ئەو دیدە ناتەواوەی كە میدیاكانی رۆژئاواو هەندێ لە سیاسەتكارانی عێراق كردوویانەتە پێوەر و لەشیكردنەوەی ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكاندا پشتی پێ دەبەستن، بەڕاستی جێی سەرنجە، دیاریشە ئەو سیاسەتكارانە ئەو جۆرە شیكردنەوەیان پێ خۆش بێ، بۆیە دەستیان داوەتە هەڵمەتێك كەگوایە مالیكی لە هەڵبژاردنەكانی ئەنجوومەنی پارێزگاكاندا سەركەوتوو بووە، بۆیە هەقی خۆیەتی دەست بەسەر هەموو دەسەڵاتی سیاسیدا بگرێ، ئەوانەی ئەو جۆرە شیكردنەوانە دەكەن خۆیان بە هەڵە دەبەن و، هەڵەی گەورەشیان لەوەدایە كاتێ دەڵێن ئەم هەڵبژاردنانە نیشانەیەكن كە مالیكی لە هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقدا، كە بڕیار وایە لەكۆتایی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، بە هەمان شێوە بەسەر دژەكانی خۆیدا زاڵ دەبێت و هەمان ئەنجامیش وە دەست دێنێ.
لەوانەیە خوێنەر ئەو پرسیارە بكات و بڵێ: باشە بۆ ئەو بابەتە ئەوەندە سەرنج راكێشە؟ خۆ مالیكی بە كردەوە لە هەڵبژاردنەكانی ئەنجوومەنی پارێزگاكاندا بردیەوەو پێش دەچێ هەمان ئەنجام لە هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقدا وەدەست بێنێ؟ كەواتە كورت بینیەكە لە كوێی ئەنجامە راگەیاندراوەكەیەو؟ هەڵەی شیكەرەوە رۆژئاواییەكان و هەندێ لەسیاسەتكارە عێراقییەكانیش لەكوێ دایە؟
وەڵامی ئەو چەند پرسیارە خۆی لە خوێندنەوەیەكی وردی دەستووری عێراق و یاسای هەڵبژاردن دەبینێتەوە، دەستوور و یاسای هەڵبژاردن بەشێویەك داڕێژراون كە بەهیچ شێوەیەك رێ نادەن یەك كەس یان یەك لایەن لە هەر هەڵبژاردنێكی عێراقیدا دەربچێ.
عێراقی نوێ بەشێوەیەكی ئیئتیلافی حوكم دەكرێ و بەپێی دەستوور و سیستەمە هەڵبژاردنەكەشی رێ بەلایەنێك نادرێ بەشێوەیەكی رەها حوكم بكات.
مالیكی ئێستا مەجبورە هاوپەیمانی لەگەڵ چەندلایەنێكی دیكە بكات، وەك ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی و لیستی ئەلعێراقییە و ..تاد، تا بتوانێ حكومەتە مەحەلییەكان پێك بهێنێ و زامنی كاریگەرێتییەكەی بكات، ئەگینا پێكهێنانی ئەو حكومەتانە تەگەرەیان دەخرێتە پێش، هەتا ئەگەر پێكیش بهێندرێن ئەوا بێ سوود دەبن و ئەو لایەنانەی كە دژی دەبن دەتوانن زۆر بەئاسانی بڕیارەكانی پەك بخەن، ئەمیش بە پشت بەستن بەسیستەمی دەنگدان كە بۆ تێپەڕاندنی ئەو بڕیارانە پێویست بەرێژەیەكی دەنگ هەیە،بۆیە پێویستە لەسەر مالیكی گشت لایەنە سەرەكییەكان لەخۆی رازی بكات، بۆ ئەوەی بتوانێ كاری ئەو ئەنجوومەنانە بەشێوەیەكی كاریگەر بەڕێوە ببات، بەتایبەتی لەو پارێزگایانەی كە دەنگێكی باشی هێناوە، نەك لەو پارێزگایانەی كە دەنگەكانی تیا لاوازە.
بڕیارە مەحەلییەكە لەو پارێزگایانەدا تەنها بۆ مالیكی نییە، بەڵكو بۆ لایەنەكانی دیكەشە .
كەواتە ئێمە لەبەردەم سەركەوتنێكی مەعنەوی هێزێكی سەرەكی داین، نەك سەركەوتنێكی فیعلی كە میدیاكانی رۆژئاواو هەندێ لەسیاسەتكارانی عێراق بانگەشەی بۆ دەكەن.
سەبارەت بە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقیش،ئەوا هەتا ئەگەر مالیكی ئەو ئەنجامەی وەدەستهێنا كە لە هەڵبژاردنەكانی ئەنجوومەنی پارێزگاكاندا هێناویەتی ، ناتوانێ حكومەتەكەی خۆی بەبێ رەزامەندی لایەنە كاریگەرەكانی سەر گۆڕەپانی سیاسی عێراق پێك بهێنێ.
لەعێراقدا سێ پێكهاتەی سەرەكی هەن كە بریتین لە شیعەو كورد و سوننە، بەڕێوەبردنی وڵاتیش پێویستی بە یەكخستنی ئیرادەی ئەو سێ پێكهاتەیە هەیە.
ئەگەر سەیری ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی پارێزگاكان بكەین دەبینین نە لایەنێكی شیعی توانیویەتی دەنگ لەناوچە سوننە نشینەكان بێنێ و نە لایەنێكی سوننەش توانیویەتی دەنگ لەناوچە شیعە نشینەكان بێنێ.
كەواتە هەریەكەو لەناوچەی خۆیدا دەنگی هێناوە، بەڵام سەرەڕای ئەوەش كەس نەیتوانیوە ئەو دەنگە رەهایە بێنێ هەتا لەناوچە نشینەكەی خۆشیدا، ئەمە بێجگە لە كورد كە توانیویەتی لە زۆربەی ئەو شوێنانەی كە ناكۆكیان لەسەرە ئەو دەنگە رەهایە بێنێ كە ئەمەیش ئەوپەڕی سەركەوتنەو هەقی خۆشیەتی لافی ئەو سەركەوتنە لێ بدات.
كە مالیكی و لایەنەكەی نەتوانن لەناوچەكانی خۆیاندا ئەو دەنگە رەهایە بێنن و نەتوانن بەتەنیا ئەنجوومەنی پارێزگایەك، بە بەغدای پایتەختیشەوە پێك بهێنن، ئیتر چۆن دەتوانن بەهەمان ئەو ئەنجامە حكومەتی داهاتوو پێك بهێنن؟
ئەگەر بێتو بەدیدێكی بابەتیانە سەیری ئاراستەی ئەو هێزانە بكەین كە بەرامبەر بەمالیكی هەیانە، بۆمان بەدیار دەكەوێ كە ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی بەسەرۆكایەتی عەبدولعەزیز ئەلحەكیم بەهیچ شێوەیەك رازی نابێ مالیكی سەرۆكایەتی حكومەتە نوێیەكە بكات، چونكە ململانێی هەڵبژاردن لەنێو لایەنەكانی شیعیدا گەیشتۆتە ئەو پەڕی رادەی خۆی.
دوورخستنەوەی خەڵكانێك كە سەربە ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامین لەسەركردایەتی ئەمنی وڵات و هەروا ئەو شاڵاوەی كە سامی ئەلعەسكەری راوێژكاری مالیكی كردبوویە سەر عادل عەبدولمەهدی جێگری ئەلحەكیم و جێگری سەرۆك كۆمار و شتی تر ئاماژەیەكن كە ئەنجوومەنی باڵا بەهیچ شێوەیەك رازی نابێ مالیكی سەرۆكایەتی حكومەتی داهاتووی عێراق بكات، ئەمە بێجگە لە هەندێ هەڵسوكەوتی چەسپاوی مالیكی سەبارەت بە مەركەزیەتی عێراق و ئەنجوومەنەكانی ئیسناد كە هەردووكیان رێگرن لەبەردەم بەرنامەكانی داهاتووی ئەنجوومەنی باڵا و، رۆژ لەدوای رۆژیش ململانێیەكەی نێوان هەردوولا توندتر دەبێتەوە.
دوا بەیاننامەی ئەندامانی ئەنجوومەنی شورای حزبی دەعوە،كە هەر لەدوای هەڵبژاردنی پارێزگاكان دەرچووە بەڵگەیەكی زیندووە، كە ئەو ململانێیە ئاراستەیەكی دیكەی دەبێ، بەتایبەتی پاش پێداگری ئەنجوومەنی شورا لەسەر هێنانە كایەی حكومەتێكی بەهێزی مەركەزی، كە ئەم دیدەش جیاوازییەكی زۆری هەیە لەگەڵ دیدی ئەنجوومەنی باڵا كە پێداگیری لەسەر پێكهێنانی فیدرالییەتی ناوەڕاست و باشوور و دانی رۆڵێكی میحوەری لە رێڕەوی سیاسی و ئیداری وڵاتدا بە دەسەڵاتە مەحەلییەكان دەكات.
راستە دەستووری عێراق لە دەقێكیدا ئاماژەی بە سیستەمی فیدڕاڵی دەكات، بەبێ ئەوەی وردەكاری ئەو فیدڕاڵییەتە و سنووری دەسەڵاتەكانمان بداتێ و، راستیشە سەرۆكی ئەنجوومەنی وەزیران ناتوانێ لەو دەقە لابدات، بەڵام حەساسییەتی خۆی بەرامبەر بە فیدڕاڵی قەت نەشاردۆتەوە.
هەر ئەو بەیاننامەیە مەسەلەی یەكێتی خاكی عێراق و هێزی حكومەتی مەركەزی وەك بنچینەیەك دادەنێ بۆ ئەنجامدانی هاوپەیمانی لەگەڵ لیستە سەركەوتووەكاندا.
بۆ نموونە سەرۆك وەزیرانی پێشوو د. ئیبراهیم ئەلجەعفەری بە تەئكیدەوە هەر هاوپەیمانییەك رەفزدەكات كە ببێتە هۆی مانەوەی مالیكی لە دەسەڵاتدا، ئەویش بەهۆی ئەو ململانێیەی كە لە نێوان ئەو دوو كەسەدا هەیە، خۆ كودەتایەكەی مالیكیمان لە بیرە كە دژ بە جەعفەری ئەنجامی دا و توانی بەهۆیەوە جەعفەری هەم لە سەرۆكایەتی حكومەت و هەم لەسەرۆكایەتی حزبی دەعوە لابدات.
سەبارەت بە هاوپەیمانی كوردستانیش، ئەوا ناكۆكی نێوان خۆی و مالیكی هەر زۆر قووڵە و گەیشتۆتە ئەو رادەیەی كە هەردوو لا هیچ متمانە و هیوایەكیان بە بەیەكتری نەمێنێ.
ئەیاد عەلاویش سەرۆكی لیستی ئەلعێراقییە هەر وەكو هاوپەیمانی كوردستانی و بەو هەموو بڵند بینیە شەرعییەی خۆی بە وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیران كە هەندێ لایەن بە تاكە ئەلتەرناتیڤی دادەنێن بۆ قۆناخی داهاتوو، ئەویش بە تەئكیدەوە نابێتە هاوپەیمانی مالیكی، چونكە عەلاوی مالیكی بە تەگەرەیەكی گەورە دادەنێ لە بە جێهێنانی ئەو بڵند بینیە سیاسییەی خۆی و گەڕانەوەی بۆ كورسی حوكم، بەتایبەتی ئەوە بۆ چەند ساڵێك دەچێ مالیكی پەراوێزی خستووە و ئەو هەڵوێستەی عەلاویش لەگەڵ هەڵوێستەكەی ساڵح ئەلموتڵەگ یەكە، كە ئەویش بە هەمان شێوە و چەند ساڵێكە لەلایەن مالیكیەوە پەراوێز خراوە و ئارەزووی ئەوەی هەیە كە رۆڵێكی كاریگەری هەبێ لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا،بە تەئكیدەوە ئەویش بڕوای بە كەسێك نەماوە كە ساڵانێكە پەراوێزی خستووە.
عەلاوی لە لێدوانێكیدا ئەوەی راگەیاند كە لیستەكەی ئامادەیە لەگەڵ ئەو هێز و لایەنانە هاوپەیمانی بكات كە خەباتێكی هاوبەشیان دژ بە رژێمی پێشوو هەبووە ، بەتایبەتی لایەنە میانڕەوەكان، مەبەستیش لێرە ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی و هاوپەیمانی كوردستانییەو هەروا هاوپەیمانی كردنی (حزبی ئیسلامی و هاوپەیمانەكەی كۆنگرەی ئەهلی عێراق) كە پێگەكەی بەرامبەر بە سەحوات و گەڕانەوەی بەهێزی عەلمانییەكان پاشەكشەی كردووە، بەتایبەتی بەرامبەر ئەیاد عەلاوی و ساڵح موتلەگ، هەتا ئەگەر هاوپەیمانی لەگەڵ مالیكیدا بكات ئەوا ناتوانێ ببێتە ژمارەیەكی قورسی لە هاوكێشەی پێكهێنانی حكومەتدا.
ئێستا كێشەیەكی زۆر لە نێوان ئەو دوو لایەنە سوننیە و حزبی دەعوە هەیە لەسەر پۆستی سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران، حزبی دەعوە بە هیچ شێوەیەك نایەوێ پاڵێوراوی حزبی ئیسلامی پۆستی سەرۆكی ئەو ئەنجوومەنە وەرگرێ، هەتا كار گەیشتۆتە ئەو رادەیەی كە بەرەی تەوافوق داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەنجوومەنی نوێنەران و هەڵبژاردنی پێش وەختە بكات و لەمەشدا هاوپەیمانی كوردستانی پشتگیری لەم دیدەی بەرەی تەوافوق دەكات، پێی وایە حزبی دەعوە و مالیكی كە نایانەوێ ئەو پاڵێوراوەی حزبی ئیسلامی پۆستی سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران وەرگرێ هەر بۆ ئەوەیە ئەو دەزگا تەشریعییەی سەرۆكێكی بەهێزی نەبێ و ئەنجوومەن وەك ئامێرێك بەدەست حكومەتەوە بێ هەر وەك ئەوەی كەلەسەردەمی دیكتاتۆرییەتی سەددام حوسێندا بوو، لێرەدا نابێ رەوتی سەدر لە بیر بكەین كە لە هەڵبژاردنەكانی ئەنجوومەنی پارێزگاكاندا تووشی گورزێكی كوشندە بوو، كاتێ دەنگدەرانی بۆ بەرژەوەندی مالیكی لێی دووركەوتنەوە كە لەوانەیە ئەم وێنەیە لە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانیشدا دووبارە ببێتەوە، ئەو رەوتە ئێستا روڵێكی لاوازە و دەیەوێ بەهۆی مەرجەعییەتی سیستانیەوە و هەروا هاوپەیمانیكردن لەگەڵ مالیكیدا پێگەكەی لەو لاوازییە رزگاربكات.
بە كورتی هاوپەیمانیكردن لەگەڵ مالیكیدا چ لەلایەن ئەنجوومەنی باڵا یان لیستی ئەلعێراقییە و حزبی ئیسلامی و لیستەكەی ساڵح ئەلموتلەگەوە بێ، ئەوا هەروەكو خۆ كوشتنێكی سیاسی وایە، راستە جیاوازی نێوان ئەو لایەنانەو مالیكی هەر زۆر زۆرە، بەڵام لە سیاسەتدا هەندێ جار باز لەسەر پرەنسیپەكان دەدرێ، بۆیە دەبێ چاوەڕوانی هەر ئەگەرێك بكەین، بە دووریشی نازانین ئەگەر ئەو هێز و لایەنانە هاوپەیمانی لەگەڵدا مالیكیدا نەكەن ئەوا ئەو پیاوە بە هاوپەیمانییە لاوازەكانی زیاتر لە زەرەر نزیكتر دەبێتەوە نەك لە پاراستنی ئەو پێگەیەی كە هەیەتی.