هەواڵگری ئەمەریكا هۆشداری گەڕانەوەی سەركردەو چەكدارەكانی میلیشیای سوپای مەهدی دەدات، ئەوانەی كە لەم چەند مانگەی دواییەدا بەرەو ئێران هەڵاتن تا رووبەڕووی هێزە ئەمەریكی و عێراقییەكان نەبنەوە.
ژەنەڕاڵ پیترایۆس ئەم گەڕانەوەی بە هەڵمەت دەزانێ و دەڵێ: هەواڵگری ئەمەریكا ئێستا لەو باوەڕەدایە كە ئەم چەكدارانە بیر لە گەڕانەوە دەكەنەوە.
چەند سەرچاوەیەكی ئەمەریكی دەڵێن: ئەو چەكدارانە بەشداری لە خولێكی راهێنان دەكەن لەو سەربازگە ئێرانیانەی كە پێشتر و لەكاتی رژێمی پێشوودا چەكدارانی سوپای بەدری سەر بە ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی راهێنانیان تیادا دەكرد، هەرچەندە ژەنەڕاڵ پیترایۆس بەر لە ئێستا تەئكیدی لەوە دەكردەوە كە دەستكەوتە ئەمنییەكان باشتر بووینە، بەڵام ئێستا دان بەوە دەنێ كەئەو دەستكەوتانە قابیلی شكانن و عێراقیش بوەتە بەرەیەكی ناوەندی قاعیدە و ئەو كۆمەڵە چكدارانەی كە هاوشێوەی ئەو رێكخراوەن، لە هەمان كاتدا پیترایۆس هۆشداری ئەوەش دەداتە ئەمەریكا و عێراق كە ناكۆكی لەسەر سنووری شارەكانی نێوان كوردو عەرەب لەسەر لێواری تەقینەوەدایەو لەوانەیە وەك ئەنجام شتێكی گەورەو گرنگی لێ بكەوێتەوە.
بەڵام پیترایۆس ئەوەمان بۆ روون ناكاتەوە، كە ئەو شتە یان ئەو رووداوە گرنگە چییە..!!
بەهەرحاڵ مەسەلەی كەركووك یەكەمین تەنگژەی ترسناكی نێوان كوردو چەند لایەنێكی دیكەی ناو ئەو پرۆسە سیاسییەی تەقاندەوە كە بەڕای هەندێ بەرپرسی كورد نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەسەرەتادا لایەنێكی سەرەكی نەبوو لەدروستكردنی ئەو تەنگژەیەدا، بەڵكو لایەنی تر (ئەقلیمی و ناوخۆ).
هەرچەند ژمارەیەك لەسەركردەكانی ناو حزبەكەی مالیكی و هەروەها ژمارەیەك لە هاوبەشانی لە ئیئتیلافی یەكگرتووی عێراقیدا دژە هەڵوێستی خۆیان بەرامبەر بە ویستەكانی كورد نەشاردەوە، بەتایبەت سەبارەت بەگەڕانەوەی كەركووك بۆ سەر هەرێمی كوردستان، كاتێ لە 22ی مانگی تەمموزدا دەنگیان بەماددەی 24 ی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان داو ئەو دژە هەڵوێستەش لەلایەن هاوپەیمانی كوردستانییەوە بەتوندی رەتكرایەوە، بەڵام خودی مالیكی و لەسەر ویستی وڵاتێكی دراوسێ بووە لایەنێكی سەرەكی لە تەنگژەیەكی دیكەدا لەگەڵ كورد كە ئەویش تەنگژەی خانەقینە، ئەو شارەی كە پێگەیەكی ستراتیژی گەورەی هەیە لەسەر سنووری ئێران و پردێكی گرنگیشە لە نێوان عێراق و ئێران.
تەنگژەكە لەوە دەستی پێكرد كاتێ كورد دژی هاتنی چەند یەكەیەكی سوپای عێراق بۆ ناو شارەكە وەستا كە دەیوست بە هەنجەتی ئەنجامدانی چەند ئەركێكی ئەمنی وەك بەشێك لەكردەی بەشائیرولخەیر كە دژ بە چەكدارانی رێكخراوی قاعیدە بەڕێوە دەچێ بچێتە ناو خانەقین و كوردیش پێی وابوو ئەم چوونە بۆ ناو خانەقین پێوست ناكات، چونكە، یەك: ناوچەكە ئارامەو، دوو: ئەمە تەجاوزە لەسەر مافەكانی هەرێمی كوردستان.
ئەم تەنگژەیە نابێتە دوا تەنگژە لەنێوان حكومەتی مالیكی كورددا، چونكە چەند خاڵێكی ئیحتیكاك هەیە لەناوچەكانی دیكەی عێراق كە، بڕگەی دوو لەماددەی 140ی دەستووری عێراق بە جێناكۆكەكان ناو دەبات و دوا رۆژیشیان لەرێی راپرسی خەڵكەكەی دیاری دەكرێت كە ئایا دەیانەوێ سەر بەهەرێمی كوردستان بن یان نا؟
لەراستیدا دەستەواژەی جێناكۆكەكان دەستەواژەیەكی نەرم و ناشۆپیە، تاڕادەیەك كورد دەتوانێ بەهای خۆی بزانێ و حكومەتی ناوەندیش بەهای خۆی، بۆیە لەوچوار چێوەیەدا ئەوەندە ئاسان نییە خۆیان لە ئیحتیكاك و لەوانەیە لە لێكدان دوور بخەنەوە.
بەتایبەت هەر لەیەكەم رۆژی دروستبوونی تەنگژەی خانەقین گوێمان لە لێدوانی گرژ دەبێت چ لە لایەن بەرپرسی هەرێمی كوردستانەوە یان لەلایەن گەورە ئەندامانی كوتلەی ئیئتلاف یەكگرتوو لە ئەنجوومەنی نوێنەراندا، كە هەندێ میدیا دەستیان هەبوو لە خستنەڕووی تەنگژەكە كە شێوەی فیتدانی پێوە دیار بێ.
ئاڵۆزكردنی قەیرانەكە تا پلەی لێكدان ئەگەرێگە بەتایبەتی باری ئەمنی وەك پیترایۆس دەڵێ: هەر چەندە باشرە بەڵام تا ئێستا خمە یان پویتییە.
چەند لایەنێكی ناوەوەو دەرەوەی عێراق دەستیان لە قوڵكردنەوەی ناكۆكییەكان هەیە و هەڵوێستی ئەمەریكاش بەرامبەر ئەو ناكۆكییانە تاچەند رۆژی رابردوو بێ دەنگی بوو، بەڵام ئێستا خەریكە دێنە سەر خەت.
بێ شك ئەوەی گرەوی لەسەر ئاسانی بەرقەراركردنی سەقامگیری لە عێراقدا دەكرد، تووشی دڵساردیەك بوو كاتێ بەچاوی خۆی ئەو ناكۆكیانەی دیت لەنێوان ئەو لایەنانەی كە تائێستا لە پرۆسە سیاسییەكە سوودمەند بووینە.
ئەوەی ئێستا خەڵك لێی دەترسێ، بوونی چەند بنچینەیەكی سیاسی بەهێزە بۆ روودانی تەنگژە، بوونی چەند بنچینەیەكی دەستوورییە بۆ توندكردنی ئەو تەنگژانە، نەوەك چارەسەكردنیان .
ئەمەیش زۆری بەروونی لە ویستی كورد بە دیار دەكەوێ كە دەیەوێت جۆرە جیاوازییەكی لەگەڵ عێراقدا هەبێ و چەند ماددەیەكی دەستووریش دەیبینین یەكێكە لەو لوغمە زۆرانەی كە لەناو دەستووردا دانراون، كە لەوانەیە لەئایندەدا ژمارەیەكی زۆری لێ بدۆزینەوە.
سەرەڕای ماددەی 140ی تایبەت بە كەركووك و جێنا كۆكەكان ، مەوادی دیكە لە دەستووردا هەن كە بوونەتە هۆی سەرهەڵدانی ناكۆكییەكی توند لە نێوان حكومەتی ناوەندی و حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، بەتایبەتی دەربارەی دەسەڵات رەفتاركردن بەسامانە سروشتییەكان كە تا ئێستا یەكلانەكراوەتەوە.
هاوپەیمانی كوردستانی هەرچەند گەورەترین قەوارەی سیاسی نییە لە ئەنجوومەنی نوێنەراندا، بەڵام لە هەموو قەوارەكانی دیكە بە هێزترە، ئەویش بەهۆی یەكڕیزی و یەك هەڵوێستی، لە كاتێكدا زۆربەی قەوارەكانی دیكە هەڵوەشاونەتەوە، بەڵام ئەو هێزە خەریكە توانای خۆی لەدەست دەدات لەكاركردنە سەر رێرەوی رووداوەكانی عێراقدا، ئەویش بەهۆی ئەو سیاسەتەی كەلەم ساڵانەی دواییدا پەیڕەوی دەكرد، كە بووە هۆی ئەوەی لە ویستی عێراق دوور بكەوێتەوە و تاڕادەیەكیش ئەو كاریگەرییەی نەمێنێ لە دروستكردنی بڕیاری سیاسییدا.
هەر كورد بوو ئاستەنگی بەرامبەر د. ئیبراهیم جەعفەری داناو نەیهێشت پۆستی سەرۆك وەزیران وەرگرێتەوە، كاتێ هەستیكرد هەڵوێستی دژ بە ویستی كوردە لەپارێزگای كەركووك، بەڵام بمانەوێ یان نەمانەوێ پێمان خۆش بێ یان نا، كورد ئێستا ئەو توانایەی نەماوە دەنگی پێوست بۆ لادانی مالیكی كۆبكاتەوە كە بە ئاستەنگێكی گەورە دادەنرێ لە بەردەم هێنانەدی ویستەكانی.
هەرچەند مالیكی لە ئەنجوومەنی نوێنەراندا تەنیا پشت بە ژمارەیەكی كەمی نوێنەرانی حزبەكەی دەبەستێ كە لەم دواییەدا تووشی دابەشبوونێكی گەورە بوو، بەڵام جۆرە كۆ دەنگییەكی لەگەڵە سەبارەت بە سەپاندنی یاسا و هەیبەتی دەوڵەت و پاراستنی یەكێتی خاكی عێراق.
ئەم ئیحتیكاكەی نێوان حكومەتی مالیكی و كورد هاوكاتە لەگەڵ ئیحتیكاكێكی تر كە مەترسییەكەی لەسەر حكومەت كەمترە، بەڵام لەسەر باری ئەمنی لە هەندێ ناوچەی عێراق زۆرترە كە ئەویش ئیحتیكاكە لەگەڵ ئەنجوومەنەكانی سەحوە بە مەبەستی كەمكردنەوەی ئەو رۆڵە سیاسییەی كە بە هۆی شەڕەكانی دژ بە رێكخراوی قاعیدە لە هەندێ پارێزگا بۆخۆیان پەیدا كردبوو، ئێستا دەنگێكی بەرز لە ناو ئیئتیفلافی یەكگرتووی عێراقیدا پەیدا بووە كە داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەو ئەنجوومەنانە دەكات.
لە راستیدا ئەو هاوكاتییە جێی سەرسووڕمانە، چونكە هاوپەیمانی كوردستانی و ئەنجوومەنەكانی سەحوە هەردووكیان لە ئەمەریكا نزیكن و هەردووكیشیان دژی رێككەوتنە ئەمنییە درێژ خایەنەكە نین، لە كاتێكدا تووندترین هەڵوێست دژی رێككەوتنەكە لە قەوارەی ئیئتیلافی یەكگرتوو دێ كە خودی مالیكی سەر بەو ئیئتیلافەیە.
ئەوەی بە دوای رێرەوی حكومەتی مالیكی بچێت زۆر بە ئاسانی دەتوانی ئارەزووە تاكڕەوییەكەی لە حوكمی وڵاتدا كەشف بكات و چۆن دەیەوێ رۆڵی هێزە سیاسییەكانی دیكە كەم بكاتەوە، كە ئەمەیش ستراتیژییەتێكە لەوانەیە بارەكەی گرانتر بكات و نەتوانێ بەرگەی ئەنجامەكەی بگرێ.
هەڵەكانی ئەمەریكا لە عێراق زۆرن، یەكێك لەو هەڵانە ئەوەبوو كە هەموو دەسەڵاتی عێراقی دایە دەست سەرۆك وەزیران و لایەنە عێراقییەكانیش بە كوردەوە بەشداریان كرد لە چەسپاندنی ئەو دەسەڵاتە لە دەستووری هەمیشەییدا.
كەواتە ئەمەریكا و لایەنە عێراقییەكان بەو كارەیان دیكتاتۆرێكی دەستوورییان دروستكرد كە ئێستا پشت بە عەسكەرتاری دەبەستێ لە هێنانەدی ئامانجەكانی، بۆیە هەقی د. عادل عەبدولمەهدییە كە لەو عەسكەرتارییە بترسێ نەوەكو كودەتایەك دژ بە دەسەڵاتی ئێستا بەرپا بكات، بەتایبەتی ئەگەر زانیمان زۆربەی سوپای ئێستای عێراق لە بەعسیەكانن و هەروا لەوانەی كە دژی كورد و خواستەكانییەتی.
لە بەینی خۆماندا بێ ئێستا لە نێوەندە ئەمەریكییەكانیش باسی ئەو كودەتایە دەكرێ و سیاسەتكارە عێراقییەكانیش لەوە دەترسێن كە ئەو رۆڵەی مالیكی بە سوپای داوە لە یەكلاكردنەوەی مەسائیلی سیاسی زیانی لە قازانجی زیاترە و هۆشداری روودانی كودەتایەك بە دەستی ئەو سوپایە دەدەن بەهۆی بوونی پەروەردەیەكی مەركەزی عەسكەری و سەرهەڵدانی ئاراستەیەكی عەسكەری كە تیایدا هەردوولایەنی عەسكەری و هەواڵگری زاڵن.
عەبدولمەهدی تەنیا كەس نییە كە ئەو مەترسییە دەدركێنێ، پێش ئەو د. ئەحمەد چەلەبیش باسی ئەوەی كردبوو كە ئەفسەرە ئەمەریكییەكان خەریكن لەگەڵ سوپای عێراقدا كودەتایەك ئەنجام بدەن.
جیاوازی نێوان لێدوانەكەی عەبدولمەهدی و چەلەبی ئەوەیە یەكەمیان پێی وایە كودەتاكە سوپای عێراق دەیكات، كەچی دووەمیان ئەمەریكیەكان دەخاتە ناو ئالیەتی كودەتاكە.
پرسیار ئەوەیە: ئایا ئەمەریكا رێ بە بەڕوودانی كودەتایەك دەدات بە شێوەیەك كە بیگەڕێنێتەوە بۆ خاڵی سفر؟
وەڵام، نەخێر، چونكە ئیدارەی ئێستای ئەمەریكا هەموو هێلكەكانی خۆی خستۆتە ناو سەبەتەی ئەو توێژەی كە حوكمیان لە دەستە، لەوانە عەبدولمەهدی و چەلەبی و ، رێش بەوە نادات ئەو هەموو هێلكەیە بەهۆی كودەتایەكەوە بێتە شكاندن و ببێتە هۆی هاتنی دەسەڵاتێكی هاوسەنگ.
بەڵام كەسانێكیش هەن باوەڕیان بە روودانی كودەتایەكی ئەمەریكی هەیە، چونكە زۆر جار واشنتۆن پشتی خۆی لە سیاسەت و دۆستانی خۆی كردووە، دوورەكەی لە خۆی نزیك كردۆتەوە و نزیكەكەشی لە خۆی دوور خستۆتەوە.
لە چوار چێوەی ئەم راستییەدا لەوانەیە مەترسییەكانی عەبدولمەهدی و چەلەبی ببنە شتێكی واقیعی، بەتایبەتی ئیدارەی داهاتووی ئەمەریكا حەتمەن هەست بە دڵساردییەك دەكات بەرامبەر ئەو بارە سیاسییە گشتییەی كە پرۆسەی سیاسی لە عێراق بە ئیدارەی سەرۆكی ویلایەت كۆتایی پێ هاتوو جۆرج بووش هاتۆتە ئاراوە.
بەرای من ئەو رووداوە گەرمانەی عێراق ناكرێ دوور لە بەرژەوەندییەكانی وڵاتانی دراوسێ باسیان لێوە بكرێ، لاوازكردنی رۆڵی كورد مەسەلەیەكە هەموو وڵاتانی دەوروبەری عێراق بەبێ جیاوازی دڵنیادەكاتەوە، هەندێ لەو وڵاتانە دەترسن نەوەكو كوردی خۆیان هەمان ئەو مافە داوا بكەن كە دەستووری عێراق بە كوردی عێراقی داوە و هەندێكی تریش لەوە دەترسێن نەوەكو عێراق پێناسە عەرەبییەكەی لە دەست بدات.
لە مەسەلەی خانەقین دا بێجگە لە هۆكاری ئێران و نزیكی ئەو وڵاتە لە خانەقین، ئەو مەسەلە بەناوی عەشایەرە عەرەبییەكانی خانەقین وروژێندرا كە گوایە كورد خانەقینی داگیر كردووە و خەریكە پێناسە عەرەبییەكەی لێ دەسەنێتەوە، داواكە حزبی ئیسلامی عێراق پێشكەشی كردبوو ، هادی ئەلعامریش سەرۆكی رێكخراوی بەدر تەبەنی كردبوو، بۆیە ئەو لێدوانەی شێخی عەشیرەتی لهێب كە دەڵێ ئیئتیلاف و تەوافوق و دیالۆگی نیشتمانی پلانێكی گەورەیان دژی كورد داڕشتووە و رێككەوتوون لەسەر ئەوەی خانەقین بدرێتە شیعەكان و جەلەولا و سەعیدیەش بە سوننەكان دەبێ زۆر بە جوانی بچێتە عەقڵەوە.
هێشتنەوەی مەسەلەی خانەقین بە هەڵواسراوی نێوان حكومەتی بەغدا و حكومەتی هەرێمی كوردستان نەك هەر زیان بە هەردوولا دەگەیەنێ، بەڵكو بەسەرجەم پرۆسەی سیاسی كە ئەمڕۆ مالیكی بە تاكڕەوی بەڕێوەی دەبات، كە ئەمەیش بە هیچ شێوەیەك لەبەرژەوەندی ئەمەریكا نییە.
هەقە ئەمەریكا هەرچی زووە چارەسەرێكی بە پەلە بۆ ئەو مەسەلەیە بدۆزێتەوە، راستە درەنگ بەخۆی كەوتەوە و ژەنراڵێكی ئەمەریكی سەردانی قەزاكەی كرد، بەڵام ئەو مەسەلەیە بە سەردان و قسەی بریقەدار نایەتە چارەسەركردن، بەڵكو پێویستە ئەمەریكا قورسایی خۆی بەكاربێنێ و ئەو مەسەلەیە وەك مەسەلەی هەڵبژاردنی كەركووكی لێ نەكات كە ئێستا ئەو هەموو كێشەیەی لێ كەوتۆتەوە، بەتایبەتی هەندێ لایەن بە دیدێكی شۆڤینیانە سەیری ئەو مەسەلەیە دەكەن، وەك ئەو لێدوانەی كە لەم دواییەدا سەلیم ئەلجبوری لە بەرەی تەوافوق دابووی و داوای كردبوو كە هێزی كوردی لەو ناوچانە بكشێتەوە كە زۆرینەی دانیشتووانی عەرەبن و خانەقینی وەك نموونە هێنابوویەوە، ئەو خانەقینەی كە لە دانوستانی ساڵی 1991 لەگەڵ رژێمێكی وەكو بەعس موناقەشەی لەسەر نەدەكرا و بە بەشێكی هەرێمی كوردستان دادەنرا، ئەمەریكا هەر چۆن دكتاتۆرێكی وەك سەدامی رووخاند پێویستە كار بۆ رووخانی مالیكیش بكات، چونكە بوونی لە حوكمدا نەك هەر زیان بە هاوپەیمانانی ئەمەریكا دەگەیەنێ، بەڵكو بە خودی ئەمەریكاش.