تیمی ئۆباما و ئەگەری گۆڕانكاری
فەیسەڵ دەباغ
پرسیار ئەوەیە: ئایا ئۆباما لە ماوەی حوكمڕانی خۆیدا دەتوانێ ئەو هەموو گۆانكارییە ئەنجام بدات كە لەماوەی هەڵمەتەكەیدا بەڵێنی دابوو؟
ئۆباما لە هەڵمەتەكەی خۆیدا بەڵێنێكی زۆری بە ئەمەریكییەكان دابوو، ئەمەریكییەكانیش بە پشت بەستن بەو بەڵێنانە دەنگیان پێدا، هەتا لە 5ی تشرینی دووەمی 2008، واتە ئەو كاتەی باراك ئۆباما لە هەڵبژاردنەكەی سەرۆكایەتی ئەمەریكا سەركەوت، ئەمەریكییەكان، بەتایبەتی لاگیرانی ئۆباما پێیان وابوو، بەو سەركەوتنە دەتوانن هەموو جیهان بگۆڕن، پاش چوار هەفتە، رێك لەرۆژی 1ی كانوونی یەكەمی 2008، كاتێ ئۆباما پێكهێنانی ئیدارە نوێیەكەی راگەیاند دروشمی((ئەو گۆڕانكارییەی كەپێویستمان پێیەتی)) كە زۆرجار بەڵێنی جێبەجێكردنی دەدا، ئێستا خەریكی پیادەكردنی چەند هەنگاوێكە بۆ ئەوەی بەكردەوە راستگۆییەكەی بسەلمێنێ.
بەڵام وادیارە ئۆباما لەچۆنیەتی هەڵبژاردنی ئەندامانی ئیدارە نوێیەكەی زۆر سەركەوتوو نەبووبێ، كە ئەمەش وای لە لایەنگرانی كردووە بەچاوێكی پڕ گومانەوە سەیری بەڵێنەكانی بكەن، دامەزراندنی هیلاری كلینتۆن خانمی یەكەمی ئەمەریكا هەر لەساڵی 1993 وە تاساڵی 2001، لەپۆستی وەزیری دەرەوە و هێشتنەوەی رۆبەرت گێتس وەزیری بەرگری لە ئیدارەی سەرۆك بۆش و تەواوكردنی سێكوچكەی كاروباری دەرەوەی ئەمەریكا بە هەڵبژاردنی جێمس جۆنز فەرماندەی پێشووی هێزەكانی ناتۆ كە لاگیری جۆن ماكینی هاوچاوی ئۆباما بوو، بۆ ئەوەی ببێتە راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی، ئەمانە گشتیان مەترسین بۆ ئەگەری نەمانی ئەو جۆش و پەرۆشەی كە لەریزەكانی لاگیرانی ئۆبامادا هەبوو، چونكە هەر كەسێك سەیری ئەو پێكهاتەیە بكات بۆی بەدیار دەكەوێ كە ئەو ئیدارەیەی ئۆباما پێكیهێناوە خاوەن سیاسەتێكی تەقلیدییە، نەك سیاسەتێك كە بتوانێ ئەو گۆڕانكارییە ئەنجام بدات كە ئۆباما بەڵێنی ئەنجامدانی دابوو.
لەگەڵ ئەمەدا، هەنگاوی ئۆباما بەدامەزراندنی هیلاری كلینتۆن وەك وەزیری دەرەوە، ئەوەمان بۆ دەسەلمێنێ كە ئەو كابرایە خاوەن جورئەتێكی سیاسییە، چونكە هیلاری خاوەن كەسایەتییەكی دیپلۆماسییە كە لەوانەیە گونجاو بێت بۆ ئەو پۆستە، ئەویش بەهۆی شارەزایی هەشت ساڵەی ئەو كاتەی كە خانمی یەكەمی ئەمەریكا بوو، هەروەها بە هۆی ئەو رێزەی كە هاوسەرەكەی سەرۆكی پێشوو بیل كلینتۆن هەیبوو.
هەرچەندە لە شاڵاوە بەراییەكانی هەڵبژاردن لەناو حزبی دیموكراتدا ئۆباماو هیلاری هەردووكیان هەوڵی ئەوەیاندا كە ئاستی بەرامبەرەكەیان لەسیاسەتی دەرەوە نزم بكەنەوە، كاتێ یەكەم گاڵتەی بەشارەزایی دووەم كرد و گوتی: تەنها یەك شت دەزانێ كە ئەویش خواردنەوەی چایە لەگەڵ هاوسەرانی باڵیۆزەكان و هیلاریش گاڵتەی بە پاشینەی ئۆباما لەكاروباری دەرەوە كرد و گوتی: تەنها یەك وتاری ئۆبامام وەبیردێت كە ئەویش لەساڵی 2002 بوو كاتێ دژی شەڕی عێراق راوەستا.
هەندێ پێیان وایە كە ئەم پاڵاوتنەی هیلاری بۆ پۆستی وەزیری دەرەوە بۆ لێدوانەكەی ئۆباما دەگەڕێننەوە كە پاش كۆتایی هاتنی هەڵبژاردنەكان گوتبووی تواناكانی بایەخێكی زۆریان هەیە بۆ چارەسەركردنی كۆمەڵی گیروگرفت كە رووبەڕووی ئەمەریكا بوونەتەوە.
لەوانەیە یەك دیدیان سەبارەت بە زۆربەی خاڵە سەرەكییەكان و خاڵە پانەكانی سیاسەتی درەوەی ئەمەریكا ئەمەی پتەوتر كردبێ.
دەكرێ ئەوەش بگوترێ كە گرنگترین هۆ لە هەڵبژاردنی هیلاری بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، كەلەلایەن لوبی جولەكەكانەوە لاگیرییەكی زۆری لێدەكرێ، بەئیعتباری ئەوەی كە لاگیرێكی توندی ئیسرائیلە.
پاش هەشت ساڵ لەسەرپەرشتیكردنی دەنگدەرانی جوو وەك سیناتۆرێكی نیویۆرك، لەهەڵبژاردنە بەراییەكاندا ئەوەی راگەیاندبوو كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لەوانەیە ئێران لەسەر نەخشەی جیهان بسڕێتەوە، ئەگەر بێت و بیر لە شاڵاوێكی ئەتۆمی بكات دژ بە ئیسرائیل، هەروا ئەوەی راگەیاندبوو كە وڵاتەكەی دانوستان لەگەڵ بزووتنەوەی حەماس ناكات ئەگەر واز لە هەڵسوكەوتە تیرۆریستییەكانی نەهێنی و لە كۆنگرەی لێژنەی كاروباری گشتی ئەمەریكا، ئیسرائیلی كە لەمانگی 2008 بەسترا، گوتبووی: ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا ئێستا و تا كۆتایی پشتگیری لە ئیسرائیل دەكات .
ئەمانە گشتیان ئەوە دەسەلمێنن كە ئۆباما نیەتی وایە سیاسەتێكی توند لەكاروباری درەەوە پیادە بكات، واتە بەپێچەوانەی ئەوەی كە لەكاتی شاڵاوە هەڵبژاردنەكەی گوتبووی، هەتا هەندێ لایەنگرانی لەوە دەترسێنێ كە ئەم دامەزراندنەی هیلاری لەوانەیە جۆشی ئۆباما لاواز بكات لە جێبەجێكردنی ئەو بەڵێنەی كە دابووی سەبارەت بەكشانەوەیەكی خێرا لە عێراقدا و، هەروەها لەپیادەكردنی سیاسەتێكی توند بەرامبەر بە پاكستان، بەواتایەكی تر ئەو سیاسەتانەی كە پێشتر هیلاری دژیان بوو.
سەرەڕای ئەم هەموو هەڵوێستانەی كە لەسەر هیلاری حیساب دەكرێن، بەڵام وەك خانمی یەكەمی كۆشكی سپی دژی هەڵوێستی ئیدارەی كلینتۆن بوو لەساڵی 1998، كاتێ سووربوو لەسەر ئەوەی كە پێویستە فەلەستینەكان دەوڵەتێكی تایبەت بە خۆیانەوە هەبێ ئەو كات كۆشكی سپی والێكیدایەوە كە ئەم هەڵوێستە گوزارشت لە راوبۆچووونی خۆی دەكات، ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە ساڵانی پێشوو داوای پیادەكردنی سیاسەتێكی پڕ لە موغامەرەی دەكرد لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەشێوەیەك كە پاڵ بەكردەی ئاشتی بدات لەناوچەكەدا، وەك ئەوەی كە هاوسەرەكەی پیادەی دەكرد كاتێك سەرۆكی ئەمەریكا بوو.
هەرچەند تۆماری هیلاری كە پڕە لەلاگیری كردنی ئیسرائیل دەبێتە هۆی ئەوەی جیهانی عەرەبی بەچاوێكی پڕ لە گومان سەیری بكات، بەڵام هەندێ كەس ئەمەیان پێ هەزم ناكرێ و پێیان وایە ئەو مایە باشەی كە هیلاری لەلای جولەكەكان هەیەتی لەوانەیە توانایەكی رادەبەدەری بداتێ كە ئەم مایەیە وەكو فشارێك بەكاربێنێ و باوەڕ بە جولەكەكان بێنێ بۆ پێشخستنی دیالۆگ سەبارەت بە پرۆسەی ئاشتی لەو ناچەیەدا.
باوەڕێكیش هەیە دەڵێ باراك ئۆباما هەنگاوە پێشووەكانی بیل كلیتۆن تەواو دەكات كە لە دوا ساڵانی فەرمانڕەوایی خۆیدا دەستی پێكردبوو، لەوانەش ئۆباما هەر كۆتایی بەو فایلە بێنێ وەك چارەسەرێك بۆ ریشەی كێشەی تیرۆر.
لەراسیتیدا ئیدارەی ئۆباما لە بارو ژینگەیەكی جیاواز لە بارو ژینگەی بیل كلینتۆن كاردەكات كە بە دیدی هەندێك، هەندێ كێشەی پشتگوێ خستبوو، وەك قاعیدە و ئێران و تەركیزیشی لەسەر هەندێ كێشەی تر كردبوو وەك پرۆسەی ئاشتی، بەشێوەیەك كە ئەم كارەی وا لە قاعیدە كرد تواناكانی خۆی لە ئەنجامدانی كردەوەی تیرۆریستی پێشبخات و ئێرانیش هەنگاوی گەورە بهاوێژێ لەپێشخستنی بەرنامە ئەتۆمییەكەی، لەوانەیە ئەو شتانە وا لە ئیدارەی ئۆباما بكەن دیدێكی گشتگیر بگرێتەبەر بەرامبەر بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كە ئەمیش بەواتای ئەگەری ئەوە دێت ئۆباما بەشداری وتووێژێكی كراوە بكات لەگەڵ هەندێ لایەن بۆ چارەسەركردنی هەندێ كێشەی هەڵواسراو و وەدەستهێنانی لاگیرییەكی جیهانی بەو ئاراستەیە.
لەگەڵ ئەوەدا هەندێ چاودێر پێیان وایە كەسایەتی ئۆباما لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هیچ جیاوازییەكی لەگەڵ سیاسەتی بیل كلینتۆن نابێ، ئەوانەی بانگەشەی ئەوەش دەكەن مارتن ئیندیك باڵیۆزی پێشووی ئەمەریكایە، لە ئیسرائیل كە ئەویش پێی وایە ئامانجەكان یەكن، بەڵام شێوازەكانی جێبەجێكردنیان جیاوازە، وادیارە ئەوانەی پێداچوونەوەی ئەو بابەتە دەكەن زۆر گەشبین نین بە بوونی ژمارەیەكی زۆری سیاسەتكارە كۆنەكان لەناو ئیدارەی نوێدا، هەندێكیان پێیان وایە كە گونجاو نییە گێتس لە پۆستی وەزیری بەرگری بمێنێتەوە، بەتایبەت پاش ئەوەی تووشی شاڵاوێكی توند بوو بە هۆی سەركردایەتی كردنی شەڕی عێراق، كە ئەمەیش وای لەوانە كردووە بگەنە ئەو باوەڕەی كە ئۆباما لە هەڵبژاردنی ستافی كاروباری دەرەوەی رێبازێكی پاشڤەڕۆیی بەكارهێناوە كە ئەمیش بەواتای پاشگەزبوونەوەی دێ لەو گۆڕانكارییانەی كە بەڵێنی دابوو بیانكات، گریمان پاشینەی سەربازیی ئۆباما لاوازە و ئەو لاوازیەش وایكرد پشت بە هەندێ لەكۆمارییەكان ببەستێ، بەڵام هەندێ لەو كۆمارییانە هەر بەخۆیان دژی سیاسەتی سەرۆك بۆش بوون، وەك ژەنەراڵ جێمس جۆنز كەوەك راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی دانراوە، ئەو جۆنزە یەكێك بوو لەو كەسانەی كە رەخنەیان لەسیاسەتی بۆش دەگرت و دژی سیاسەتی دۆنالد رامسفێلدیش وەستا كاتێ هەندێ فەرماندەی سەربازی لادا پاش ئەوەی كۆنگرێس لێكۆڵینەوەیەكی ئەنجامدا سەبارەت بە هەردوو شەڕی عێراق و ئەفغانستان و تەئیكیدیشی لەوە دەكردەوە كە شەڕی عێراق وای لە ئەمەریكا كرد پێگەكەی لە ئەفغانستان لاواز بێ كە ئەم بۆچوونەش هەمان بۆچوونی ئۆبامایە.
دەكرێ بڵێین ئەگەر ئۆباما كارێكی باشی كردبێ دامەزراندنی سۆزان رایس بووبێ لە پۆستی باڵیۆزی ئەمەریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان، سۆزان ئەندامی پێشووی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوەیی سەردەمی بیل كلینتۆن بووە، هەڵوێستە سیاسییەكانی بەمیانڕەوی ناسراون بەتایبەتی بەرامبەر بەكێشەی فەلەسیتن.
بەهەرحاڵ دامەزراندنی دووكەس كە بوونە هۆی لاوازی سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا لەسەردەمی بۆشدا،گێتس وجۆنز، زۆر ئەستەمە بیانووی بۆ بدۆزرێتەوە، كە ئەمیش بەواتای ئەوە دێ ئۆباما سەركێشی دەكات كاتێ دەیەوێ بەپۆست هاوچاوەكانی رازی بكات، چونكە ئەمە وا لە لاگیرانی دەكات كە لێی زوێربن، هەتا هەندێ كەس بەراشكاوی ئەوە دەڵێن كە ئۆباما بەپێچەوانەی رابینینی لاگیرانی دەجوڵێتەوە، ئێستا دابەشوبوونێك لەنێوان شیكارە سیاسییەكان هەیە دەربارەی ئەو بابەتە،، هەندێ پێیان وایە ئۆباما توانیویەتی ئیدارەیكی باش وەك ئیدارەكەی كلینتۆن دروست بكات، هەندێكیش پێیان وایە هەڵەیەكی گەورەی كردووە لەدامەزراندنی هەندێ لە هاوچاوەكانی وەك هاوبەش لە حكومدا.
