تا ئێستا كێشەی هەڵواسراوی هەڵبژاردنی كەركووك هەر وەكو خۆیەتی و لایەنە عێراقییەكان لەگەڵ كورد نەگەیشتوونەتە هیچ چارەسەرێك و ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقیش بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشەیە هیچی لەبار نییە، تەنیا پرۆژەكەی دیمستۆرا نەبێ كە رۆژ لە دوای رۆژ هەوڵی هەمواركردنی دەدرێ بۆ ئەوەی تەوافوقێكی لەسەر دروست بكرێ، ئەو تەوافوقەی كە ئەگەر دروستیش بكرێ ئەوا حەتمەن لەسەر حیسابی كورد دەبێ.
چونكە تەوافوقی ئێستا وەكو چەند ساڵ لەمەوبەر نییە و كورد ئەگەر تەوافوقیش بكات ئەو وەرەقە بەهێزە نییە كە هەندێ شت فەرز بكات، ئەمەیش لەبەر دوو هۆكار:
1- ژمارەی ئەندامانی كورد لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق 58 ئەندامە (بە هاوپەیمانی و یەكگرتووەوە) و ئەو ژمارەیەش بەرامبەر بە 217 ئەندامی تر هیچی پێ ناكرێ بەتایبەتی زۆربەی قەوارە پەرلەمانییەكان لەسەر هەڵوێستی عروبەی خۆیان كۆكن بە شیعە و سوننەوە.
2- هەلومەرجی ئەمڕۆ لەگەڵ هەلومەرجی دوێنێ جیاوازە ئەوەی دوێنێ بە كورد دەكرا، ئەمڕۆ ناكرێ، چونكە هەلومەرجەكە ئێستا لەگەڵ بەغدایە، هەتا وڵاتانی دراوسێ توركیا و ئێران و سوریا، بۆیە كوتلە عەرەبییەكانی ناو ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق ئەم هەلومەرجە ئیستغلال دەكەن و هەوڵ دەدەن كە پێگەی كورد لە مەڵبەندی بڕیاری سیاسی لاواز بكەن.
سەبارەت بەو لاوازكردنە، دەكرێ بڵێین لە ماوەی رابردوودا و بۆ هێنانەدی ئەو ئامانجە چەند هەوڵێك دران كە دوایینیان دەرپەڕاندنی هێزی پێشمەرگە بوو لە ناوچەكانی حەمرین و جەلەولا و قەرەتەپە.
یەكەمین هەوڵ لە لایەن وەزارەتی نەوت و حكوومەتی عێراقییەوە بوو، ئەویش بە رەتكردنەوەی گرێبەستە نەوتییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ژمارەیەك كۆمپانیای جیهان بە مەبەستی دۆزینەوەی نەوت لە كوردستاندا، ئەو گرێبەستانەی كە وەزیری نەوت بە پشتگیری مالیكی سوورە لەسەر رەتكردنەوەی بە هەنجەتی ئەوەی كە یاسایی نین.
دووەمینیان هەوڵی هەندێ لایەنی سیاسی عێراقی بوو بۆ كەمكردنەوەی بەر كەوتی هەرێمی كوردستان لە بودجەی دەوڵەت لە 17% وە بۆ 13% و ئێستاش ئەو 17%یە لەژێر لێكۆڵینەوەدایە و لایەنە سیاسییەكانیش خەریكن كۆدەنگییەك دژ بەو رێژەیە پەیدا دەكەن.
سێیەمین هەوڵیش تێپەڕاندنی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان بوو، بەم هەوڵەش ویسترا بڕگەی 24ی یاساكە جێی ماددەی 140 بگرێتەوە و كەركووكیش بە هیچ شێوەیەك توانای گەڕانەوەی بۆ سەر هەرێمی كوردستان نەمێنێ، كە ئەم هەوڵەش ئەگەر سەر بگرێ ئەوا كۆتایی بە مەسەلەی كەركووك دەهێنرێ.
هەموومان دەزانین كە ئەو بڕگەیە لە لایەن دەستەی سەرۆكایەتی كۆمارەوە رەتكرایەوە، بە بیانووی ئەوەی كە تەوافوقی لەسەر نییە و پێكهاتەیەكی سەرەكی فەرامۆش كردووە.
كەواتە لەو هەنگاوەدا لایەنی بەرامبەر شكستی هێنا، بەڵام هێشتا بەردەوامە لەسەر فەرز كردنی مەرجەكانی خۆی لەژێر چەتری تەوافوقدا، بۆیە بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەو شكستەی پەنای بردە بەر دەرپەڕاندنی هێزەكانی پێشمەرگە لە ناوچەكانی حەمرین و جەلەولا و قەرەتەپەدا.
لە راستیدا ئەو مەسەلەیە كاریگەرییەكی خراپی كردۆتە سەر كوردەكانی ئەو ناوچەیە، چونكە مەبەست لە گواستنەوەی ئەو هێزە و هێنانی سوپای عەرەب تەعریبكردنی ناوچەكەیە.
ئەم هەنگاوە دوای هەوڵی حكومەتی عێراق هات كە دەیویست دوو فەوج لە جەلەولا و حەمرین لە عەرەبەكانی ئەوێ پێك بهێنێ، بەڵام پاش پووچەڵكردنەوەی ئەو هەوڵە لەلایەن كوردەوە، دەستبەجێ حكومەتی عێراق بە تایبەتی مالیكی دەستی كرد بە دامەزراندنی بەڕێوەبەرایەتییەكی پۆلیس لەجەلەولا و جیاكردنەوەی لە خانەقین.
پێشتر جەلەولا بنكەیەكی پۆلیسی لێ بوو و سەر بە خانەقین بوو، بەڵام ئێستا كراوەتە بەڕێوەبەرایەتییەكی سەربەخۆ نابادا خانەقین بگەڕێتەوە سەر هەرێمی كوردستان، ئەگەر گەڕاوەش ئەوا با بە رووتی بگەڕێتەوە.
بەڕای من فشاری (سیاسی) هەڵبژاردن و فشاری (ئابووری) نەوت و، فشاری (سەربازیی) بە دەرپەڕاندنی هێزەكانی پێشمەرگە، گشتیان ئاماژەن و رێخۆشكەرن بۆ ململانێیەكی داهاتوو كە كەس نازانێ ئەنجامەكەی چی دەبێت.
خۆ مەسەلەی دەرپەڕاندنی هێزی پێشمەرگە ئەگەر بەم شێوەیە چارەسەر نەكرابایە لەوانەیە شەڕێكی گەورە دروست دەبوو پانتاییەكی زۆریشی دەگرتەوە.
لە راستیدا نە هێزە عروبەوییەكانی عێراق كە رۆژ لە دوای رۆژ بەهێزتر دەبن و نە وڵاتانی عەرەبی و هەتا ئەقلیمیش ئەو دەستكەوتانەی كوردییان پێ هەزم ناكرێ، بۆیە هەر هەموویان كار بۆ ئەوە دەكەن كە ئەو دەستكەوتانە لە كورد بستێننەوە كە ئەمەیش وا پێویست دەكات سەركردایەتی كورد بۆ بەرگریكردن لەو دەستكەوتانە پێشوەخت خۆی بۆ شەڕێكی یەكلاكەرەوە ئامادە بكات، ئەو شەڕەش بە گوتەی سیاسەتكارێكی كورد ئەمڕۆ بكرێ لە سبەی باشترە، چونكە شەڕەكە لەبەر هەر هۆیەك بێ دەكرێ و لایەنی بەرامبەریش ئەو نیازەی پێوە دیارە.
بەش بە حاڵی خۆم لاگیری بۆچوونی ئەو سیاسەتكارە دەكەم، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا ئێمە توانای ئەو بەرەنگاربوونەوەیەمان هەیە یان نە؟ وەڵامی ئەو پرسیارە بۆ بەرپرسە سەربازییەكانی خۆمان بەجێ دەهێڵین، بەڵام تكایە وەڵامیان ئەوە نەبێ كە سوپای عێراق لاوازە و هیچی نییە بۆیە توانای بەرەنگاربوونەوەی نییە.
بەپێی زانیاری ئەو دوو فیرقە سەربازییەی كە رەوانەی جەلەولا و قەرەتەپە كرابوون ژمارەی سەربازەكانی خۆی لە 27 هەزار سەرباز دەدا كەچی ژمارەی لیوای (34)ەكەی هێزی پێشمەرگە لە 1500 كەس تێپەڕ نەدەبوو.
هەر بە پێی ئەو زانیارییە گوایە پێشتر بەڵێن بە مالیكی درابوو كە هەر كاتێك مالیكی داوای كشانەوەی هێزەكە بكات، یەكسەر دەكشێتەوە كە ئەمەیش ئەگەر راست بێ هەر بۆ خۆی كارەساتێكە و بەڵگەی ئەوەیە كە تا ئێستا ئەو یەك هەڵوێستەی كە باسی دەكرێ لەناو كورددا هێشتا بوونی نییە.
بەرای من ئەگەر حكومەتی عێراق لە مەسەلەی كشانەوەی هێزەكانی پێشمەرگە لەو ناوچانە سەركەوێ، لەوانەیە لە هەنگاوێكی تردا داوای كشانەوەی هێز و ئیدارەكانی كوردی بكات لەمەخموور وكەركووك و موسڵیشدا. بە تایبەتی ئەگەر زانیمان ئێستا دەنگۆیەك لە ئارادایە كە دەڵێ ئەو سنوورانەی كە لە 19/3/2003وە پێشمەرگەی تیانەبووە، حكومەتی هەرێم بۆی نییە جموجۆڵی تیا ئەنجام بدات.
هەر بۆ زانیاری لەم رۆژانەدا پەرلەمانتارە عەرەبەكانی سنووری موسڵ چەند پێشنیارێكیان داوەتە حكومەتی عێراقی بۆ چارەسەركردنی كێشە ئەمنییەكانی ئەو شارە، كە گرنگترینیان هێنانی هێزێكی گەورەی سوپای عێراقییە تا جێگای هێزەكانی تر بگرێتەوە، پێشمەرگەش بخرێتە دەرەوەی ئەو شارە.
ساڵح موتڵەگ لە لێدوانێكیدا بۆ رادیۆی سەوا گوتی: مانەوەی هێزەكانی پێشمەرگە بارگرانییەكی زۆری پێكدەهێنا لەسەر عەشایەرە عەرەبییەكانی پارێزگای دیالا و داواشی لەسەركردایەتی كورد كرد هەمان هەنگاو پەیڕەو بكات و هێزەكانی خۆی لە گشت ناوچەكانی تری دەرەوەی هەرێمی كوردستان بكشێنێتەوە، كە مەبەستی كەركووك و مووسڵە.
ئەمڕۆ جولەیەكی نا سروشتی دەكرێ لەلایەن هەندێ لایەنی سیاسییەوە بە ئامانجی پێكهێنانی بەرەیەكی نوێ دژ بە كورد، كە ئەگەر بێتو ئەم هێز و لایەنانە سەركەون، وەك چۆن توانیان یاسای هەڵبژاردن تێپەڕێنن تەگەرە بخەنە بەردەم گرێبەستە نەوتییەكان و هەمواركردنی بەركەوتی كورد لە بودجە دوا بخەن و داوای كشانەوەی هێزی پێشمەرگە بكەن لە هەندێ ناوچەی دیالا، ئەوا رۆڵی كورد لە دوا رۆژدا لاواز دەبێت، كە ئەمەیش وا پێویست دەكات سەركردایەتی كورد بە دوای هاوپەیمانی سیاسی راستەقینە و زامن بگەڕێ، دوور لەو هاوپەیمانیانەی كە لەسەر بنچینەی بەرژەوەندی مۆركران، وەك هاوپەیمانییە چوار قۆڵی و سێ قۆڵییەكە، كە عەیبی تێدا نییە گەڕ بڵێین هەردووكیان لە یەكەم ئەزمووندا كەوتن، كاتێ یاسای هەڵبژاردنیان تێپەڕاند و كەركووكیشیان بەشێوەیەكی دەستكرد خزاندە ناو ئەو یاسایە، لە راستیدا ئەو یاسایە دەبوایە دوور لە كێشەی كەركووك رێككەوتنی لەسەر بكرێ، چونكە ئەو كێشەیە چۆنییەتی چارەسەركردنی لە چوار چێوەی ماددەی 140ی دەستووری عێراق هاتووە، تكایە كەس نەڵێ خزاندنی كێشەی كەركووك لەلایەن چەند لایەنێكی سیاسی بۆ چەند ئامانجێكی هەڵبژاردن بوو، بەڵكو بۆ چەند ئامانجێكی نەتەوە پەرستی بوو، لەو چوارچێوەیەشدا مالیكی رۆڵێكی بەرچاو و خەتەرناك دەگێڕێ، هەتا ئەمەریكییەكان هەست بەو رۆڵە خەتەرناكەی مالیكی دەكەن، نەك هەر بەرامبەر بە كورد، بەڵكو بەرامبەر بە خۆشیان، كە بە چاوێكی پڕ پەشۆكییەوە سەیری هەڵوێستی دژ بە یەكی مالیكی دەكەن، بەتایبەتی سەبارەت بە مانەوەی هێزە ئەمەریكییەكان لە عێراقدا و هەروا جەوهەری ئەو رێككەوتنە ئەمنییەی كەوا چاوەڕوان دەكرێ لە نێوان هەردوو وڵاتدا مۆربكرێ.
بەپێی شیكردنەوەیەكی هاوپەیمانی ئەتڵەسی، مالیكی سەبارەت بەو مەسەلەیە بە دوو ڕوو مامەڵە دەكات، رووی یەكەم لەگەڵ ئەمەریكییەكاندایە كە هەمیشە سووربوونی خۆی نیشان دەدا لەسەر هاوپەیمانییەكی ستراتیژی لەگەڵ واشنتۆندا و دووەمیان لەگەڵ عێراقییەكان و ئێرانی دراوسێیە، ئەویش بە بانگەشەكردن بۆ بەخشتە كردنی كشانەوەی ئەمەریكا لە عێراق.
بەپێی سەرچاوە ئەتڵەسییەكە، مالیكی و ئیئتیلافە فەرمانڕەواكەی لە خۆیان بایی بووینە و هەست دەكەن خاوەنی هێزن و بە پێچەوانەی ویستی ئەمەریكا و هاوپەیمانەكانی لە ناو عێراقدا بجوڵێنن.
هەر بەپێی ئەو سەرچاوەیە ئەو لەخۆبایی بوونەیان لەسەركەوتنەكانی سوپای عێراق لە باشوور و ناوەڕاست سەرچاوە دەگرێ، نەك بەهۆی ئەدای حكومەت كە بەلاوازی و فەشەل و گەندەڵی ناسراوە.
بە قسەی سیاسەتكارێكی عێراقی مالیكی هەمان دژە هەڵوێستی بەرامبەر بە ماددەی 140 دەنوێنێ، لە دانیشتنە فەرمییەكاندا لەگەڵ سەركردایەتی كورد پێداگیری لەسەر جێبەجێكردنی ماددەكە دەكات كەچی لە پشتەوە هانی لایەنە عرووبەوییەكان دەدا كە دژی بوەستن هەر بە قسەی ئەو سیاسەتكارە مالیكی لە دانیشتنێكدا گوتبووی ئەگەر جەعفەری پۆستی سەرۆك وەزیرانی كردە قوربانی ماددەی140 ئەوا من نەك هەر ئەو پۆستە ، بەڵكو گیانی خۆشم دەكەمە قوربانی.
راستە ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی وەك رێكخستن گیانی نەتەوەیی عرووبەی تیا زاڵ نییە، بەڵام حزبی دەعوە ئەو گیانە عرووبەیەی تیا زاڵە، هەتا ئەو گیانە عروبەیە وایكردووە كە پشتگیری لە بەعسییەكان بكات لەو ناوچانەی كە كورد و عەرەب لەسەری ناكۆكن، وەك كەركووك و هەندێ ناوچەی مووسڵ و دەوروبەری خانەقین، بەڵكو هەتا خودی خانەقینیش كە بەپێی هەواڵەكان ئێستا فەوجێكی عێراقی لە دەورووبەری خانەقین گیرساوە و نیازی چوونە ناو خانەقینی هەیە.
بەرای من مەسەلە مەسەلەی دەستوور نییە كە گوایە بەپێی دەستوور هێزی پێشمەرگە نابێ لە دەرەوەی سنووری ئێستای هەرێمی كوردستاندا هەبێ، ئەگەر مەسەلە دەستوور بێ خۆ ماددەی 140 یش دەستوورە، بۆ ئێمە پابەندی دەستووربین و ئەوان خۆیانی لێ بدزنەوە، دوایی ئەو ناوچانەی كە هێزی پێشمەرگەی لێیە ناكۆكییان لەسەرە، واتە چۆن حكومەتی ناوەندی هەق بەخۆی دەدا هێزی لێ هەبێ، كوردیش هەقی خۆیەتی هێزی خۆی لێ هەبێ، بەتایبەتی ئەو هێزەی حكومەتی ناوەندی نەك هەر بێ لایەن نییە، بەڵكو لایەنێكی سەرەكی كێشەكەشە، هەقە وەڵامی ئێمە بۆ بەغدا ئەوە بێ كە ئێمە لە یەك بست زەوی ناكشێینەوە، ئەگەر دەستووریان كردە هەنجەت با ئێمەش ماددەی 140 كە ماددەیەكی دەستوورییە بكەینە هەنجەت.
بە كورتی بەغدا خەریكە تاكڕەوانە بڕیار دەدات و بڕیاری پاشەكشەكردنی هێزی پێشمەرگەش بەشێكە لە پیلانی ماددەی 24 ی یاسای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان كە پێویستە كورد خۆی بۆ ئامادە بكات.
عێراقی نوێ هەر هەمان عێراقی كۆنە و مالیكی و دەوروبەریشی بە هەمان عەقڵییەتی شۆڤینی پێشوو و دژ بە كورد كاردەكەن و زۆریش بە ئاشكرایی دیارە كە نیازی جێبەجێكردنی ماددەی 140 یان نییە و لاوازكردنی پێگەی كوردیش، بەشێكە لە پیلانێكی گەورە كە پێشوەخت بڕیاری لەسەر دراوە.