ناسەقامگیری بازاڕی نەوت، عێراقیل توشی تەنگەژەیەكی ئابووری دەكات،نەوت ٩٦./. بودجەی عیراق پێكدێنێت ، ئەمەش لە فەرهەنگی ئابووریدا بە (نەخوشی هۆڵەندی)ناسراوە،لەو قەیرانەوە سەرچاوەی گرتووە لە كوتای شەستەكاندا بە هۆی پشت بەستن بە ئابووری نەوت هۆلەندا توشی قەیرانێكی ئابووری توند بوو، عێراق ئێستا بەرەو ئەو قۆناغە دەڕواو،چونکە تەواوی سێكتەرەكانی تری فەرامۆش كردووە تەنیا پشتی بەنەوت بەستووە.

بازاڕی نەوت

كورونا ژیانی لەزۆربەی ولاتە زلهێزەكان و پیشەسازییەكانی جیهان پەكخستووە، سەرجەم كارگەو كۆمپانیا و هێلی گواستنەوەی وشکانی و ئاسمانی لەكاركەوتوون، بێ بازاڕی نەوت لەسەر ئاستی جیهاندا دروستبووە،ولاتی (چین) پێشتر رۆژانە پێویستی بە(حەوت) ملیۆن بەرمیل نەوت هەبوو، ئیستا تەنیا پێوستی بە دوو ملیۆن بەرمیل نەوت هەیە .
لەسالانی رابردوو لەكاتی دابەزینی نرخی نەوتدا سەرجەم كارگە زەبەلاحەكانی جیهان رێژەكی بەرچاویان لەنەوت دەكڕی و لەلای خۆیان عەمبارییان دەكرد، بەڵام ئەمرۆ هیچ كام لە دامەزراوەكان توانای عەمباركردنیان نەماوە، لەلایەکی دیکەوە پێشتر لەسەر ئاستی جیهانیدا رۆژانە (١٠٠) ملیون بەرمیل نەوت لەرێگەی ڕێكخراوی ئۆپیك و دەرەوەی رێكخراوەكە دەخرایە بازارەوە لەو بڕەش (70) ملیۆن بەرمیل دەفرۆشراو، نزیكەی (٣٠) ملیون بەرمیل نەوت لەخواستی بازاڕ زیاتربوو، بەلام ئیستا دۆخەكە پێچەوانە بۆتەوە.

ئۆپیك چ دەکا؟

پێشتر رێكخراوی ئۆپیك كۆنترۆڵی (٨٠./.)بازاڕی نەوتی جیهان كردبوو، بەڵام ئێستا دۆخەكە پێچەوانە بۆتەوە،سعودیە و ولاتانی كەنداو گوێ بەیاسا و رێکەوتنەکان نادەن، ئۆپێك هیچ رۆڵێكی نەماوە تەنیا (٢٥./.) تا (٣٠./.) بازاری نەوت لەژیر هەژموونی ئۆپێکدایە ئەمەش وایكردووە كۆبوونەكانی هیچ كاریگەریەكیان لەسەر ئاستی بەرهەمهێنان و بەبازاڕخستنی نەوت و دابەزین و هەڵکشانی نرخ نەبێت .

هەرەسهێنانی ئابووری

ئەگەر زیاتر وردبینەوە ئەوا دەبینین، بودجەی عێراق بەدرێژای ساڵانی رابردوو تووشی كورتهێنان هاتووە، ئەمساڵیش ئەگەر بەرمیلی نەوت بە(71) دۆلار بفرۆشتایە ئەوكات كورتهێنان دروست نەدەبوو، ئەمەش بابەتێكی مەحاڵە و ئەستەمە ، بەگوێرەی ئاماژەكان لە سالی ٢٠٢٠ داهاتی عیراق زیاتر لە ٥٠./. دادەبەزیت، ئەگەریش هەیە دارمانی بەهێزتری بەدواوە بێت، چونكە سیاسەتی نەوتی عیراق بەهێزنیە و ئەگەرێكی زۆرە لەناكاودا ڕاستەوخۆ سفرببێتەوە، ئەمە بێجگە لەوەی بەگوێرەی داتا فەرمییەكان، بڕی داهات بۆ مانگی چوار ( ملیارێك و 423 ملیۆن) دۆلار بووە ، لەكاتیكدا لەمانگی یەك ( 6 ملیارو 163 ملیۆن ) دۆلار بووە، واتا داهاتی نەوتی عێراق بەرێژەی (400%) كەمیكردووە، هەر مانێگیك ( ٤) ملیار و نیو كۆرتهێنانی دەبیت، لەلایەكی ترەوە بەهۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرونا زیاتر لە دوو مانگە گومرگەكان و باج و داهاتی ناوخۆ سەرجەمیان وەستاون.

عێراق پەنا بۆچی دەبات؟

بەگوێرەی لێكۆلینەوەكان عێراق بۆ مانگی ئایار تووشی كێشە نابێت بەلام گرفتی سەرەكی لەمانگی حوزەیران و تەموز دەست پێدەكات، چونكە عێراق بۆ دابنیكردنی موچەی فەرمانبەران پێویستی بە ٨١ ملیار دولار هەیە، ئەگەر رەوشی ئابووری بازاڕی جیهان بەم جۆرە بێت ئەوا ئەستەمە چارەكی ئەو پارەش بگاتە خەزینەی دەوڵەت ، لێرەدا چەند بیرۆكەیەك خراوەتەڕوو لەوانە ڕاكێشانی (FMS) ئەو برە پارەیەی كەلە ئەمریكایە لەكاتی جەنگی داعش بۆ كرینی چەك دانرابوو، هەرچەندە بۆ راكێشانی نیوەی ئەم بڕە پارەیە پێویستی بەرەزامەندی ئەمریكا دەبێت ، لەلایەكی دیکەوە دانانی سندوقی مانگانە بۆ كوكردنەوەی داهاتە لاوەكیەكان و ڕاكێشانی پارەكانی دەوڵەت لەسەرجەم بانكە جیاوازەكان.

سندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی چارەیە؟

عیراق دەتوانیت دوو ملیار دولار بەگوێرەی ئاستی یەدەكی بانكی قەرز لە سندووقی نەختینەی نێودەڵەتی IMF وەربگرێت ، هەورەها فرۆشتنی سەنەدەکانی بانكی نیشتمانیش تارادەیەك هاوكار دەبێت، لەلایەكی دیکەوە بانكی ناوەندی عێڕاقی خاوەنی هەشتاو یەك ملیارە لەپارەی گرانبەهای جیهانی لە شێوەی دۆلار و یۆرۆ، دەتوانرێت تەنیا( 28 )ملیار لەو پارەیە دەربهێنردێت ئەوەی تری وەك سەدەندێكی نیودەوڵەتی پێویستە بۆ پاریزگاری كردن لە ئاستی دراوی عێڕاقی لەم بانكەدا بمێنیتەوە، هەرچەندە عێراق دەتوانیت وەك دوا كارتی یەدەك پەنا بباتە بەر چاپكردنی دراوی نوێ بەلام لەم كاتەدا مەرجە زێڕی زیاتر لەبانكی ناوەندیدا عەمبار بكات ، لێرەدا بەگویرەی ئەم خالانەی باسمان كرد، لە( ٤٠./.)كێشەی ئابوری عیراق چارەسەر دەبێت، بەوەش عیراق تا پینج مانگی تر بەرگەی دابەزینی نرخی نەوت دەگرێت .

هەنگاوەكان چاوەڕوان کراوەکان

لەم كاتەدا دەتوانرێت كۆمەلیك هەنگاوی خێرا بهاوێژرێن، لەوانە كەمكردنەوەی هاوردەكان بەگشتی و تەنیا رێگە بەهاوردەكردنی پێداویستی سەرەكی وەك خوراك و دەرمان بدرێت، یان دەكرێت سیستەمی سەبەتەی دراوەكان جێبەجی بكرێت وەك نەوت بەرامبەر بەخۆراك ،یان نەوت بەرامبەر بەتەكنەلۆژیا ئەمەش بەهەماهەنگی لەگەل كۆمپانیای ئەو دەوڵەتانەی كەكەمتر مامەلە بەدۆلار و یۆر دەكەن وەك چین و هیندستان و روسیا و مالیزیا، بەم رێگەیە دەكرێت بانكی ناوەندی ئەو دۆلارانەی لەرێگەی فرۆشتنی نەوت دەستی دەكەوێت كەمترین رێژەی بخاتە بازارەوە بەمەش تارادەیەكی زۆر پارەی گرانبەها بۆ بانكی ناوەندی دەگەریتەوە لەجیاتی ئەوەی ١٥٠ ملیون دولار دەتوانێت نیوەی ئەو پرە پارەیە بخاتە بازارەوە.
هەروەها مەرج نیە نەوت بەخاوی بفرۆشیت بەلكوو دەكرێت گەورەترین كارخانەی پترۆكیمیایی دامەزرێنن كە دەتوانێت زۆربەی پێداویستییەكانی كەرەستەی خاوی كارخانەكانی بچووك و مامناوەند بەرهەم بێنێت و لەدەرەوە هاوردە نەكرێت، ئەمە بێجگە لەگرنگی دان بەكەرتی گەشتووگوزار و كشتوكاڵ،بێجگە لە فرۆشتنی موڵک و سامانەکانی دەوڵەتیش یەكێك دەبێت لەهەنگاوەكان چونكە بەشێكی زۆری ئەو موڵک و مالانە لەلایەن كەسانێكەوە دەستیان بەسەردا گیراوە.