وا بڕیارە لە مانگی داهاتوو رەجەب تەیب ئەردۆگان سەرۆك وەزیرانی توركیا سەردانی عێراق بكات.
بە گوێرەی رۆژنامەی(زەمان)ی توركی ئەو سەردانە بۆ یەك رۆژ دەبێت و تیایدا باسی یەكپارچەیی عێراق و رەوشی كەركووك و كەمپەكانی پەكەكە لە عێراق و پەیوەندییە ئابوورییەكانی توركیا لە عێراق و ئەو ئۆپەراسیۆنە سەربازییە دەكرێ كە كات نا كاتێ توركیا لەسەر خاكی هەرێمی كوردستان ئەنجامی دەدات، ئەمە سەرەڕای تۆپبارانەكەی توركیا، كە حكومەتی عێراق لە چاوپێكەوتنە راستەوخۆكانیدا لەگەڵ حكومەتی توركیا ناڕازیبوونی خۆی نیشان نادات، بەڵام لە كۆبوونەوە بەرفراوان و لێدوانەكانیدا بە روون و ئاشكرایی ئیدانەی دەكات.
میدیاكانی توركیا هەر لە ئێستاوە داوا لە ئەردۆگان دەكەن كە كاتێ سەردانی بەغدای كرد، سەردانی هەولێریش بكات و لەو رووەوە محەمەد عەلی بیراند لە نووسینێكیدا كە لە رۆژنامەی (حورییەت) بڵاوی كردۆتەوە ئەو پرسیارە دەپرسێ و دەڵێ: بۆ دیك چینی جێگری سەرۆكی ئەمەریكا سەردانی هەولێر دەكات، كەچی ئەردۆگان سەردانی ناكات؟
هەر ئەو رۆژنامەنووسە پێیوایە كە ئەم سەردانە لەلایەك دەبێتە هۆی ئەوەی كە دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان هەنگاوی جیدی بهاوێژێ لە دژایەتیكردنی پەكەكە و لەلایەكی دیكەش دەبێتە هۆی زیاتر پتەوبوونی پەیوەندی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان.
عەلی باباجانی وەزیری دەرەوەی توركیاش لە شەرم ئەلشێخی میسر دەربارەی پەیوەندییەكانی ئەم دواییەی هەرێمی كوردستان بۆ رۆژنامەنووسانی تورك دواو گوتی: سنووری ئێمە راستەوخۆ لەگەڵ هەرێمی كوردستانە، لەبەر ئەوە حەز دەكەین سنوورەكەی ئەو لای دیكەمان لە ئاشتی و ئارامیدا بێت، حكومەتی عێراق بەشێوەیەكی راستەوخۆ پێی راگەیاندوین كە حەز بە بوونی پەكەكە ناكات، بەڵام هەڵوێستی دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان سەبارەت بەو مەسەلەیە تا ئێستا وەك پێویست نییە، یاخود جیاوازە ئەگەر هاتوو ئەو دەسەڵاتە بە هەڵوێست و قسەكردن مەودایەك بخاتە نێوان خۆی و پەكەكە، هەروا وەك تیرۆریست سەیری بكات، بێگومان ئەم شتە كاریگەری خۆی دەبێت لەسەر ئەو دیالۆگەی كە لە نێوان هەردوولا دەستی پێكردووە و بۆ بەردەوامی ئەو دیالۆگەش مەرجی سەرەكیمان ئەوەیە كە ئەوان هەنگاوی پراكتیكی بهاوێژن.
پرسیار ئەوەیە: ئایا ئەو هەنگاوە پراكتیكییانە چین كە دەبێ دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان بیانهاوێژێ بۆ ئەوەی دڵی توركیای پێ نەرم بكەنەوە؟
ئەگەر بە وردی سەیری هەڵوێستی ئێستای توركیا و هەرێمی كوردستان بكەین هەست بە بوونی خاڵێكی هاوبەش لە نێوانیاند ناكەین، توركیا وەك حكومەت و سوپا داوای سێ شت لە دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان دەكات:
1- پەكەكە بە رێكخراوێكی تیرۆریست بزانێ.
2- بەشداری لە ئۆپەراسیۆنەكانی دژ بە پەكەكە بكات.
3- یان ئەوەتا لە هەرێمی كوردستان دەریان بكات.
بەرامبەر ئەو سێ شتەش، دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان نە ئامادەیە پەكەكە بە تیرۆریست بزانێ و نە ئامادەیە بەشداری لە ئۆپەراسیۆنەكەی دژیان بكات و نە ئامادەشە دەریان بكات، ئەویش لەبەر چەند ئیعتیبارێكی نەتەوەیی كە هەرێمی كوردستان ناتوانێ دەسبەرداریان بێت، ئەڵڵاهوممە ئیلا پەكەكە خۆی بڕیارێكی وا بدات، ئەویش لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی نەتەوەیی كورد و پاراستنی ئەو ئەزموونەی كە پاش راپەڕینی بەهاری 1991هاتۆتە ئاراوە كە بە هیوا و ئاواتی هەموو گەلی كوردستان دادەنرێ.
هەڵوێستی دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان زۆر روون و ئاشكرایە و چەند جاریش ئەو هەڵوێستەی خۆی بە حكومەتی توركیا و نێوەندە نێودەوڵەتییەكان راگەیاندووە كە ئەو مەسەلەیە مەسەلەیەكی سیاسییە و پێویستی بە چارەسەرێكی سیاسی و ئاشتییانە هەیە و هەر كاتێكیش هەردوولا واتە حكومەتی توركیا و پەكەكە بگەنە ئەو باوەڕە، دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان ئامادەیە هاریكارییان بكات و پێشی وایە پەیوەندییە ئابوورییەكانی نێوان خۆی و توركیا نابێ بكرێتە بەشێك لەو سەفقەیەی كە توركیا دەیەوێ ئەنجامی بدات.
ئەوەی زۆر بە وردی چاو بە نووسینی میدیاكانی توركیا و لێدوانەكانی بەرپرسانی ئەو وڵاتە بخشێنێتەوە، بۆی بەدیار دەكەوێ كە ئەوانە بەو نووسین و لێدوانانەیان دەیانەوێ كەلێنێك لە نێو یەكڕیزی كوردەوە پەیدا بكەن، كە بەداخەوە خەریكە هەندێ سیاسەتكار و نووسەری كورد بكەونە ژێر كاریگەری ئەو جۆرە نووسین و لێدوانانە كە گوایە دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان لەو هەڵوێستە نەتەوەییەی خۆی پاشگەز بووەتەوە و لەو رووەوە ئاماژە بە دانیشتنەكەی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەن لەگەڵ نوێنەری حكومەتی توركیا كە چەند رۆژێك لەمەوبەر لە بەغدای پایتەخت بەڕێوەچوو.
بە تەئكیدەوە دەڵێم تا ئێستا هیچ گۆڕانێك لە هەڵوێست و قسەكانی دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان رووینەداوە و دانیشتنەكەی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لەگەڵ نوێنەری حكومەتی توركیا هیچ رێككەوتنێكی ئەوتۆی لێ نەكەوتۆتەوە كە زیان بە كۆدەنگییەكەی كورد بگەیەنێ و كەسیش تەسەوری ئەوە نەكات كە ئەو دانیشتنە یان هەر نزیكبوونەوەیەك لە نێوان توركیا و دەسەڵاتی هەرێمی كوردستاندا لەسەر حیسابی كوردی توركیا دەبێ.
ئەوەی بە قوڵی سەیری مەسەلەكە بكات باش تێ دەگات كە ئەو دانیشتنە، نەك هەر لە بەرژوەندی توركیا و هەرێمی كوردستانە، بەڵكو لە بەرژەوەندی كوردی توركیاشە، چونكە هەڵدانەوەی لاپەڕەیەكی نوێ و خوڵقاندنی كەشێكی ئیجابی نێوان هەولێر و ئەنقەرەدا حەتمەن كاریگەری ئیجابی خۆیشی دەبێت لەسەر مەسەلەی كورد لە توركیادا.
ئەوەی لەو ماوەیەدا زۆر سەرنجی راكێشام، ئەو سێ پرسیارە بوو كە كەسایەتییەكی ناو پەكەكە لە شاشەی tv رۆژ ورووژاندبووی:
1- ئایا پاش رێككەوتنی توركیا و دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان پەكەكە چی بەسەر دێت.
2- ئایا كوردی عێراق چۆن وەڵامی جەماوەری ئەو رێكخراوە و كوردی توركیا دەدەنەوە؟
3- بۆ كوردی عێراق وا زوو خۆی رادەستی توركیا كرد، لە كاتێكدا سوپای توركیا لەم شەڕەی دواییەدا شكستی هێنا و فرمێسكی سەركەوتنیش تا ئێستا لەسەر رووی گەریلاكانی پەكەكە وشك نەبۆتەوە؟
لە راستیدا ئەم سێ پرسیارە نیشانەی هێمایی و واتایی خۆیان هەیە و سەرچاوەكەشیان ترسی كوردە لە شەڕێكی دیكەی براكوژی، كە نە كوردی عێراق و نە كوردی توركیا ئەمە ناكەن.
بە مەنتیقی سۆز: هیچ كەس لاگیری كوردی عێراق ناكات ئەگەر دژ بە پەكەكە بەشداری لە هەر ئۆپەراسیۆنێك بكات، بەڵام ئەگەر پشوویەك بە خۆمان بدەین و بە چاوی سیاسەت و بەرژەوەندی سەیری بارەكە بكەین، دەگەینە چەند بیروبۆچوونێكی جیاواز كە هەندێكیان لاگیری كوردی عێراق دەكەن دژ بە سیاسەتە تەقلیدییەكەی پەكەكە كە تا ئێستا بێجگە لە زیان هیچ قازانجێكی بە كورد نەگەیاندووە، ئەو خەڵكە هەرچۆن نایانەوێ هاوخوێن و رەگەزی خۆیان ئازار بدرێن، ئەوهاش حەز ناكەن ئەو ئەزموونەی هەرێمی كوردستان لەباربچێ.
رووداوەكان ئەوە دەسەلمێنن كە بارێكی گرژ و ناسكی وەك باری كوردی عێراق كە كەوتۆتە نێوان دوو بەرداشان، فشارەكانی ئەمەریكا و توركیا و عێراق لەلایەك و بەرژەوەندییە نەتەوەییەكان لەلایەكی دیكە، پەنابردە بەر سۆز لەوانەیە ببێتە هۆی ئەوەی كە ئەو پاروەی گەیشتۆتە دەم لەدەست بكەوێ، كە بە كەوتنی خەون و ئازارەكانی ئەو چەند ساڵەش لەبار دەچن.
پرسیاری من ئەوەیە: ئایا ئێمەی كورد دەتوانین كەسێكی وا پەیدا بكەین كە دوور لە سۆز سەیری ئەو بارە بكات و بە زەمیرێكی زیندوو واقیعەكە بخوێنێتەوە و بڵێ: هەقی سەركردایەتی هەرێمی كوردستانە لەسەر بەرژەوەندییەكانی خەڵكی ئەو هەرێمە بترسێ، نەوەكو ئەو شەڕەی كە توركیا دەیەوێ بیكات تەڕو وشكەكە پێكەوە بسوتێنێ.
ئەگەر بێتو رایەك هەبێ بەسەركرداییەتی هەرێمی كوردستان بڵێ: ئێوە بەرژەوەندی ئێستای خۆتان خستە پێش بەرژەوەندییە نەتەوەییەكان، ئەوا حەتمەن ئەو رایە رووبەرووی رایەكی دیكە دەبێتەوە و بە پەكەكە دەڵێ: ئەی بۆ ئێوە بەو هەڵوێستە تەقلیدییەی خۆتان ئەو هەموو كارەساتەتان بەسەر كوردی عێراق هێنا؟ بۆ گشت درەهاویشتەكان گۆڕان كەچی ئێوە لەسەر هەمان سیاسەتی كۆنی خۆتان بەردەوامن، ئایا چاوەڕوانی چی دەكەن، بێ كار و بێ جوولە هەر لە چیاكان بمێنن و لە ئاسمانەوەش زێڕ و زیوتان بۆ ببارێ؟
دەڵێن: هیچ مەعقول نییە كوردی عێراق ئەو هەلە زێڕینە لە دەست بدات و بەدیدی سۆزەوە سەیری مەسەلەكان بكات، لە كاتێكدا باوەڕی وایە كە ئەو گرژییەی لە نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا دروستبووە بە شاڵاو و عەقڵییەتی سەربازیی چارەسەر ناكرێ، بەڵكو بە زمانی سەردەم و وتووێژ، كە ئەمەیش بە هیچ شێوەیەك لەسەر حسابی كوردی توركیا نابێت، بۆیە هەقی رەوای ئەو بەشەی كوردستانە كە حیساب بۆ دوا رۆژی خۆی بكات كە تازە لەسەر پێ راوەستاوە و هەقی دەسەڵاتی هەرێمی كوردستانیشە بە مەنتقێكی سیاسی نەك حزبی ئیدارەی ئەو بەشە بكات.
باری هەرێمی كوردستانی عێراق پێویستی بە پاڵپشتی و سەقامگیری هەیەو بەو پەڕی بەرپرسیاريەتییەوەش بەرامبەر ئەو هەڤركێیانە رابوەستێ كە رووبەرووی دەبنەوە، چونكە رەوش و پێدوایستییەكانی ژیان لەو بەشەدا بەرگەی ئەوە ناگرێ كە لە لای سەركردایەتییەكەیدا دوو فاقی لەڕادا هەبێ.
گشت درەهاویشتەكان وا بە پێویست دەزانن كە سەركردایەتی كوردی عێراق پێویستە ئەوەی پەیوەندی بە نیشتمانی عێراقەوە هەیە لە نەتەوەییە كوردستانییەكە جیا بكاتەوە، ئەوەی بۆ كوردستانی عێراق دەكات وەك ئەوە بێ كە بۆگشت عێراقی دەكات و ئەوەی بۆ عێراقیش دەیكات وەك ئەوە بێ كە بۆ كوردستانی عێراقی دەكات.
لە راستیدا هێشتنەوەی هەردوو گەوهەرەكە لەیەك دەستدا وا دەكات كە كوردی عێراق هەردوو گەوهەرەكە لە دەست بدەن.
شتێكی سەرسوڕهێنەر نییە گەر بڵێین دابەشبوونی كورد لە نێوان كەرتدا (كەرتی خەونی كوردستانی گەورە و كەرتی نیشتمانی عێراق) زیاتر لە هەموو كاتێك ئازاری كوردی عێراق دەدات.
ئەگەر بەلای كوردستانی گەورە دا بچن گشت هاوپەیمان و دۆستەكانیان لە دەست دەدەن و ئەگەریش تەنیا بەلای كوردی عێراق و عێراق وەك دەوڵەت بچن ئەوە بەشێكی زۆری كوردی توركیا لەخۆیان زویر دەكەن و لەوانەیە گلەییشیان بێتەسەر، بەراستی هەڵوێستێكی سەرسوڕهێنەرە!
لێرەدا رۆڵی پەكەكە زۆر پێویستە كە دەبێ زۆر بە وردی بە حیسابات و تەرتیباتی خۆی بچێتەوە، چونكە ئەو بارەی ئێستای بارێكی سروشتی نییە و ناكرێ گرەوی لەسەر بكرێ، هەروا مانەوەی لە چیاكانی كوردستانی عێراق هاوڕەگەزەكانی خۆیان لەو بەشەدا تووشی كارەسات و ئازار دەكەن و سەقامگیرییەكەشیان لێ تێك دەدەن.
كێشەكە لەوەدایە كە پەكەكە بە درێژایی ئەو هەموو ساڵە نەیتوانی بارێكی وا بۆ خۆی دروست بكات كە جیاواز بێ لەگەڵ بارە پێشووەكەیدا، پەكەكە پێیوایە كە داپۆشێكی شەرعی هەیە و دەیپارێزێ، بەڵام دنیا گۆڕاوە و ئەمەریكاش لەو داپۆشە نزیكەو رێش نادات بە هیچ لایەنێك كە دژ بە ئارەزوو بەرژەوەندییەكانی بجوڵێتەوە.
بە واتایەكی دیكە، بڕیارە چارەنووسسازەكە بەدەست كوردەوە نییە، بەڵكو بەدەست زلهێزێكی وەك ئەمەریكایە.
من پێم سەیرە بەرپرسانی پەكەكە داوای رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئەمەریكادا بكەن و بڵێن ئێمەش دەتوانین ئازاریان بدەین، وڵاتانی گەورەی ئەو جیهانە نەیانتوانیوە بەرامبەر بە ئەمەریكا بوەستن ئیتر چۆن كورد دەتوانێ رووبەڕووی ببێتەوە.
بمانەوێ یان نە، رێسای گەمەكە گۆڕاوە، راستیش نییە گەڕ بڵێین بارەكان وەكو خۆیان دەمێننەوە، زۆر هەڵەیە سیاسەت بەو شێوەیە بەڕێوە بچێت، ئێستا حوكم لە توركیا گۆڕاوە عەلمانییەكانی ئەو وڵاتەش تا ئێستا ئیستیعابی باری كوردیان نەكردووە، كەچی پەكەكە ئێستاش هاوسۆزیانن لە دژایەتیكردنی پارتی داد و گەشەپێدان، پێویستە جەماوەری پەكەكە ئەوە بزانن كە باری كوردی عێراق لەگەڵ پەكەكە جیاوازە، پەكەكە حزبە و دەتوانێ نەك هەر لە چیاكانی كوردستانی عێراق، بەڵكو لە شوێنێكی دیكەش دژایەتی توركیا بكات، بەڵام ئەو بارە لەگەڵ كوردی عێراق ناگونجێ، ئێستا ئەوانە تەنیا حزب و پێشمەرگە نین، بەڵكو خاوەنی دامەزراو و بەرژەوەندی و سیاسەتن، بۆیە پێویستە پەكەكە بیر لە گۆڕینی رێسای گەمەكە و دانانی ستراتیژییەتێكی دیكە بكاتەوە.
مادامەكی توركیا نایەوێ كێشەی كورد بە كێشەیەكی سیاسی دابنێ، ئیتر بۆ پەكەكە ئەمە بۆ خۆی ناقۆزێتەوە و كارێك ناكات كە توركیا حەزی لێ ناكات؟ بۆ ئەو رێكخراوە پێداگیری لەسەر ئەوە دەكات كە لە چیا بمێنێتەوە وەك ئەوەی كە توركیا دەیەوێ؟
بە كورتی بە عەقڵانیكردنی سیاسەتی كوردی لەم قۆناغەدا شتێكی پێویستە، با كوردی عێراق بیر لە بونیادنانی پەیوەندییەكی ئابووری و سیاسی لەگەڵ توركیا بكەن و پەكەكەش بیر لە چارەسەرییەك بكات كە بتوانێ بە هۆیەوە بارگرانییەكەی سەر كوردی عێراق سووك بكاتەوە.