆكی پێشووی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و لەنووسینێكمدا ئاماژەم بەوە كردبوو كە لەوانەیە ئیدارەی دیموكراتییە نوێیەكە پشتی خۆی لە هاوپەیمانە تەقلیدییەكانی بووش لە عێراقدا بكاتەوە، ئەویش بۆ بەرژەوەندی حكومەتی ناوەندی لە بەغدا و خۆگواستنەوە لە سیاسەتی پەیوەندی شەخسی بووش و جێگرەكەی دیك چینی بۆ سیاسەتی بانگهێشتكردنی هەموو سەركردەكان بۆ گفتوگۆ و چارەسەركردنی كێشەكانیان بە شێوازێكی دیموكراتی و لەژێر چەتری حكومەتی ناوەندیدا، ئەو جۆرە رێبازەی نوێی ئەمەریكا لەوەی ئیدارە نوێیە كە دەست بەكاربێت، جۆزیف بایدنی جێگری سەرۆك لەگەڵ خۆی هێنابووی بۆ عێراق و لەسەردانەكەیدا بۆ كەركووك كە یەكێكە لەو شوێنانە كە كوردو عەرەب لەسەری ناكۆكین، رایگەیاند وڵاتەكەی ئەوەندە دەست بەتاڵ نییە تا خەریكی چارەسەركردنی هەموو كێشەكانی عێراق بێت، بۆیە پێویستە بەخۆتان چارەسەری ئەو كێشانە بكەن.
ئەم نامەیەی بایدن بەو شێوەیە لە هەولێری پایتەختی هەرێمی كوردستان خوێنرایەوە كە گۆڕانێكە لەو سیاسەتەی كە وایدەزانی هاوپەیمانی كورد و واشنتۆن هاوپەیمانییەكی رەهایە .
هەستكردن بە نائومێدی كورد لەسەر زاری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان نێچیرڤان بارزانی هات، كە لە رێی ئاژانسی ئەسوشێتد پرێسەوە گلەیی لەواشنتۆن كردبوو، كاتێك گوتی: ئێمە ئەمەریكامان خۆش دەوێ، بەڵام بایەخ بە كێشەكانمان نادات، كە شتێك دەربارەی پاراستنی گەلەكەمان دەڵێین پێیان وایە ئەمە كێشە بۆ سیاسەتەكەیان لە عێراقدا دروست دەكات. گلەییەكەی بارزانی لەهێزەكانی ئەمەریكا لەوە سەرچاوە دەگرێ كە كورد هەست دەكەن كە هاوپەیمانی راستەقینەی ئەمەریكان لەعێراقدا، بەڵام واشنتۆن خەریكە پشتیان لێ بكاتەوە، ئەویش لەرێی پاڵەپەستۆ نەخستنە سەر حكومەتی مەركەزی، رێك دوو دڵییەكەی لەنواندنی هەڵوێستێكی دیار بەرامبەر ئەو گرژیەی كە لە جێ ناكۆكەكاندا بەدی دەكرێ، وەك كەركووك كە سەركردایەتی كورد پێی وایە مافێكی خۆیەتی و بەدرێژایی رژێمە فەرمانڕەواكان، هەر لەرۆژی دروست بوونی دەوڵەتی عێراقەوە لەساڵی 1921 ئەو مافەی لێ سەنراوە .
كورد لەو هەڵسوكەوتە دەترسێ كە بەغدا دەستی پێكردووە، ئەویش بەناردنی هێزێكی نوێ كە زۆرینەی عەرەبن بۆ كەركووك بۆ ئەوەی جێی ئەو هێزە بگرێتەوە كە زۆربەیان كوردن.
دەربارەی ئەم كارەی حكومەتی ناوەندی بەرپرسانی كورد دەیانەوێ ئەمەریكییەكان فشارێكی گەورەتر بخەنە سەر سەرۆك وەزیران نوری مالیكی لەپێناو چارەسەركردنی كێشەكان بەر لەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە عێراق بكشێنەوە.
كورد پێی وایە مانەوەی ئەو كێشانە وەكو خۆیان پاش كشانەوەی ئەمەریكییەكان هۆكارێك دەبێ بۆ بەرپابوونی شەڕی كورد و عەرەب وەك ئەوەی كە لە هۆشدارییەكەی نێچیرڤان بارزانی دا هاتووە.
ئەو سیناریۆیەی كە تایبەت بوو بەكەركووك و كورد پێی وابوو كە بەپێی ئەو سیناریۆیە دەتوانێ كەركووك بگەڕێنێتەوە سەر هەرێمی كوردستان، ئەنجامدانی راپرسی بوو، بەڵام ئەو راپرسییە دواخرا، بۆ ئەوەی تەنگژەیەكی دیكە نەخرێتە سەر تەنگژەكانی عێراق و بەرپرسانی كوردیش پێیان وایە بەغدا بەردەوام دەبێ لە دواخستنی راپرسییەكە لەباری نەبوونی فشارێكی جدی لەلایەن واشنتۆنەوە.
كورد لەم دواییە هەست بە نیگەرانییەكی زۆر دەكات لە مالیكی و ئاراستەكەی لەپتەوكردنی دەسەڵاتەكەی و بانگهێشتەكەی بەهەمواركردنی دەستوور لەپێناو بەهێزتر كردنی حكومەتی مەركەزی و دانانی رادەیەك بۆ دەسەڵاتی كورد.
ئەوەی ئەو نیگەرانیەی كوردیشی زیاتر كردبێ سەركەوتنی لیستەكەی مالیكیە لە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان و بە ئەنجامێكی مەترسیداری دادەنێ نەوەكو ئەو سەركەوتنە مالیكی لەخۆبایی بكات و زیاتر رووبەڕووی كورد ببێتەوە، هەروەك جێگری سەرۆكی ئەمەریكا بایدن رایگەیاند كە پێویستە عێراقییەكان بەخۆیان و دوور لە واشنتۆن چارەسەری تەنگژەكانیان بكەن، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا رۆبەرت وود رایگەیاند كە پێوستە هاووڵاتیانی عێراق پشت بەسیستەمە دیموكراتییەكەی وڵاتەكەیان نەك ئەمەریكا، ببەستن و چارەسەری كێشەكانییان بكەن.
ئەوەشی روونكردەوە كە چەند شێوازێك لەبەردەم گەلانی عێراقدا كە دەتوانن بەهۆیانەوە مەترسییەكانی خۆیان بگەیەننە دەسەڵاتی ناوەندی كە دەسەڵاتێكی دیموكراتییە، ئەمەریكا ناتوانێ دڵنیایی بداتە هەر پێكهاتەیەك.
ئەم قسەیەی ئیدارەی ئۆباما زۆر جیاوازی لەگەڵ قسەكەی سەردەمی ئیدارەی بووش هەیە و كوردیشی بەدۆستێكی زۆر بەهێزی خۆی دادەنا، كەواتە كورد بۆ لە ئەمەریكا و بەغدا و مالیكی نەترسێ، ئایا نێچیرڤان بارزانی زێدەڕۆیی كردووە لەو مەترسییانەی كە لەوانەیە رووبەڕووی كورد ببێتەوە؟
هەر پێش چەند رۆژێك ساڵح موتڵەگ لەدیمەشق ئەوەی راگەیاند كە پێویستە هەڵوێستێكی یەكگرتووی عەرەبی هەبێ بەرامبەر بە عێراق، پرۆژەی عروبەی عێراق ماوەیەكە پشتگوێ خراوە، بۆیە پێویستە وڵاتانی عەرەب پارێزگاری لە عروبەی عێراق بكەن، دەرەبارەی هۆشدارییەكەی نێچیرڤان بارزانیش بە ئەگەری بەرپابوونی شەڕ لەنێوان عەرەب و كورددا ئەگەر حكومەتی عێراق بە پیر داواكاری حكومەتی هەرێم نەچێتەوە بەجێبەجێكردنی ماددەی 140، موتەڵگ گوتی: ئەم ماددەیە بەكۆتایی هاتنی ماوەكەی كۆتایی پێ هاتووە، ئێمە پێمانوایە ئەو ماددەیە بوونی نەماوەو ئەوەی خۆشی پێ پابەند دەكات ئەوا خۆی پابەندی ناسەقامگیری عێراق دەكات.
كەسی دووەمی حزبی دەعوەش عەلی ئەلئەدیب لە لێدوانێكدا بۆ رۆژنامەی (المواطن) سەبارەت بە هاتنی سوپا بۆ جێ ناكۆكەكان ئەوەی راگەیاند بوو كە لەكاتێكدا كەشی عێراق ئاسوودە نەبوو، سوپاش ئەو توانایەی نەبوو كۆنتڕۆڵی ئەو ناوچانە بكات، پێكهاتەیەك كۆنتڕۆڵی كرد بە بیانووی ئەوەی كە ئەو ناوچانە دەكەونە چوارچێوەی هەرێمی كوردستان، ئێستا سوپا لەپێشان بەهێزترە و بوونیشی لەو شوێنانە كارێكی پێویست و یاساییە، عەباس ئەلبەیاتیش كە سەر بە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسایەو مالیكی سەرۆكایەتی دەكات سەبارەت بە سنووری هەرێمی كوردستان، بەهەمان رۆژنامەی راگەیاندبوو كە سنوورەكەی دەكەوێتە چوارچێوەی هێڵی شین، جێناكۆكەكانیش دەكەونە دەرەوەی ئەو سنوورە، بۆیە هەقی سوپای عێراقە بوونی لەو ناوچانەدا هەبێ.
ئا ئەمەیە عەقڵی ئەو لایەنانەی كە تا دوێنێ خۆیان بە هاوپەیمانی كورد دادەنا، بەڵام ئەمڕۆ دەیانەوێ ئەو هەوایەشی لێ قەدەغە بكەن كە نەفەسی پێی دەكێشێ.
كەواتە مەترسییەكەی نێچیرڤان بارزانی لە جێی خۆیەتی و لەسەدا سەدیش راست دەكات، راستە بەرپرسانی حكومەتی عێراق لە گشت لێدوانەكانیاندا بانگەشەی ئەوە دەكەن كە هیچ جیاوازییەك لە نێوان كورد و عەرەب نییە، بەڵام كە مەسەلە دەگاتە سەرهەندێ لەو مەسەلانەی كە بۆ كورد چارەنووسسازن ئەم برایەتییەیان پێ هەزم ناكرێ.
چۆن كورد لە پاشە رۆژ نە ترسێ لە كاتێكدا رۆژ نییە تەنگژە و كێشەی بۆ دروست نەكرێ، جارێك تەگەرە دەخرێتە بەردەم جێبەجێكردنی هەر پرۆژەیەكی نەوت لە هەرێمی كوردستاندا و جارێكیش گرفت بۆ پرسی پێشمەرگە و بوودجە دروست دەكرێ لە كاتێكدا لە دەستووری عێراقدا هاتووە پێشمەرگە بەشێكە لە سوپای عێراق، سەرنجراكێشترین هەڵوێستیش كە گوێم لێ بووبێ هەڵوێستی كابرایەكی عروبەی عێراقییە لە تەلەفزیۆنی (البغدادیە) كاتێ گوتی: ئەوەی لە مووسڵ بەسەر كوردمان هێنا لە كەركوویش بەسەریان دێنین، نابێ كورد ئەو پێگەیەی هەبێ كە ئێستا لە كەركووك هەیەتی، كەركووك شارێكی عەرەبییە و هەر دەبێ بۆ عەرەب بمێنێتەوە، ئەوەی دڵمان پێی خۆشە ئەو هەڵسوكەوتە توندەیە كە مالیكی بەرامبەر بە كورد دەینوێنێ، ئێمە بە هەموو هێزێكمانەوە لەگەڵ مالیكیداین و دەبێ رادەیەك بۆ ویستەكانی كورد دابنێ.
ئایا كەس ناپرسێ بیانووی مالیكی چییە لە پێكهێنانی ئەنجوومەنەكانی ئیسناد لە ناوچە كوردییەكاندا؟ بۆ ئەو ساردییە لە جێبەجێكردنی ماددەی 140 و چارەسەركردنی كێشەی كەركووكدا؟
بۆ ئەو پیلانە لەسەر دەستوور و داوای هەمواركردنی دەكرێ لە كاتێكدا ئەو دەستوورە زۆر روون و ئاشكرایە و پێویست بە هەمواركردن ناكات و خودی مالیكیش چەند جار ئەو دەستوورەی بە دەستوورێكی نموونەیی لە قەڵەم داوە.
لەكەس ناشارمەوە، ئەو مەترسییەی نێچیرڤان بارزانی نەك هەر مەترسی من و هەموو تاكێكی ئەو كوردستانەیە، بەڵكو مەترسی زۆربەی چاودێرانی سیاسیشە كە لە لێدوان و نووسینەكانیاندا هۆشداری هەڵگیرسانەوەی شەڕێكی گشتگیر دەدەن لە جێناكۆكەكاندا، بەتایبەتی نێوان كورد و عەرەب و پێشیان وایە ئەگەر حكومەتی عێراق لەو بارودۆخە چارەسەری كێشەكان نەكات ئەوا لە بارودۆخێكی ترداو پاش كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا و لە بارێكی ئاژاوەدا هەر چارەسەری ناكات، بۆیە ئەم مەترسییەی نێچیرڤان بارزانی لە خۆڕا نەهاتووە، بەڵكو بە پشت بەستن بە چەند كێشەیەكی هەڵپەسێردراوی نێوان حكومەتی مەركەزی و كورد كە قووڵ و بنەڕەتین.
كەواتە ئەم مەترسییەی نێچیرڤان بارزانی بەمەبەستی پروپاگەندە نەكراوە وەك ئەوەی كە بەداخەوە لە هەندێ میدیاكانی كوردی بڵاودەكرێتەوە، بەڵكو لە دیدێكی سیاسییانەی دووربین هەڵقوڵاوە و پێشمان دەڵێ كە دەبێ هەر لە ئێستاوە كورد خۆی بۆ هەموو ئەگەرێك ئامادە بكات.
راستە وێنەی عێراق، بەتایبەتی پاش هەڵبژاردنەكانی ئەنجوومەنی پارێزگاكان واپیشان دەدرێ كە گوایە لە بارێكی ئەمنی و سەقامگیریدایە و حكومەتی ناوەندیش لە ناوچەی سەوزدا رۆژانە ئامار دەردەكات و دەڵێ رادەی توندوتیژی لە وڵات كەم بۆتەوە، بەڵام كێشەی كورد و عەرەب لە جێناكۆكەكاندا هەڕەشەی شەڕێكی نوێ دەكاتەوە و وا چاوەڕوانیش دەكرێ بە روودانی هەر كێشەیەكی نوێ ئەو بارەی كە پاش ساڵی 2003 لە عێراق هاتۆتە ئاراوە بە خراپی تێك بچێت.
رۆژنامەی ئیندپێندنتی بەریتانی زۆر بە روونی ئاماژەبەوە دەكات كە تەنگژەیەكی گەورە چاوەڕوانی كورد و عەرەب دەكات لە جێناكۆكەكاندا، بەتایبەتی سوپای عێراق لە هەوڵی ئەوەدایە دەست بەسەر ئەو ناوچانەدا بگرێ كە ناكۆكیان لەسەرە.
رۆژنامەكە ئاماژەش بەوە دەكات كە كێشە و گرژی نێوان كورد و عەرەب بە هەمان بایەخی كێشەی نێوان سوننە و شیعە لە ساڵانی 2005-2007 سەیر ناكرێ، كە ئەویش هەڕەشەی روودانی شەڕێك دەكات و ئەو شەڕەش لەوانەیە تەگەرەیەك بێت لە بەردەم هەوڵەكانی سەرۆكی ئەمەریكا ئۆباما بە كەمكردنەوەی هێزەكانی لە عێراق و كشاندنەوەی بەشێكی زۆری ئەو 142 هەزار سەربازەی ناو عێراق لە چوارچێوەی ئەو خشتە كاتییەی كە دانراوە، واتە 16 مانگەكە.
هەر بە پێی ئەو رۆژنامەیە ئەو شەڕەی نێوان عەرەب و كورد كە ئێستا رابینینی بۆ دەكرێ لە مێژە دەستی پێكردووە و تا ئێستا بەپێی ئەو ئامارەی بڵاوكراوەتەوە 2 هەزار كورد لەسەر پێناسەی نەتەوەییان كوژراون و 127 هەزاریشییان لە ناوچەكانی خۆیان دەركراون، بەتایبەتی لە شارێكی وەكو مووسڵ.
كورد پێی وایە هیچ مەعقول نییە هێزێكی سەر بە حكومەتی بەغدا بەرەو ئەو شوێنانە رەوانە بكرێ كە جێی ناكۆكین، ئەوەی بەدی دەكرێ ئێستا لە هەندێ ئەو شوێنانەی مووسڵدا سوپای عێراق بە پاڵپشتی هێزەكانی ئیسناد و كرێگرتە سەنگەری خۆیان قایم كردووە و ئەثيل ئەلنجێفیش خاوەن لیستی ئەلحەدبا كە بە پشتگیری مالیكییەوە زۆرینەی دەنگی ناو مووسڵی وەدەست هێناوە، هەڕەشەی دەركردنی هێزە كوردییەكان دەكات، هەروا سەبارەت بە كەركووك كە مالیكی فەرمانی داوە بە گواستنەوەی 4 فەوج بۆ ئەو شارە، بڕیاریش وایە فەوجی 5ی سەر بە لیوای 43 و فەوجی 3ی سەر بە لیوای 46 لە بەغداوە بگوازێتەوە بۆ كەركووك و هەروا بڕیاریشە فەوجی 4ی سەر لیوای 47 لە بێجییەوە بهێنێتە كەركووك.
بەپێی سەرچاوەكان بڕیار وایە هێزێكی گەورە لە فەوجی 5ی سەر بە لیوای 46 و لیوای 49 كە تازە پێكهاتوون لە كەركووك دابمەزرێن و هەموو دەەسەڵاتێكیان پێ دراوە سەبارەت بە پاراستنی ئەمنییەت و راوە دوونانی پێشمەرگە.
بەڕاستی ئەوەی كورد لێی دەترسێ رۆژی كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكایە، چونكە پێی وایە بەو كشانەوەیە هەمدیسان كورد رووبەڕووی ئایندەیەكی نادیار و بە تەنیاش بەرامبەر بە بەغدا دەهێڵرێتەوە.
بێ شك قورسایی دەسەڵات لەم دوو ساڵەی دواییەدا بەلای عەرەب شكاوەتەوە، ئەویش لەسەر حیسابی كورد، سوپای عێراق بە توانا تر بۆتەوە و بە هاریكاری هێزەكانی ئەمەریكاش یەكە عەرەبییەكان بۆ جێناكۆكەكان دەگوازرێنەوە، زەقترین نموونەش ناردنی فیرقەی 12 ی سوپای عێراقە بۆ كەركووك بەبێ راوێژی لەگەڵ حكومەتی هەرێمدا.
لە تەعلیقێكدا سەبارەت بە شەڕی داهاتوو، رۆژنامەی ئەندپیندنت لەسەروتاری خۆیدا ئەوەی بڵاوكردۆتەوە كە ئەو كێشە گەورەیەی كە خەریكە لە نێوان بەغدا و هەولێر رووبدات لەسەر دەستنیشانكردنی سنووری داهاتووی هەرێمی كوردستانە، لەو رووەوە ئاماژە بە دوو پێشهات دەكات كە دەبنە هۆی رووبەڕووبوونەوەی كورد و عەرەب.
1- جوولەی سوپای عێراق بەرەو ئەو شوێنانەی كە ناكۆكییان لەسەرە.
2- كشانەوەی ئەمەریكا.
هەر چەند ئەو بارگرژییەی لە نێوان هەولێر و بەغدا بە خاك گرێ دراوە، بەڵام لە راستیدا پەیوەندی بە كولتوور و كەرامەت و پێناسە هەیە.
هەر كێشەیەك دەربارەی خاك نێوان عەرەب و كورد مەترسی روودانی شەڕێكی ناوخۆ نزیك دەكاتەوە و ئەو كاتیش مەسەلەی كورد دووبارە دەبێ بە واجیهە، كە ئەمەیش نە لە بەرژەوەندی عێراق و نە لە بەرژەوەندی وڵاتانی دراوسێشە.
بە كورتی: مادامەكی چەند ناوچەیەك مابن كە كێشەیان لەسەر بێ، بەتایبەتی لە دیالا و مووسڵ و هەروا كێشەی كەركووك، ئ&#