دامەزاندنی وڵاتە عەرەبیەکان، بە تایبەت لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و کەنداوی عەرەبی، تا رادەیەکی زۆر بە پێی خواستی وڵاتە زلهێزەکان و گۆرانکاریەکان بووە، ستراتیجیەتی ماونەوەی درێژ خایەن و پاراستنی بەرژەوەندیێەکانیان، بە تایبەت دوای دۆزینەوەی پترۆل و دیار بوونی گرنگی ئەو ناوچەیە لە رووی ئابوری یەوە.
نزیکەی لە سەدەیەک وڵاتانی زل هێز بە پێی ئەجندا و بەرەی جۆراوجۆر، توانیان زاڵ بن بەسەر ئەم ناوچەیە، توانیان بە پێی خواست و بەرژەوەندیێەکانیان یارییەکان بگێرن، کە ئەو وڵاتانە یان ئەو ناوچەیە بە گشتی بەردەوام لە کێشە دابن و دەرفەتی خۆ کۆکرندنەوەو رەت کردنەوەی ئەو واقعە یان نەبێت.
لە هەر قوناغێکیش بە سیاسەتێکی جیاواز و گونجاو زل هێزەکان توانیانیویانە زال بن، چ لە رووی داگیر کردن، دواتر دامەزاندنی حکومەتەکانی بەستراو بە ئەوان، لە رووی کۆتاییش سیاسەتی بازڕگانی و بەستنەوەی ئەم وڵاتانە بە گرێبەستی درێژ خایەنی ئابوری و رێکەوتنی سەربازی، کە بەر هەر حاڵێک بێت دەسهەڵاتی و دەستێوەردان بۆ زل هێزەکان بووە لەسەر حسابی گەلان و ئابوری و سەروەری ئەم وڵاتانە.
دوایین بومەلەرزە کە وڵاتانی عەرەبی گرتەوە، بەهاری عەرەبی بوو، دوای زیاتر لە دوو دەیە هێشتا شوێنوارە نەرینیەکانی ماون و کارتێکرنی بەردەوام یان هەیە لەسەر دۆخی ناوخۆی وڵاتان و ناچەکە بە گشتی.
تێکچونی دوخی ناوخوی وڵاتە عەرەبیەکان و لاواز بوونی دەستهەڵاتی و حوکمرانی و سەرهەڵدانە جەماوەرییەکان و روخاندنی حکومەتەکان، هۆکاری سەرەکی بوون بۆ دەستێوەردانی زیاتر، نەک تەنها لە وڵاتانی زلهێز، بەلکو لە لایەن هەندێک لە وڵاتانی ناوچەکەش، کە بتوانن دەستێوەردان بکەن و هەژمونی خۆیان بسەپینن، نمونە ئێران و لەم دواییەش تورکیا.
دوو وڵاتی دەرەکی و جیاواز، وکو ئێران و تورکیا، لە لایەک دوو دوژمنی سەرسەختی عەرەب، لە لایەکیش دوو رکابەرێ دێرینی یەکتری لە ناوچەکە، بوونە هۆکاری پشێوی زیاتر لە ناوچەکە، جگە لەوەی توانیان سنوری وڵاتان ببەزێنن و کێشەی زیاتر دروست بکەن، تا بۆیان روخسا سنوری کیشوەرەکانیش ببەزێنن، کە چۆن بەم دواییە تورکیا توانی دەستێوەردان لە وڵاتی لیبیا دا بکات، کە ئەم هەنگاوانەیان بەستراون بە بابەتی مێژوویی و گەرانەوە بۆ سەردەمی دەولەتی سەفەوی و عوسمانی.
دامەزاندنی بەرەی عەرەبی بە سەرپەرشتی سعودیە و هاوکاری ئەمریکا بە مەبەستی راگرتنی دەستێوەردانی ئێران لە یەمەن، سەرەتای هەست کردنی وڵاتانی عەرەبی بوو، بە مەترسییەکانی ئێران، هەروەها هەست کردن بە پێویستی خۆ کۆ کردنەوە ڵە ژێر چەترێکی عەرەبی و بەهێز.
گەیشتنی سوپای تورکیا بو ناو خاکی لیبیا مەترسیێکی تر بوو، بۆ سەروەری وڵاتانی عەرەبی لە کێشوەری ئەفریقیا، هەر بۆیە وڵاتی میسر بەردەوام نارەزایەتی خۆی دەردەبری و داوای کشانەوەی سوپای تورکیای دەکرد، تا گەیشتە ئەو ئاستەی وڵاتی میسر سوپای خۆی بجولێنێت و خۆی ئامادە بکات بۆ بەرەنگاربونەوەی سوپاس تورکیا.
ئەوەی زیاتر بووە مایەی سەرنج، هاتنی سوپای میسر بۆ ناو خاکی سوریا، بۆ هەمان مەبەستی بەرەنگاربونەوەی سوپای تورکیا، کە ئەمە هەنگاوێکی چاوەروان نەکرا بوو، ئەگەر ئەوە بزانین لە هەمان کات دا دژی هەبونی ئێرانیشە لە سوریا.
ئەم هەنگاوە هەر لە خۆیەوە و تەنها بە خواستی میسر نەبووە، بەڵکو پێشوەختە کاری بۆ کراوە و بە تایبەت لەنێوان میسر و بەرەی عەرەبی بەسەرپەرشتی سعودیە، مەبەستیش فراوان کردنی وبەهێز کردنی بەرەی عەرەبی بووە، بو وەستان لە دژی هەر دەستێوەردانێکی دەرەکی لە وڵاتانی عەرەبی، نەک تەنها لە گەنداو و ڕوژهەڵاتی ناوەراست، بەلکو لە کیشوەری ئەفریقیاش.
کە واتە پەیدا بوونی بەرەیەکی عەرەبی لەسەر ئاستی نێو دەوڵەتی، کە ئەمەش وەرچەرخانێکی نوێ یە لەسەر ئاستی جیهانی عەرەبی، بێ گومان رەزامەندی و پشتیوانی ئەمریکا و رۆژئاوای لەسەرە.
ئەم دۆخە نوێ یە معادلاتی ناوچەکە بە ئاراستەیەکی ترەوە دەبات، بەرەو گەراندنەوەی هەیبەت و سەروەری بۆ وڵاتانی عەرەبی، کە وا دەخوازێت تەواوی وڵاتانی ناوچەکە و لەسەر ئاستی جیهانیش پێداچونەوە بە سیاسەتەکانی خۆیاندا بکەن.
ئایە ئارامی ناوچەکە لە داهاتوو دا، بە رێکەوتنێکی سیاسی دەبێت، یان ناوچەکە توشی شەرێکی قورس دەبێت ؟.
تەماعکاری دوو وڵاتی وەکو ئێران و تورکیا، تا رادەیەکی زۆر رێگایان لە رێکەوتنی سیاسی گرتووە، زیاتر رووداوەکان بەرەو گرژی دەچن.
ئەوە جگە لە ئەجندای وڵاتاتە زلهێزەکان، کە لەوانەیە کاری سەربازی گونجاو بێت بۆیان.
بێ گومان عیراقیش یەکێکە لەو وڵاتانەی ناو ئەو بازنەیە کە کوردیش دەگرێتەوەو بەدەر نابیت لە ئەنجامەکان.
ئەگەر کورد لە باشور بیانەوێت دەستکەوتەکانی خۆیان بپارێزن و بەرەو پێشەوە هەنگاو بنێن، پێویستە ئەوانیش خۆیان کۆ بکەوەنەو هێزی خۆیان بسەلمێنن و ببنە بەشێک لە معادلاتی ناوچەکە.