لە دانیشتنێكی بامشتدا كە گفتوگۆیەكی توند و كشانەوەی بەخۆوە دیت، ئەندامانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق پرۆژە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانیان پەسەند كرد، بەڵام تێپەڕاندنی یاساكە بەو شێوەیە، بە تایبەت بە پشت بەستنی بە دەنگدانی نهێنی لەسەر ماددەی 24ی یاساكە كە تایبەت بوو بە كەركووك ژمارەیەك پرسیار دەورووژێنێ كە هەندێكیان پێوەندیان بە سەرۆك كۆمارەوە هەیە و هەندێكی تریشیان پەیوەندیان بە نەخشەی هاوپەیمانیی نێوان هێزە سیاسییەكانەوە هەیە و چاودێرانی سیاسیش وێنە بۆ كۆمەڵێك سیناریۆی چاوەڕوانكراو دەكێشن.
لە كاتێكدا هەردوو جێگری سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران میكانیزمی دەنگدانەكەیان رەتكردەوە بە پەنابردنە بەر دەنگدانی نهێنی، بەڵام هەندێ لە پەرلەمانتاران ئەو بڕیاردانەیان بە نیشانەیەكی نوێ دانا و گوایە عێراق بەرەو دیموكراتییەتی راستەقینە و دروست هەنگاو دەنێ و هاوپەیمانی كوردستانیش خەریكە هەندێ لەو دەستكەوتانە لەدەست بدات كە لە ماوەی پێنج ساڵی رابردوودا وەدەستی هێناوە.
خالد ئەلعەتیە كە هەر زوو پێی وابوو یاساكە لە سەرۆكایەتی كۆمار رەتدەكرێتەوە، بە هۆی ئامادەنەبوونی پێكهاتەیەكی سەرەكی لە پرۆسەی دەنگدانەكە كە ئەویش كوردە، ئەمە سەرەڕای ئەوەی كە سەرۆك كۆماریش هەر كوردە، پاش پەسەند كردنی پرۆژە یاساكە چوار سیناریۆی چاوەڕوانكراو لە ئارادا بوون، یەكەمیان لەوانەیە شتێكی خەیاڵی بێت كە ئەویش بڕیاردانە لەسەر پرۆژە یاساكە. دووەمیان ئەگەری ئەوە هەبوو كە سەرۆك كۆمار رەتی بكاتەوە. سیناریۆی سێیەم ئاڵوگۆڕكردن بوو بە رۆڵەكانی ناو دەستەی سەرۆكایەتی كۆمار، واتە یەكێك لە جێگرانی سەرۆك كۆمار پرۆژە یاساكە رەت بكاتەوە. سیناریۆی چوارەمیش ئەوە بوو كە دەستەی سەرۆكایەتی بە گشتی پرۆژە یاساكە رەت بكاتەوە.
خۆشبەختانە هەر زوو سەرۆك كۆمار پرۆژە یاساكەی رەت كردەوە دواتریش دەستەی سەرۆكایەتی، پاش وەرگرتنی رەزامەندی تاریق ئەلهاشمی بە تەلەفۆن كە ئەو كات لە دەرەوەی وڵات بوو، ئەویش رەتی كردەوە و بەمەیش پرۆژە یاساكە دووبارە بۆ ئەنجوومەنی نوێنەران دەگەڕێتەوە.
لە راستیدا دەنگدانی ئیئتیلافی یەكگرتووی عێراق لەسەر پرۆژە یاساكە و بە پێی ئەو میكانیزمەی كە دەنگی لەسەر درا كە تیایدا هاوپەیمانە ستراتیژییەكەی هاوپەیمانی كوردستانی ئامادەی نەبوو، ئەویش چەند پرسیارێكی دیكە دەورووژێنێ بە تایبەت دەربارەی ئایندەی هاوپەیمانی نێوان ئیئتیلافی یەكگرتوو و هاوپەیمانی كوردستانیدا.
ئەم پێشهاتە لە كاتێكدا دێت كە لە پشت پەردەكانەوە ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی خەریكی پێكهێنانی هاوپەیمانییەكی تازەیە كە پەیوەندی بە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكانەوە نییە، بەڵكو هەوڵێكە بۆ چاوخشاندنەوە لە نەخشەی سیاسی عێراق بۆ قۆناخی پاش هەڵبژاردن، كە وا چاوەڕوان دەكرێ رێ خۆشكەرێك بێت بۆ گەورەترین ئیستحقامی هەڵبژاردن لە ساڵی داهاتوودا.
بە قسەی سەركردەیەكی ئەنجوومەنی باڵا شێخ حەمید مەعەلە پرۆژەی گردبوونەوەی نیشتمانی ژمارەیەك لە هێزە سیاسییە گرنگ و عەشیرەتە دەستڕۆیشتوو و كەسایەتی لیبراڵ بەخۆوە دەگرێت و بۆ ئەم مەبەستەش ئەنجوومەن خەریكی دانوستاندنە لەگەڵ هێزە جۆراوجۆرەكان، بە تایبەتی ئەو هێزانەی كە لێی نزیكن، وەك حزبی دەعوە و حزبی ئیسلامی و بزوتنەوەی ویفاق، ئەمە سەرەڕای كەسایەتی گرنگ و دیار لە رابوون و رەوتی لیبراڵ.
بەرای من ئەوەی زۆر جێی بایەخە كە باسی لێوە بكرێ هەڵوێستی هەندێ لە پەرلەمانتارانی سەر بە لیستی جیایە كە هاوسۆز بوون لەگەڵ نوێنەرانی كورددا و لە ئاخاوتنەكانیاندا وا دیارە لە خولی نوێی پەرلەماندا داوای گۆڕینی مەحمود مەشهەدانی بكەن بە هۆی ئەو سەرپێچییە دەستوورییەی كە لە كاتی دەنگدان بە پرۆژە یاساكە كردوویەتی و بێ رەزامەندیی ئەنجوومەن دەنگدانەكەی لە ئاشكراییەوە كردووە بە نهێنی كە بە رای زۆربەی شارەزایانی یاسایی ئەم رەفتارەی سەرۆكی ئەنجوومەن بە پێچەوانەی دەستوور بووە، تاریق حەرب سەرۆكی كۆمەڵەی رۆشنبیری یاسایی ئاماژە بەوە دەكات كە ماددەی 53ی دەستووری عێراق پێداگیری لەوە دەكات كە دانیشتنەكانی ئەنجوومەنی نوێنەران دەبێ بە ئاشكرایی بن، بێجگە لە چەند بارێك كە ئەویش دەبێ پێشوەخت دەنگی لەسەر بدرێ و دانیشتنەكە لە دانیشتنێكی ئاشكرا بكرێ بە نهێنی.
كەواتە دەبووایە لەو دانیشتنە دوو جۆرە دەنگدان هەبووایە، یەكەم كردنی دانیشتنەكە بە دانیشتنێكی نهێنی و دووەمیش لەسەر پرۆژە یاسا خراوەڕووەكە كە ئەم دووەشیان بە هیچ شێوەیەك لەو دانیشتنە پەیڕەو نەكران.
دانیشتنەكەی ئەنجوومەن بوو بە دانیشتنێكی نهێنی، ئەویش بە بڕیارێكی سەرۆكەكەی نەك بە بڕیاری نوێنەران، كە ئەمەیش پێچەوانەی دەستووری عێراقە و دەكرێ لە رووی یاساییەوە سكاڵایەك پێشكەش بە دادگای دەستووری بكرێ لەسەر سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەران.
لە راستیدا ئەمە یەكەم جارە پێكهاتەیەكی پەرلەمانی بە تەواوی لە دانیشتنێكدا بكشێتەوە، راستە لە دانیشتنەكانی پێشووی پەرلەمان كشانەوە هەبووە، بەڵام كشانەوەكە تایبەت بوو بە رەوتێكی سیاسی دیاریكراو نەك پێكهاتەیەك.
حەسەن ئەلسنێد كە پەرلەمانتارێكە و سەر بە لیستی ئیئتیلافی یەكگرتووە ئەو دەنگدانە نهێنییە وا وەسف دەكات كە پێویستی بە داپۆشێكی یاسایی هەیە. بە پێی ئەو تەوافوقاتە سیاسییەی كە كاری پێ دەكرێ هەر یاسایەك كە لە پەرلەمان دەردەچێ پێویستە گشت پێكهاتەكان لەسەری رازی بن، مەسەلەی یاسای هەڵبژاردنیش ئەوە پێكهاتەیەك لە دژیەتی نەك قەوارەیەكی پەرلەمانی.
هەتا هەندێ لە شارەزایانی سیاسی پێیان وایە ئەم هەڵسوكەوتەی سەرۆكی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لەوانەیە باری ویفاقی سیاسی نێوان لایەنە عێراقییەكان تێكبدات كە ئەمەش وا لە پرۆسەی سیاسی دەكات تووشی تەنگژەیەكی گەورە ببێتەوە.
مالیكی كە بوو بە سەرۆك وەزیران بە پێی رێككەوتنێكی لیستی هاوپەیمانی كوردستانی و لیستی ئیئتیلافی یەكگرتوو بوو، ئەو رێككەوتنەش بە دەرچوونی كورد لە حكومەتەكەی مالیكی كاریگەرییەكی ئەوتۆی نامێنێ، بەتایبەتی تا ئێستا مالیكی هەڵوێستێكی روونی نەبووە بەرامبەر بە جێبەجێكردنی ماددەی 140 كە مەرجێكی سەرەكی بوو بۆ ئەوەی هاوپەیمانی كوردستان دەنگی پێ بدات.
هەڵوێستی مالیكی نەك هەر روون نەبوو، بەڵكو هەندێ جار بە ئەنقەست كێشەی بۆ ئەنجوومەنی ئێستای پارێزگای كەركووك دروست دەكرد و تووشی ئیحراجیەتێكی زۆری دەكرد و بە نهێنیش هەردوو پێكهاتەی عەرەب و توركمانی هانداوە بۆ ئەوەی گیروگرفت لە بەردەم ئەو ئەنجوومەنە دروست بكەن.
هەندێ كەس پێیان وایە كە ئەمەی لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق كرا كودەتایەك بو دژ بە كورد، بەڵام من بە پێچەوانەوە دەڵێم كە ئەمە كودەتایەك بوو دژ بە عێراقێكی یەكگرتوو، چونكە لە بڕگەیەكی دەستووردا وا هاتووە كە پابەند بوون و بە دەستوور مەرجە بۆ مانەوەی عێراق بە یەكگرتوویی.
كەواتە ئەوانەی پابەندی دەستوورەكە نین گەرەكیانە كورد تووشی هەڵوێستێكی تر بكەن.
ئەوەی زۆر جێی نیگەرانیشە هەڵوێستی هەندێ لایەنی سیاسی عێراق بوو كە لە ئاخاوتنەكانیاندا زێدەڕۆییەكی زۆریان كرد، بۆ نموونە هەر پاش دەنگدانەكەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق ساڵح موتڵەگ سەرۆكی بەرەی حیوار ئەم دەنگدانەی بەسەركەوتنێكی گەورە بۆ عێراق و بە شكستێكی گەورەش بۆ لایەنە سیاسییەكانی كورد دانا، كاتێ پێشكەشكاری بەرنامەی تەلەڤزیۆنی(ئەلشەرقیە) پێی گوت ئەمە مەسەلەی چەند لایەنێكی سیاسی كورد نییە، بەڵكو پەیوەندی بە پێكهاتەیەكی سەرەكی عێراقەوە هەیە، موتڵەگ پێی گوت: ئەو لایەنانە نوێنەرایەتی كورد ناكەن....!
دەفەرموون ئەمە عەقڵییەتی سیاسی ئەو كەسانەیە كە ئێمەی كورد مامەڵەیان لەگەڵ دەكەین، ئەمە یەكەم و دوا شت نییە كە رووبەروومان دەبێتەوە، دەبێ چاوەڕوانی زۆر شتی تریش بكەین، ئەمە شەڕێكە و بەشێكە لەو جەنگەی كە رۆژ لە دوای رۆژ و هاوكات لەگەڵ باشبوونی پەیوەندی سوننە و شیعە و كەمبوونەوەی توندوتیژی لە عێراقدا بەرز دەبێتەوە كە هەقە ئێمەی كورد خۆمانی بۆ ئامادە بكەین و حیسابێكیش بۆ ئەو رەوتە عروبەوییەی عێراق بكەین بەتایبەتی لەوە مەسەلەیەكی چارەنووسسازی وەك كەركووكدا.
لە دۆسییەی كەركووكدا ئیسپات بوو كە كورد هاوپەیمانی نییە و جێبەجێكردنی رێژەی 32%یش لە گۆڕنانی كەركووكە.
ئەوانەی بە ناوی عروبەییەوە هەڵسوكەوتیان كرد حەتمەن باجی ئەو هەڵوێستەی خۆیان دەدەنەوە، مەسەلەكە بەو شێوەیە ئاسان نییە كە ئەو عروبەویانە سەیری دەكەن، سەرۆكایەتی كۆمار هەیە و هەروا دادگای دەستووری، یاسا لەگەڵ كوردە و ئەنجامی ئەو مەسەلەیەش بە باشی بەلای كوردەوە دەشكێتەوە و پێویستیش ناكات ئەوەندە خۆمانی پێ تەنگەتاو بكەین.
گرنگترین شت كە پێویستە لەو ئەزموونە فێری بین ئەوەیە كە چاو بە هاوپەیمانییەكانی خۆمان بخشێنینەوە، ئەوەی فێلی لێكردین هاوپەیمانە ستراتیژیییەكەمان بوو كە ئەویش ئەنجوومەنی باڵایە.
بۆ ئاگاداری، بەر لە پێشنیارە هاوبەشەكەی هاوپەیمانی و ئیئتیلافی یەكگرتوو، ئەو لیستە دەربارەی هەڵبژاردنەكانی كەركووك پشێنیارێكی خستبووە بەردەم هاوپەیمانی كوردستانی.
بەپێی ئەو پێشنیارە لیستی ئیئتیلافی یەكگرتوو داوای كردبوو هەڵبژاردنەكە دوا بخرێت بۆ كاتێكی نادیار و تا ئەو كاتەش دەسەڵات لە پارێزگای كەركووكدا بەرێژەی 32%بۆ هەریەك لە كورد و توركمان و عەرەب و 4% یش بۆ كلدۆ ئاشووری دابەش بكرێت.
هەروا دۆسیەی ئاسایشی پارێزگای كەركووك بدرێتە چەند یەكە یەكەی سەربازی سوپای ناوەڕاست و باشووری عێراق لەسەرجەم ناوچەكەدا، لەوانەش پاسەوانی دامودەزگاكان و دەركردنی ئاسایشی لایەنە كوردییەكان، هەر چەند ئەم پێشنیارە بە تەواوی لەلایەن لیستی هاوپەیمانی كوردستانی و یەكگرتوو رەتكرایەوە و جارێكی دیكە دانووستانەكان دەستیان پێكردەوە، بەڵام ئەو هەڵوێستە خۆی لە خۆیدا جێی پرسیارە، بەتایبەتی لەلایەن قەوارەیەكەوە كە خۆی بە هاوپەیمانێكی ستراتیژی كورد دادەنێ...!
ئەگەر هەڵوێستی دۆست و هاوپەیمان وا بێ ئیتر بۆ گلەیی لە ناحەزان بكەین.
هاوپەیمانی كوردستان دەبێ زۆر بە جددی لەسەر ئەم هەڵوێستەی ئیئتیلافی یەكگرتوو بوەستێ و لە مەو دواش وەڵامی دروستی هاوپەیمانی سوور بوونی بێ لەسەر جێبەجێكردنی ناوەڕۆكی ماددەی 140ی دەستوور، ئەو دەستوورەی كە تاكە دۆستی كوردە، نەك ئەم و ئەو لایەن و بڕیاری كشانەوەش لە حكومەتی مالیكی دەبێ وەك دوا هەنگاو هەمیشە لەبەرچاو بێ.
خەڵكی كوردستان بە گشت پێكهاتەكانیانەوە بە چاوێكی پڕ هیواوە سەیری ئەم سەردانەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەكەن بۆ بەغدا بەمەبەستی گفتوگۆكردن لەسەر پرۆژە یاسای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاكان و ئەو هەموو گیروگرفتەی كە لێی كەوتۆتەوە و هەروەها مەسەلەی پەیوەندییەكانی هەرێم و بەغدا و كێشە هەڵپەسێردراوەكان و پێشدەچێت مەسەلەی رێككەوتنامەی ستراتیژی عێراق- ئەمەریكا خاڵێكی دیكەی گفتوگۆكانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان بێت لەگەڵ بەرپرسانی بەغدا.