هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنی عێراق لە پرۆسەی سیاسی ئەو وڵاتەدا رۆڵێكی سەرەكی دەبینێت، بەتایبەتی لە ئێستادا كە دۆخی سیاسی عێراق بە ئاقارێكی زۆر هەستیاردا تێپەڕ دەبێت،لەكاتیكدا هەمواری یاسای هەلبژاردنى ئەنجوومەنی نوێنەران لەئەنجوومەنی نوێنەران بەبێ ئامادەبوونی فراكسیۆنە كوردستانیەكان تێپەرێندرا، بەلام ئەم یاسایە پڕە لەكەموكوڕی و بەشێكی زۆری یاساكە بەشێوەیەكی نادروست هەمواركراوەتەوە، چەندین سەرپێچی بەرامبەر بەدەستووری عیراقی تیداكراوە.
یەكێك لەو خالانەی بەئاشكرا پێشیلی دەستوورە، بەهەڵە دابەشكردنی كورسیەكانی هەڵبژاردنە لەسەر ئاستی قەزاكان چونكە هەتا ئێستا لە عیراقد سەرژمێری نەكراوە، شێوازی دابەشكردنەكە بەگوێرەی ژمارەی دانیشتوانی ئەو قەزایە دیاری دەكرێت، لەكاتیكدا پشت بەژمارەی دانیشتوانی پاریزگایەكە بەشێوەیەكی هەرەمەكی دەبەستن ، ئەمەش خالێكی زۆر لاوازە كەموكوری خودی یاساكەدا دەردەخات، چونكە بەگویرەی دەقە یاساییەكان نابێت لەكاتی جێبەجیكردنی هەر پرۆسەیەكی یاساییدا پشت بەشێوازی هەڕەمەكی ببەسترێت.
فەرامۆشكردنی ئافرەتان
خالی دووەم كە كەمورییەكانی یاساكە دەردەخات فەرامۆشكردنی ئافرەتانە چونكە بەگویرەی یاسا نوێیەكە لە (٤٥) بازنەی هەلبژاردندا ، ئافرەتان فەرامۆش دەكرێن، لەم بازنانەدا تەنیا رێگە بەڕەگەزی نیر دەدرێت خۆی كاندید بكات، ئەمەش پیشیلیكردنێكی ئاشكرای دەستووری هەمیشە عیراقە ، چونكە بەگویرەی دەستوور لەهەر پارێزگایەك پێویستە 25/ كورسیەكان بۆ ئافرەتان تەرخان بكرێت.
لەلایەكی ترەوە ئەم یاسایە بەئاشكرا مادەی (٢٠) لەدەستوری عیراق پیشیل دەكات، چونكە ئەو مادەیە جەخت لەیەكسانی هەردوو رەگەز لەكاتی هەلبژاردن و خو هەلبژاردن دەكاتەوە .
لەلایەكی ترەوە بەپیی ئەم یاسایە زوربەی قەزایەكان بێ نوینەری ئافرەت دەبن، تەنیا لەسەر ئاستی پاریزگا نوینەری ئافرەت دەبێت ئەمەش پیچەوانەی مادەی ( ٤٩) بەندی چوارەم له ده ستور دەكات، كە دەلێت ( یاسای هەلبژاردن ریژەی 25/بۆ بەشداریكردنی ئافرەتان دیاریكردووە.
هەروەها ئەوەمان لەیاد نەچێت ڕێگەی هەژماركردنی كورسیە قەرەبووكراوەكان ، لەم یاسایەدا پیشیلكراوە چونكە بەگویرەی یاساكە دەدرێتە كەمترین كۆكراوە، ئەمەش سوكایەتیە بەدەستوور كە بۆ هەر كورسیەك سەد هەزار كەسی دیاری كردووە.
ساختەكاری
ئەوەشمان لەیاد نەچێت دابەشكردنی بازنەكانی هەڵبژاردن بەم شێوازەی كە ئێستا هەیە كە لەسەر بنەمای قەزا دابەشكراوە كە ئەمەیش دەرفەتی گەورەی ساختەكاری تێدا ئەنجام دەدرێت. هاوكات بەكارهێنانی چەك بۆ ترساندن و خەڵەتاندن بەتایبەتی لەناوچەكانی باشووری عیراق ، هەروەها وا دەكات جارێكی تر ئەقڵیەتی عەشایەری وابەستەیی كۆمەڵەی بچووك بچووك بگەڕێتەوە بۆ ئەوەی جارێكی تر بەم شێوەیە لەسەر ئاستی قەزا نەوەك لەسەر ئاستی بازنەیەكی فراوانتر كاندیدەكان دیاری بكرێت.، چونكە وەك دەزانین لەناو بازنەی بچووكدا ساختەكاری زۆر ئاسانترە لەبازنەی فراوان.
لەلایەكی ترەوە ئەو كەسەی دەیباتەوە ئەوەیە كە بەرزترین دەنگ بەدەست دەهێنێت، نەوەك ئەوەی دەنگی ٥٠+١ بەدەست دەهێنێت. ئەمەش بۆخۆی مەترسییەكی گەورەیە بۆسەر دیموكراسی، چونكە ئەگەر لە قەزایەك ٧٠ كەس خۆی بپاڵێوێت، واتە كەسێك ١٢ هەزار دەنگ بهێنێت دەیباتەوە، كەسێك زۆرترین دەنگ بهێنێت كە ئیتر هەرچەندێكە دەیباتەوە، نەك ٥٠+١ی دەنگدەران كە ئەمە بۆخۆی دیسانەوە مەترسیدارە.
شیوازێك بۆ عیراق ناگونجێت
لە هەمووی گرنگتر و مەترسیدارتر، ئەو ئالییەتەیە كە بژاردن و جیاكردنەوەی دەنگەكانە بەشێوەیەكی ئەلیكترۆنی، وەك خۆتان دەزانن كە ئەوە چی ناوبانگێكی خراپی هەیە لە هەڵبژاردنی رابردوو، لەكاتی جیاكردنەوەی دەنگەكان بەشێوازی ئەلیكترۆنی، ئەمەش جارێكی تر پرسیار لەسەر پرۆسەی سیاسی عیراق دروست دەكات.
هەروەها ئەم یاسایە سووكایەتی بەدیموكراتی دەكات و رێگر دەبێت لەگەراندنەوەی متمانە لەلای دەنگدەر، بۆ عیراق ناگونجێت چونكە تەواوی یاساكە پشتی بە سیستەمی فرەبازنە بەستووە ئەمەش پێچەوانەی رەوشی راستەقینەی عیراقە چونكە عێراق وڵاتێكی فرە میللەت و كەمایەتی جیاوازە ، بەهیچ شێوەیەك یاسایەكی لەو جۆرە بۆ عیراق ناگونجێت.
گرفتە یاساییەكان
لەلایەكی ترەوە سنووری قەزا و ناحیەكان یەكلایی نەبۆتەوە، بۆ نموونە هەندێك ناوچە لە وەزارەتی پلان داناندا ناحیەیە، بەڵام لە وەزارەتی بازرگانیدا لە لیستی قەزادایە، ئەمەش گرفتی زۆر بۆ خودی یاساكە دروست دەكات و ئەستەمە لەم قۆناغەدا سەركەوتووبێت، ئەوەشمان لەیاد نەچێت راستەوخۆ حزبە شیعە دەستەلاتدارەكان لەرێگەی یاسایەكی لەم جۆرە دەیانەوێت بازنەكان كۆنترۆڵ بكەن، بەتایبەتی ئەگەر هەر كاندیدێك سەربە چینێكی مامناوەند و خوارتر بێت چۆن دەتوانێت بچێتە نێو ئەم پرۆسەیە (هەڵبژاردن)، جگە لەوە ئەمە كوژاندنەوەی حزبە بچووكەكانە، بەگشتی گەورەترین زیان بە كیانە سیاسییە بچووكەكان دەكەوێت، لەبەر ئەوەی ئەو كیانە بچووكانە ناتوانن لەسەر ئاستی فرەبازنەیی و قەزاكان دەنگ كۆبكەنەوە و ناتوانن یەك كورسی پەرلەمانیش بەدەست بێنن، چونكە جەماوەرو دەنگەكانیان پەرش و بڵاوە.
ناوچەكوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم
جارێكی تر مێژوو غەدر لەناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی هەرێم دەكات چونكە ئەگەر سیستەمی فرەبازنەیی بێت لەسەر ئاستی قەزاكان پەیرەوبكرێت، ئەوە كورد لە ناوچە كێشە لە سەرەكان زیانێكی زۆر مەترسیدار دەكات و لە هەندێ شوێن و ناوچەدا كورسی پەرلەمانی لەدەست دەدەین، چونكە بەشی زۆری سنووری چەندین قەزا لە ناوچە كێشە لەسەرەكان دیاری نەكراوە و قەزا هەیە بەشێكی لەسەر هەرێمی كوردستانە و بەشێكیان كەوتوونەتە سنووری پارێزگای دیكە بۆ نموونە شارۆچكەی دوز لیكندراوە بەپاریزگای سەلاحەدین لەكاتیكدا زۆربەی ناحیەكانی سەر بەپاریزگای كەركوكن،مەخمووریش بەهەمان شیوە لەرووی كاریگریییەوە دابەشبووە، ئەمە نموونەیەكی زەقە كەزیان بەر كورد دەكەوێت.
لەلایەكی ترەوە ناهاوسەنگی لەژمارەی دانیشتوانى قەزاكان هەیە بۆ نموونە ژمارەی دەنگدەران لە قەزاكان لە( 40 )هەزار دەنگدەر هەتا( 700 )هەزار دەنگدەر دەروات ئەمەش كێشەیەكی ترە، لەلایەكی ترەوە قەزایەك لە 100 هەزار دەنگدەری كەمتر بوو، ئەوە دەخرێتە سەر قەزایەكی دیكە كە دەنگەكانیان لە 100 هەزارو پتر بێت، ئینجا بازنەی هەڵبژاردنەكە دیاری دەكرێت، ئەمەش زۆر ئاڵۆزە تاوەكو بتوانرێت ئەو سەرژمێری و جیاكارییە ئەنجام بدرێت.
هەنگاوەكانی ئەنجوومەنی نوێنەران و ئالنگارییەكان
ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق تەنیا سێ بژاردەی لەبەردەمدایە بۆ چارەسەكردنی كەموكوڕییەكانی یاسایەكە، لەوانە كۆكردنەوەی قەزاو ناحیەكان لە فەرمانگەی هەڵبژاردنێك واتە چەند قەزاو ناحیەیەك بكرێن یەك فەرمانگە، بەمەرجێك رەچاوی كورسی كۆتا بۆ ئافرەتان بكرێت، بژاردەی دووەم ئەوەیە كە كار بۆ لكاندنی بازنەی هەلبژاردن بكرێت تارادەی نزمترین ئاست بۆ هەر بازنەیەك چوار كاندید هەبن كە سێ كاندید رەگەزی نیر بێت یەك كاندیدیش رەگەزی مێ بێتت .
بژاردەی كۆتایی گەرانەوە بۆ سیستەمی بازنەی پاریزگاكان كێبڕكی لەنیوان كاندیدەكان لەسەر بنەمای بەرزترین ئاستی رێژەی دەنگەكان، كە ئەمەیان گونجاوترین بۆ ئیستای رەوشی عیراقه .