سەرچاوەییەكی حەوزەی میانڕەو لە دەزگای ئیمام خوئی رایگەیاند: حەوزەی قومی ئێران كە هەوڵی بە فارسكردنی حەوزەی عەرەبی دایك لە نەجەف و كەربەلا دەدات، ئێستا دەیەوێ سەركردەی شیعی لاو موقتەدا سەدر پێشی رووداوەكان بخات و دوا رۆژی حەوزەی قسەكەریش كە كاتی خۆی محەمەد سادق سەدری باوكی موقتەدا دایمەزراند بوو، بە هەڵسوكەوتی كوڕەكەی ببەستێتەوە، ئەویش بەمەرجی هەڵگەڕانەوەی موقتەدا لە حەوزەی بێ دەنگ كە ئایەتوڵڵا سیستانی نوێنەرایەتی دەكات، كەوا خەریكە بەو بێ دەنگییەی خۆی دوا رۆژی مەرجەعیەتی فارسی لە لایەك و پرۆژەكەی ئێران، كە عێراقی كردۆتە خاڵی چونە پێش بەرەو جیهانی عەرەبی و ئیسلامی، دەخاتە مەترسییەوە.
پرۆژەكە بەپێی سەرچاوە خوئیەكە، تاران ناوی(مەرجەعیەتی خورت)ی پێ داوە و كاریش بۆ ئامادەكردنی سەدری سێیەم لە رووی ئایینییەوە دەكات، ئەویش لە رێی تروسكەداركردنی كەسایەتییەكەی و رەونەقداركردنی رۆڵە حەوزەویەكەی تا شوێنێكی لە ناو سەركردە گەورەكانی شیعە بۆ بكاتەوە، كە چەند مەزیەتێكی ئایینی و سیاسی و تیرەییان تێدایە، واتە هەر وەك چۆن حەسەن نەسروڵڵای ئەمینداری گشتی حزبوڵڵای كردە كاریزمایەك لە ناو شیعەكانی لوبناندا، ئەوهاش دەیەوێ سەدری سێیەم بكاتە كاریزمایەك لە ناو شیعەكانی عێراقدا.
ئەم گۆڕانە لە هەڵوێستی تاران پاش ئاشكرا بوونی ئامانجی راستەقینەی پرۆژەكەی دێت كە دەیویست سەركردەیەكی بە رەگەز فارس بۆ پۆپە تیژەكەی شیعی لە عێراقدا دابنێ، كە پێی وابوو بە هۆیەوە دەتوانێ هیلالی شیعی تەواو بكات و بیخاتە ژێر ركێفی خۆیەوە، دژایەتی كردنی ئەو بیرۆكەیە لەلایەن هەندێ گروپی شیعەی عێراقەوە وای لە تاران كرد پلانەكەی خۆی بگۆڕێ و سەركردایەتییەكی حەوزەی عەرەبی دروست بكات، وەك ئەوەی موقتەدا سەدر، كە تاران پێی وایە زیاتر لە هاوچاوە فارسییەكانی هەوڵی چەسپاندنی دەسەڵاتی فارسی دەدات لە ناو قوڵایی عێراقدا.
هەر لە سەر ئەو بنچینەیەش رای تاران لەسەر ئەوە چەسپا كە پشت بە سەدر ببەستێ و بیكاتە دار و دەستەی خۆی لە عێراقدا، ئەمەشی بۆ هێنانە دی چەند ئامانجێك بوو، كە گرنكترینیان:
1- شێواندنی ناوبانگی مەرجەعیەتە عەرەبییەكان بەمەبەستی برەودان بەو تۆمەتانەی كە لەلایەن دەوروبەرە عەرەبییەكانیانەوە ئاراستەی دەكرێ، بە واتایەكی دیكە كەشی ناوچەكە بەرەو ململانێیەكی عەرەبی- فارسی ببات.
2- لە رووی سیاسی و ئایینیەوە مەرجەعیەتی عەرەبی شیعە وەشوێن مەرجەعەعییەتی فارسی بكەوێ و پاشانیش وەدوخستنی حەوزەی عەرەبی بە فارسیەكە و كردنی وەك پاشكۆیەكی فیقهی خۆی، بەمەیش حەوزەی عەرەبییەكە ئەو دەسەڵاتەی نامێنێ لەسەر سەرچاوەی بڕیاری حەوزەوی لە جیهانی ئیسلامەتیدا.
3- برەودان بە توندڕەوی ئیسلامی لە نێو ریزەكانی موسڵمانە میانڕەوەكان، واتە ئەوانەی كە سەر بە چوار مەزهەبەكەن:
حەنەفی، شافیعی، مالیكی، حەنبەلی.
4- ئێران ببێتە پێگەیەكی سەرەكی بۆ گشت رەوتە ئیسلامی و عەلمانییەكانی دژ بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و ئیسرائیل و پێشكەشكردنی پاڵپشتی لۆژیكی بەو رەوتانە تا لە رووی سیاسی و سەربازییەوە بەردەوامیان هەبێ لە دژایەتیكردنی واشنتۆن و تەلئەبیب و مەبەستی راستەقینەكەشی لەمە ئەو رەوت و لایەنانە بكاتە چەند وێستگەیەك بۆ بڵاوكردنەوەی دەسەڵاتی فارسی لە ناوچەكەدا.
5- نەهێشتنی ئەو بەربەستە بێ دەنگەی كە ناهێلێ بەرژەوەندییەكانی ئێستا و دوا رۆژی ئێران لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی هێزە عەرەبی و رۆژئاواییەكان( بە ئایینی و عەلمانیەكانیانەوە، بە سوننە و مەسیحییەكانیانەوە) دژ بە واشنتۆن یەك بگرێتەوە، ئەویش بە ئامانجی پەیوەستكردنی ئایندەكەی بە پرۆژەی دەسەڵاتی ئێران لە ناوچەكە و گشت جیهاندا.
پرۆژەی سەپاندنی دەسەڵات لەلایەن ئێرانەوە پشت بە دۆزینەوەی كەلێنێك دەبەستێ لەو گۆڕەپانانەی كە پێكهاتەكانی تووشی ململانێ و دابڕان بوونە، وەك كیشوەری ئەفەریقیا و گۆڕەپانەكانی: فەلەستین، عێراق، لوبنان، ئەویش بەهۆی دابەشبوونی خەڵكەكەی لە نێوان ئەوانەی لاگیری لە دەسەڵاتی ئێرانی دەكەن و ئەوانەی دژن.
هەر لەبەر ئەم هۆیەش بوو سەركردایەتی سیاسی وئایینی ئێران وای بە باش زانی چەند پێشییەكی رۆشنبیری دامەزرێنێ و بە نهێنی و لە ژێر چەتری ئەو پێشییانە تەشەیوعی فارسی بڵاوبكاتەوەە و دەستیش بە سەر شەقامی عەرەبیدا بگرێ، ئەویش بە سوود وەرگرتن لەو دابەشبوونە، سەدری سێیەم هەر زوو بە پیر بانگەوازەكەی تاران چوو، ئێستا خەریكی وەرگرتنی پلەی ئایەتوڵڵایە لە تاران و بۆ ئەو مەبەستەش هەر وەكو مەراجیعی حەوزەی (عەرەبی و فارسی) خۆی گۆشەنشین كردووە و خەریكی خوێندنی فیقهییە.
هەروا لە هەوڵی ئەوەدایە ئەو پاڵپشتە ئایینی و سیاسی و لۆژیستییەی كە تاران پێشكەش بە چەند پێشییەكی عێراق دەكات بۆ خۆی قۆرخی بكاتەوە بۆ ئەوەی دژ بە هاوچاوە لاوەكەی تر عەممار حەكیم، كە میراتگری سیاسی و ئایینی سەماحەتیس عەبدولعەزیز حەكیمی باوكیەتی لەسەرۆكایەتی كردنی ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی و رێكخراوەكانی سەر بەو ئەنجوومەنەن رابوەستێ نەك هەر ئەمە، بەڵكو سەدری سێیەم دەیەوێ بەو پاڵپشتییەی ئێران دەست بەسەر هەموو گۆڕەپانی عێراق بگرێ، ئەویش لەرێی چەند پرۆژەیەكی حەوزەی، وەك دامەزراندنی چەند پێشییەك و دەزگای ئایینی كەمۆركی رۆشنبیری خزمەتگوزاری، خێرخوازیان پێوە بێ، بۆ ئەوەی بەرەكە لە بن پێی(دەزگای شەهیدی میحراب) ی سەر بە ئەنجوومەنی باڵا بكێشێتەوە، ئەو دەزگایەی كەلەلایەن پاسداری ئێرانییەوە دروست كرا و بەرپرسیارێتیشی درایە دەست حەكیمی كوڕ.
كەمی شارەزایی حەوزەی موقتەدا سەدر وای لە ئێران كرد بەپرسیارێتی سەرپەرشتیكردنی فیقهی دەزگا رۆشنبیرییەكانی رەوتی سەدر، لە سەرووی هەموویان(دەزگای غەدیری رۆشنبیری) بداتە دەست مەرجەعی فارسی سەید كازم حائیری رابەری روحی رەوتی سەدر پاش سەدری دووەم باوكی موقتەدا، كە رەوتەكە و هەردوو سوپای مەهدی و ئیمامی حوججە لە پشت پەردەی حەوزەی قومەوە بەڕێوە دەبات و لە حەفتاكانیشەوە ئەو شوێنەی كردۆتە شوێنی حەوانەوەی و بڵاوكردنەوەی دەسەڵاتی ئێران لە ناوچەكەدا.
هۆی كەمی دەركەوتنی حائیری لە میدیاكان و هەروا لە هەردوو گۆڕەپانی نەجەف و كەربەلا لە ترسی ئەوەیە نەوەكو لەسەر دەستی هاوچاوەكانی لە ناو بچێ، چەند جار هەوڵی تیرۆركردنی دراوە بەڵام سەری نەگرتووە.
دواجار كە لە گۆڕەپانی نەجەف بە دیاركەوت، بەر لە دوو ساڵ بوو، ئەو كات بە هەزاران چەكداری رەوتی سەدرەوە دەورە درابوو، بەڵام بەمەبەستی پاراستنی ژیانی ، جارێكی دیكە رێی پێ نەدرا بێتە نەجەف و ئێستا داوەكانی رەوتی سەدر لە حەوزەی قومەوە دەجوڵێنێتەوە.
رێنوێنی حائیری بۆ سەدری سێیەم و دەستوپێوەندەكانی ئەوەیە كە پێویستە ئەو عێراقییانەی دژی ئێرانن ئێحتوا بكرێن، ئەویشی بەدامەزراندنیان لە دەزگای غەدیری رۆشنبیری، كە هەندێك لەو عێراقیانە سەر بە مەزهەبی سوننەن و هەندێكیشیان سەر بە ئایینی ترن وەك مەسیحی و سابیئە.
حائیری بە هۆی چەند بەڕەڤانی سەدرییەوە توانی پارەیەكی زۆر دابەش بكاتە سەر ئەو عێراقیانەی كە لە رووی ئایینی و مەزهەبیەوە لەگەڵ ئێران جیاوازن، هەتا ئەو پارەبەخشینە ئەوانەشی گرتەوە كە دژی فراوانبوونی دەسەڵاتی ئێرانن لە شەقامی عێراقیدا، بەڵام دژی مانەوەی هێزەكانی ئەمەریكاشن.
بارەكە بەدیدی ئەوانە وا دەخوازێ كە جۆرە هاوپەیمانیەتێك لەگەڵ ئێراندا دروست بكەن و مەبەستیشیان لەمە وەدەرنانی هێزە فرەڕەگەزەكانە كە بە باوەڕیان مەترسی ئێران لە فرە رەگەزەكان كەمترە.
هەر بەپێی قسەی حائیری ئەو پرۆژەیە لە رێ پتەوكردنی دەزگای غەدیری رۆشنبیری خزمەت بە بنیاتنانی مرۆڤی عێراقی دەكات، دوور لە ئایینی و تایفە و عەشیرەت، ئەمە لە كاتێكدا سەرچاوە حەوزەیەكانی میانڕەوە تا ئێستا ئەمەیان پێ نەكراوە و نەیانتوانیوە مەزەندەی ئەو بۆچوونە بكەن كە بەهۆیەوە رەوتێكی ئیسلامی توندڕەو وەك رەوتی سەدر توانی ئەو خەڵكە بە جیاوازی ئایینی و تایفە و نەتەوەوە لە دەزگایەكی رۆشنبیری وادا كۆ بكاتەوە و هێزێكی تایفی دروست بكات وەك ئەوەی سوپای مەهدی كە تیایدا چەند هێزێكی ئایینی و عەلمانی بەدی دەكرێن كە تەنیا پیشەیان كوشتنی نەیارەكانیانە و رۆڵیشیان هەر لە رووداوەكانی پاش تەقاندنەوەی هەردوو مەزاری شیعە لە سامەرا تا دەگاتە شەڕەكەی بەسرە ئەو بۆچوونە دەسەلمێنن.
پشت بەستن بەوەی گوترا، دەتوانین پێشبینی و ئەنجامی سلبی و ئیجابیەكان بەم شێوەیە رێزبەند بكەین:
1- ئەگەری دەركەوتنی سوپایەكی نوێی شیعی لەناو جەرگەی سوپای مەهدییەوە كە دژی هەڵە پێشووەكان بوەستێ، یانیش سوودیان لێوەرگرێ، ئەویشی لە ژێر چەتری بوونی مەرجەعیەتێكی ئایینی حەوزەوی بە توانا وەك ئەوەی كە حائیری باسی لێوە دەكات كە بتوانێ ئیقاعی سەدرییەكان زەبت بكات و وەك حزبوڵلای لوبنانی لێ بكات.
2- بەدیاركەوتنی سەر لە نوێی سوپای مەهدی بەڵام ئەمجارە بە پۆشاكێكی نوێوە، واتە قایمتر و موكومتر و لە ژێر كۆنترۆڵی راستەوخۆی سەدری سێیەم، ئەمە سەرەڕای وەدەستهێنانی چەكی نیزامی و بوونی سەركردایەتییەكی مەركەزی ناوچەیی(لە شاری سەدر و نەجەف) و هەرێمایەتی (لە حەوزەی قوم) و دەزگایەكی هەواڵگری كە كاری چاودێری هەڵسوكەوتی ئەو كەسانە بكات كە لە هێلی سەدەرەوە لادەدەن.
3- سوپای مەهدی خۆی لە سوپای ئیمامی حوججە دوور بخاتەوە، كە دەسەڵاتێكی زۆری لە گۆڕەپانی عێراقیدا پەیدا كردووە و سەر بەدەسەڵاتی ئێرانە و ژمارەیەكی زۆری ئەو سوپایەش لە ناو لیواكانی هەر دوو وەزارەتی بەرگری و ناوخۆی عێراقدا هەن، ئەمە سەرەڕای پێكهاتەی تر كە دابەشكراون لە نێو ریزەكانی وەزارەتی ئاسایشی نیشتمانی كە شێروان وائیلی سەركردایەتی دەكات و ریزەكانی لیوای راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی كە موەفەق روبێعی سەركردایەتی دەكات.
4- سوپای مەهدی دووبارە بەو شێوەیەی ئێستای بە دیار ناكەوێ، ئەویش بەهۆی راوەدوونانی ئەندامەكانی لەلایەن ئەمەریكییەكانەوە، بەڵكو بە چەكی قورس و مامناوەندی، بەمەیش نامەیەكی بەهێز ئاراستەی ئەمەریكییەكان و هێزەكانی عێراق دەكات كە سوپای مەهدی دەقاودەق هەروەكو حزبوڵلا لوبنانی لێهاتووە.
5- گەڕانەوەی وەزیر و پەرلەمانتارانی رەوتی سەدر بۆ ناو حكومەت و پەرلەمان، پاش رێكخستنی خۆی لە رووی عەسكەرییەوە و گەڕانەوەشیان بە بیرێكی پێشكەوتووتر و كراوەتر دەبێ، بەمەیش دەتوانن هەمان رۆڵی وەزیر و پەرلەمانتارانی حزبوڵلا ببینن لە پەكخستنی بڕیارەكانی حكومەتی عێراق، بەتایبەتی ئەو بڕیارانەی كە لەگەڵ بۆچوونەكانی ئەو رەوتە ناگونجێن.
6- سەركردایەتی كردنی لقێكی میلیشیای مەهدی لەلایەن هەندێ لەسەركردەكانی حزبوڵلا لوبنانی.
7- بەدیاركەوتنی رەوتی سەدر بەشێوەیەكی رێك و پێكتر وەكو ئەوەی حزبوڵلای لوبنانی لە هەیبەت و پێگەی (ماڵی شیعە) كەم دەكاتەوە، كە ئەحمەد چەلەبی بە بیانووی كۆكردنەوەی حزب و دەزگا ئایینی و عەلمانییەكانی شیعە و بە پاڵپشتی تاران و واشنتۆن دروستی كردبوو.
8- ئەگەری فەشەلهێنانی ئەم جووڵە نوێیەی سەدر بە دوور نازانرێ، لە بارێكدا ئەگەر نەیتوانی سەركردەكانی رەوتەكەی لە كوشتاری تایفی و كاری دزینی نەوتی باشوور رزگار بكات، چونكە ئەوكات زۆر ئەستەمە بتوانێ خۆی وەك هێزێكی بەرگری نیشتمانی پیشان بدات.
9- سەرچاوە حەوزەویەكانی میانڕەو بە چاوێكی پڕ ترسەوە سەیری بە عەسكەرتاریكردنی شەقامی عێراقی بەگشتی و شیعی بەتایبەتی دەكەن، چونكە كردنی سوپا میللییەكان بە دەزگایەكی راستەقینە وەك ئەوەی لوبنان دەبێتە هۆی هەڵوەشانەوەی دەوڵەتی رەسمی و دروستبوونی چەند دوەیلەیەكی بچووك كە هەر یەكێكیان سەر بە دەوڵەتێكی دەرەكی دەبن.
10- بەدیاركەوتنی سوپای مەهدی بە پۆشاكێكی نوێوە، وەك ئەوەی حزبوڵلا لوبنانی، سەدر دەكاتە خاوەن دەسەڵاتێكی زۆر لە ناو هەژارانی شیعەدا، چونكە دڵسۆزی و وەفاداریان بۆی لە بەرامبەر فەراهەمكردنی ئاسایشە بۆ ئەو هەژارانە.
بەهەر حاڵ ئێستا گشت لایەنەكان بەتایبەتی هەردوو رێكخراوە شیعییەكە: ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی و حزبی دەعوە هەست بە مەترسی رەوتی سەدر دەكەن لەسەر پرۆسەی سیاسی عێراقدا، بۆیە گشتیان لەسەر ئەوە كۆكن كە پێویستە لە رۆڵی ئەو رەوتە كەم بكەنەوە و لەمەشدا ئەمەریكا لەگەڵیاندا هاوڕایە و دەیەوێ رەوتەكە چەك بكاتەوە و ئەو هێزەی نەمێنێ، بەتایبەتی پاش ماوەیەك دانووستانی رێكخستنی پەیوەندی نێوان خۆی و عێراقدا دەست پێ دەكات، كە ئەمەیش پێویستی بە كەسێك هەیە، كە ئەوەندە دەسەڵاتی ئێرانی بە سەردانەشكێتەوە.