پاش هەشت ساڵ لە حوكمرانی كۆمارییەكان، باراك ئۆبامای پاڵێوراوی دیموكراتەكان توانی بەجیاوازییەكی زۆرەوە بەسەر جۆن مەكیینی پاڵێوراوی كۆمارییەكان سەربكەوێ.
لە یەكەم لێدوانیدا باراك ئۆباما كە بە یەكەمین سەرۆكی ئەمەریكا لە بنەچەیەكی ئەفەریقی دەژمێردرێ، دانی بەوە نا كە وڵات لەبەردەم چەند هەڤركیەك دایە، لەوانە هەڤركێی ژینگە و تەنگژەی دارایی و هەردوو شەڕی عێراق و ئەفغانستان.
رۆژنامەی واشنتۆن پۆست هەر زوو ئەوەی وەبیر ئۆبامای هێنایەوە كە پێویستە بە زووترین كات بەرنامەكەی خۆی كە تایبەتە بەكشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لەسەر عێراق جێبەجێ بكات.
هەرچەند بەشێكی كورد حەزیان دەكرد مەكیین وەك پاڵێوراوی كۆمارییەكان جێی سەرۆك بوش بگرێتەوە، بەڵام بەشی هەرە زۆری كورد هاوسۆزیان لەگەڵ باراك نواند، نەك وەك پاڵێوراوێكی دیموكراتەكان، بەڵكو بەهۆی هەڵبژاردنی بایدمان وەك جێگری خۆی، ئەو بایدنەی كە خاوەن پرۆژەی دابەشكردنی عێراقە بەسەر سێ فیدرالییەت، كورد و شیعە و سوننە.
راستە لە شاڵاوەكانی هەردوو پاڵێوراو ئۆباما و مەكیین بابەتی عێراق بابەتێكی سەرەكی نەبوو، بەڵام هەروەكو دیتمان پاش سەركەوتنی ئۆباما و لە لێدوانێكیدا لەبەردەم لایەنگرانیدا ئاماژەی بەو بابەتە كرد و گوتی: پێویستە بەجیدی ئەو مەسەلەیە لەگەڵ سەركردە سەربازییەكاندا بخەینە واری گفتوگۆوە.
رۆژنامەی نیویۆرك تایمز پێیوایە پێشنیارەكەی ئۆباما بە كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە عێراق كە خەریك بوو ساڵی 2007 كارەساتێك دروست بكات و بەر لەچەند مانگێك وەكو كەسێكی نامەسئول سەیر دەكرا، ئێستا سەبارەت بەو مەسەلەیە چ جیاوازییەكی لەگەڵ ئیدارەی بووشدا نییە، ئەم بۆچوونە تا رادەیەكی زۆر راستە، چونكە لە سیاسەتدا ئەمەریكا ستراتیژییەتێكی درێژخایەنی هەیە و ئیدارەی میكانیزمێكە بۆ جێبەجێكردنی ئەو ستراتیژییەتە، لەوانەیە ئۆباما وەك سەرۆك بوش توند نەبێ، بەڵام سەبارەت بە ستراتیژییەتی ئەمەریكا، بەتایبەتی لە عێراقدا گۆڕانێكی بەپەلەی تیا روونادات.
سەبارەت بەو دەنگۆیانەش كە دەڵێن گوایە ئۆباما بەرامبەر بە كورد كراوەترە دەبێت، پێموایە ئەمە حوكمێكی پێش وەختە و پێویستە لە حوكمدان زۆر پەلە نەكەین و چاوەڕوانی رەفتارەكانی بین كە ئاخۆ بۆ كورد چی دەكات.
لە راستیدا ئۆباما ئەوەندە بەهێز نییە كە خەڵك تەسەوری بۆ دەكات، بۆیە پێی ناكرێ دەستبەجێ هەموو شتێك بگۆڕێ. شتی وا هەیە كە ناتوانێ لە ویلایەتی خۆیدا بیانگۆڕێ، جا ئەو ویلایەتە لە ماوەی یەكەمی بێت یان دووەم، لەمەودای كورتدا ناتوانێ شەڕی عێراق و ئەفغانستان راگرێ، هەروا ناتوانێ نیشانەی بۆرسە بەرز بكاتەوە و سەرەتای ئەو بێ بازاڕییە ئابوورییەی كە تووشی ئەمەریكا بووە بە كۆتا بێنێ.
لەمەودای دووریشدا ناتوانێ ئەمەریكا لەسەرمایەداری جیهانگەرایی قورتار بكات و سامانەكەی بەشێوەیەكی دادوەرانە دابەش بكات. لەوانەیە هەندێ كەس بڵێن دەستبەسەرگرتنی یەك حزب لەسەر كۆشكی سپی و كۆنگرێس كارە گۆڕانكارییەكەی ئۆباما ئاسان دەكات، بەڵام ئەو بۆچوونە دوورە لە راستی، چونكە هەروەك بیل كلینتۆن دەڵێ دەستبەسەرگرتنی یەك حزب لەسەر كۆشكی سپی و كۆنگرێس نابێتە هۆی ئەوەی كە كارەكانیان لە هەڵە بەدەر بن، بۆیە دەبێ هەماهەنگییەك لە نێوان هەردوو حزبی دیموكرات و كۆماریدا هەبێ. لە راستیدا ئەوەی كە دەبێ وەك عێراقی و كورد بایەخی پێ بدەین رێككەوتنە ئەمنییەكەیە و پرسیاریش ئێستا ئەوەیە كە ئایا ئەو رێككەوتنە پاش ئەو سەركەوتنەی ئۆباما چی بەسەر دێت و ئیدارەی ئێستای سەرۆك بووشیش چۆن مامەڵەی لەگەڵ ئەو پێشهاتەدا دەكات؟ بەتایبەتی ئەگەر زانیمان ئێستا هەندێ لایەنی ناو حكومەتی عێراق و هەروا هەندێ لایەنی ناو پەرلەمان داوای ئەوە دەكەن كە پەلە لە ئیمزاكردنی ئەو رێككەوتنە نەكرێ و ئەو مەسەلەیە بۆ ئیدارەی نوێ بهێڵرێتەوە و لایەنی عێراقیش باری ئەو ئیدارەیە بۆخۆی بقۆزێتەوە و بەمەرجێكی باشتر ئەو رێككەوتنە ئیمزا بكات و پێداگیری لەسەر جێبەجێكردنی پێشنیارەكەی پێشووی ئۆباما بكات بە كشاندنەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە ماوەی 16 مانگدا.
ئەوانەی ئەو بۆچوونەیان هەیە بیر لەوە ناكەنەوە كە باری عێراق لە رووی ئەمنی و سیاسییەوە هێشتا بەو شێوەیە نییە كە داوایەكی وا بكەن، هەندێ لایەنیش هەر لە ئێستاوە بەرامبەر بە دەرچوونی ئۆباما دوو ترسیان لێ نیشتووە:
1-كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا.
2-لێدوانەكەی سەرۆك جمهوری ئیسلامی ئێران كە دەڵێ:
پاش كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لە عێراق، ئەگەر ئەو وڵاتە داوای هێزی لە ئێران كرد ئەوا هێزی ئێران ئامادەیە جێی هێزەكانی ئەمەریكا بگرێتەوە.
لە هەقیقەتدا مەسەلە تەنیا مەسەلەی كشانەوە نییە، بەڵكو تەواوی پرۆسە سیاسییەكەی عێراقە، هەر بۆ نموونە چەند سەرچاوەیەكی دیپلۆماسی و سیاسی ئاگادار لە ئەمەریكا پێیان وایە ئەو فەرمانگە ئەمەریكییانەی كە لە بەغدا كار دەكەن و ئۆباماش بۆ جێبەجێكردنی بەڵێنەكانی خۆی بڕیاری داوە وتووێژیان لەگەڵ بكات، هەست بە نیگەرانییەك دەكەن نەوەك باری عێراق بەهۆی ناكۆكی عێراقی- عێراقی لەلایەك و ناكۆكی عێراقی- ئەمەریكی لەلایەكی دیكە دەربارەی رێككەوتنە ئەمنییەكەی نێوان واشنتۆن و بەغدا خراپتر بێت.
هەرچەند لایەنی ئەمەریكی هەست بە نیگەرانییەك دەكات بەرامبەر بەدوارۆژی هێزە عەسكەرییەكەی وڵاتەكەیان، ئەوا هەست بەهەمان نیگەرانی دەكەن سەبارەت بە دوارۆژی تەواوی پرۆسە سیاسییەكەی عێراق، ئەگەر بێتو لایەنی عێراق ئامادە نەبێت رێككەوتنەكە بەپێی چەند مەرجێكی ئەمەریكی ئیمزا بكات.
هەر ئەم سەرچاوانە چوار تێبینی سەرەكی ئەو فەرمانگانە تۆمار دەكەن دەربارەی تەواوی پرۆسە سیاسییەكە كە دەكرێ لە چوار خاڵدا چڕیان بكەینەوە:
1-ئەو پرۆسە سیاسییەی كە بەر لە 5 ساڵ دەستپێكرا ناكرێ ئێستا گرەوی ئەوەی لەسەر بكرێ كە دەتوانێ وڵاتێكی سەردەم و دیموكرات بێنێتە دی.
2-حكومەتی عێراق و ئیدارە ئێستاكەی توانای چاكردنی باری خزمەتگوزاری پێویستی نییە، وەك كارەبا و ئاوی خواردنەوە و ...تاد.
3-پرۆسەی سیاسی ئێستا توانای ئەنجامدانی ئاشتەواییەكی راستەقینەی نیشتمانی نییە، كە دەكرا بە هۆیەوە یەكڕیزی عێراقییەكان بپارێزرێ.
4-باری سیاسی عێراق سەرتاپا لە دەریای دەسەڵاتی ئێران نقومە، ئەو دەسەڵاتەی تارادەیەكی زۆر توانیویەتی دەست لەگشت لایەنەكانی دەوڵەتی عێراق وەربدات و ببێتە تاكە دەسەڵات لە عێراقدا.
بەپێی هەر ئەو سەرچاوانە هێزی دەسەڵاتی ئێران زۆر بە روونی و ئاشكرا لەو وتووێژانە دیارە كە دەربارەی رێككەوتنە ئەمنییەكە بەڕێوە دەچێت، تا وایلێهاتووە سیاسەتكارانی عێراق كە دەسەڵاتی بڕیاردان و تێپەڕاندنیان هەیە بە چاوێك سەیری رێككەوتنەكە بكەن و بە چاوێكی تریش لە ئێران.
سەرچاوە دیپلۆماسییە ئاگادارەكان پێیان وایە كە وتووێژە ناوخۆییەكانی ئێستای ئەمەریكا لەسەر خودی ئەو تێبینیانە بەڕێوە ناچێت، بەڵكو لەسەر چۆنییەتی كارپێكردنیانە لەسەر ئەرزی واقیع، ئەویش بەرلەوەی ئەمەریكا ئەو ئەرزە بە تەواوی بدۆڕێنێ و رادەستی ناحەزە یەكەمەكەی خۆی ئێران بكات.
چاودێرە سیاسییەكان پێیان وایە، ئیمزانەكردنی و ئەو رێككەوتنە لەلایەن عێراقەوە، بەتایبەتی لەسەردەمی بووشدا دەگەڕێتەوە بۆ ئارەزووی لایەنە سیاسییەكانی شیعە كە مالیكی لە پێش هەموواندایە، خۆیان لەو كارە بدزنەوە و مەبەستیشان لەمە:
1-ئەو كارە وەك دەستكەوتێك بۆ بوش حیساب نەكرێ.
2-كارتێكی بەهێز نەبێ لە بندەستی مەكەیین كە بەهۆیەوە دەیتوانی كار بكاتە سەر رێڕەوی هەڵبژاردن.
3-مالیكی و لایەنە شیعییەكان ئەم كارەیان لە ژێر فشاری ئێران پەیڕەو كرد و ئێرانیش بەم كارە توانی زەربەی خۆی لە ئیدارەی بوش و پارتی كۆماری بوەشێنێ.
مەبەستی ئێران لەمە ئەوە بوو كە وا پیشانی جیهان بدات كە نە ئیدارەی بووش و نە ئیدارەی ئۆباما ئەو توانایەیان نەماوە كە كار بكەن سەر فەرمانڕەواكانی عێراق و هەر بەخۆیشی یاریزانی پلەیەكە لەعێراق.
هەر ئەو سەرچاوانە پێیان وایە كە مالیكیش لە ئیمزا نەكردنی ئەو رێككەوتنە ویستی خۆی هەبوو، مالیكی پێیوابوو كە سەرۆكی داهاتووی واشنتۆن پاڵێوراوەكەی دیموكراتەكانە و ئەو هەڵوێستەی ئێستای هەم ئێرانی پێ رازی دەكات و هەمیش ئۆباما. كەواتە مالیكی گرەوی لەسەر ئۆباما دەكرد كە ئەگەر سەربكەوێ ئەوا پشتگیری لێ دەكات بۆ ئەوەی لەو دەسەڵاتەی ئێستای بمێنێتەوە و درێژەش بە سیاسەتی چەسپاندنی حوكمێكی مەركەزی بدات.
مالیكی ئەم ویستەی خۆی لەنزیكەكانی نەدەشاردەوە و بە راشكاوی پێیان گوتبوو كە ئیمزا كردنی رێككەوتنەكە بەر لە هەڵبژاردن لەوانەیە لەنگەری هاوچاوییەكە لەنگ بكات و تەگەرە بۆ پاڵێوراوی دیموكراتەكان دروست بكات بۆ گەیشتنی كۆشكی سێیی و پێشی وابووە كە ئەم هەڵوێستەی لە دواییدا خزمەتی دەكات و ئۆباما وەكو شەخسی پشتگیری لێدەكات و بەمەش دووركەوتنەوەی كورد و سەدرییەكان و هەندێ نێوەندە لە ئەنجومەنی باڵا لێی كاریگەرییەكی ئەوتۆیان نابێ.
هەر ئەو سەرچاوانە ئاماژە بەوە دەكەن كە مالیكی كاتێ لەگەڵ نزیكەكانی خۆی دادەنیشت ئەوەی نەدەشاردەوە كە ئیدارەی بوش فشارێكی زۆری خستۆتە سەر بۆ ئەوەی هاریكارییەكی باش بێت لەگەڵ هێزە سوننی و كوردییەكاندا و كاریش بۆ كەمكردنەوەی كاریگەری ئێران لە دامەزراوەكانی دەوڵەتی عێراقدا بكات كە ئەویش ئەوەی ناوێ.
هێزە سەرەكییەكانی سوننە (بەرەی تەوافوق و سەحوە) لەگەڵ ئیمزاكردنی رێككەوتنەكەن، بەڵام تا ئێستا هەڵوێستێكی فەرمیان نەنواندووە و جارجاریش لێدوانی توند دەدەن كە ئەمەیش هەر هەمووی بۆ ئیستهلاكی مەحەلییە. ئەم هەڵوێستەی هێزە سەرەكییەكانی سوننە لەو ستراتیژییەتە سەرهەڵدەداتەوە كە ترسی هەرە گەورەی ئەو هێزانە لە زیادبوونی دەسەڵاتی ئێرانە، نەك ئەمەریكا، بۆیە ئەو هێزانە پێیان وایە مانەوەی رۆڵی كاریگەری ئەمەریكا لەسەر ئاستی سیاسی و ئەمنی و عەسكەری لەبەرژەوەندی سوونەدایە هەڵوێستی هێزە كوردییەكانیش لەگەڵ هەڵوێستی ئەم هێزە سوننیانە دایە، بەڵام روونتر و ئاشكراتر، هەروەك لە لێدوانەكانی سەرۆك بارزانی لە واشنتۆن بەدیاردەكەوێ كەواتە گیروگرفتی هەرەگەورە لە هەڵوێستی هێزە شیعەكاندایە، چونكە زۆربەی تێبینی و ئیدانەكان بەرامبەر رێككەوتنەكە لە لایەن ئەو هێزانەوە دەدرێ، چ ئەوانەی دژن واتە رەوتی سەدر، یان لەلایەن ئیئتلافی شیعی فەرمانڕەواوە. ئەوەی روونە، ئێران بەوپەڕی هێزەوە دژایەتی رێككەوتنەكە دەكات، چونكە بەرژەوەندییەكەی لە بێ سەقامگیری باری عێراق و لە چوارچێوەی ستراتیژییەتی (ئیدارەكردنی پشێوی) دەبینێتەوە، كە ئەمەیش راڤەی سەرەكییە بۆ ئەم هەڵوێستەی لایەنە شیعییەكان، كە لەسەرەتادا لاگیری ئەمەریكایان دەكرد لە داگیركردنی عێراق و هەر لەبەر ئەم هۆیەش بوونی بڕبڕەی پشتی سیستەمی نوێ، كەچی ئەمڕۆ دژایەتی دەكەن، ئەمە لە كاتێدا رەوتی سوننی دژی ئەمەریكا بوو، كەچی ئەمڕۆ بە رێككەوتنەكە رازییە. نیشانەی هەرە گەورە لە گۆڕانی هەڵوێستی شیعە خۆی لەو فەتوایانە دەبینێتەوە كە ئەو رێككەوتنە حەرام دەكەن، وەك ئەو فەتوایەی كە كازم حائیری دابووی و هەروەها محەمەد حوسێنی فەزلوللا.
حائیری پێیوایە بەپێی ئەم رێككەوتنە عێراق سەروەری خۆی لە دەست دەدا. ئەوەی جێی سەرنجە ئەم مەرجەعانە كاتی خۆی دژی ئەمەریكا نەوەستان و دەستیشان بەبەرهەڵستكاری نەكرد، بەڵكو بێ دەنگیان هەڵبژارد بەرامبەر بە بەرهەڵستكارییە سونییەكەیانیش تۆمەتی جۆراوجۆریان دەدایە پاڵ، لە كاتێكدا ئەمڕۆ بە هەموو هێزیانەوە دژی رێككەوتنەكە وەستاون. سەبارەت بە رەوتی سەدر، ئەوا هەڵوێستی كۆكە لەگەڵ گوتارە پێشووكەی كە داوای دەرچوونی هێزە ئەمەریكییەكانی دەكرد لە عێراق.
كەواتە گیروگرفتی راستەقینە لەخودی ئیئتلافی فەرمانڕەوادایە و هەروا لە بژاردەی سەرۆك وەزیران مالیكی و حزبەكەی حزبی دەعوە و هاوپەیمانەكانی لەناو ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامیدا، مالیكی بە روونی پێداگیری لەسەر دژە هەڵوێستی خۆی دەكات لەسەر هەندێ ماددەی رێككەوتنەكە، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندی بە ویلایەتی قەزائی حكومەتی عێراق و سەروەری و خشتەی كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا، بەڵام ناكۆكی گرنگتر ناكۆكییەكانی نێوان ئەمەریكا و ئێرانە كە مالیكی خستۆتە ناو گاسۆكەوە. لەلایەك ئێران دژ بە رێككەوتنەكەیە و دەسەڵاتێكی زۆری لەسەر هێزە شیعییەكاندا هەیە و كلیلی گۆڕینی مالیكی بەدەستەوەیە كە دەتوانێ لە شەو و رۆژێكدا وەزعی ئەمنی و سیاسییەكەی لێ تێك بدات، ئەمەیش چ لە رێی ئیئتلافی شیعییەوە بێ یان لە رێی پشتیوانیكردنی رەوتی سەدر.
لەبەرامبەردا ئیدارەی ئێستای ئەمەریكا فشارێكی زۆری خستۆتە سەر مالیكی بۆ ئەوەی بەرلەوەی كۆتایی بە تەفویزەكەی ئەنجومەنی ئاسایش لە 31 ی كانوونی یەكەم بێ رێككەوتنەكە ئیمزا بكات. چونكە ئەگەر رێككەوتنەكە ئیمزا نەكات ئەوا ئەمەریكا ناچار دەبێ جارێكی تر بگەڕێتەوە بۆ ئەنجومەنی ئاسایش بۆ نوێكردنەوەی ئەو تەفویزە كە لەم حاڵەتەشدا رووبەڕووی فشارێكی نێودەوڵەتی دەبێتەوە. بەتایبەتی لەلایەن رووسیا و چینەوە كە لە بنچینەدا دژی شەڕی عێراق بوون.
ئەم فشارە ئەمەریكییە ئێستا گەیشتۆتە ئەوپەڕی رادەی، سەرۆكی دەستەی ئەركانی ئەمەریكی مایكل مۆلی هۆشداری داوە كە ئەگەر بێتو رێككەوتنەكە لەكاتی خۆیدا مۆر نەكرێ ئەوا عێراق تووشی گیروگرفتێكی زۆر دەبێتەوە.
سیاسەتكاران ئەم هۆشدارییە بە پەیامێكی هەڕەشە ئامێز حیساب دەكەن و دەكرێ