نەوت بەهای جارانی بۆ دەگەڕێتەوە ؟
April 16, 2020
وتار و بیروڕا
دوا جار وڵاتانی ئەندام لە رێكخراوی ئۆپێك بەسەرۆكایەتی سعودییە و وڵاتانی دەرەوەی ئەو رێكخراوە بەسەرۆكایەتی روسیا گەیشتنە رێكەوتنێك بۆ كەمكردنەوەی بەرهەمهێنان و هەناردەكردنی نەوتی خاو، سەرەتا وا راگەیەنرا كە كەمكردنەوەكە لەرۆژێكدا 10 ملیۆن بەرمیل نەوتی خاو دەبێت كەچی ناوەندەكانی دیكە لە ئەمەریكاو بازاڕە جیهانیەكان ئەوایان راگەیاند كە پێدەچێت ئەم كەمكردنەوەیە خۆی لە نزیكەی 20 ملیۆن بەرمیل لەرۆژێكدا بدات، تەنانەت مۆسكۆ ئامادەیی وڵاتەكەی نیشاندا بەكەمكردنەوەی رێژەی 15%ی نەوتی وڵاتەكەی بەبڕی یەك ملیۆن و 600 هەزار بەرمیل نەوت لەرۆژێكدا ، بەمەش راستەوخۆ دوای راگەیاندنەكە بەهای نەوت لەبازاڕە جیهانیەكاندا رووی لە زیاد بوون كرد، واچاوەڕوانیش دەكرێت دوای ناسەقامگیری بەهای نەوت لەنێوان دابەزین و بەرزبوونەوەدا دەرئەنجام بەهای نەوت بۆ سەرووی 33 دۆلار بەرز بێتەوە، واتا بەرێژەی 32%ی بەهاكەی بگەڕێتەوە. بوونی ئەو بڕە زۆرەی خستنەڕووی نەوتی خاو لەدوای ئەو ململانێ توندەكەی نێوان روسیاو سعودییە دروست بوو، لەم رێكەوتنەدا ئەمەریكا رۆڵێكی گرنگی بینی و خۆشحاڵی خۆی بۆ گەڕانەوەی سەقامگیریی لەبازارەكانی وزەو نەوت دەربڕی و دوناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا ئەوەشی خستەڕوو كە رێكەوتنەكە دوای رازی بوونی وڵاتەكەی هات بەوەی ئەمەریكاش بەشداربێت لەكەمكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی خاو ، لەلایەكی دیكەشەوە ووردە ووردە ئاستی بەرهەمهێنانی كارگەكانی چین رووی لەبەرزبوونەوە كردوو خواستی ئەو وڵاتە بۆ نەوتی خاو زیادیكرد، ئەمانە هەمووی پێكەوە وایكرد كێرڤی نرخەكانی نەوت روو لەزیادبوون بكات گەرچی لەگەڵ ئەو زیادبوونەشدا رۆژانە نرخەكان ناسەقامگیرە، بەڵام ئەم نیشانەو هەواڵانە بەشێوەیەكی گشتی هەواڵی مژدەخۆش بوون بۆ وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت بەتایبەتی ئەو وڵاتانەی كە بەرێژەیەكی زۆر بەرز بودجە و داهاتی وڵاتەكەیان پشتیان بەپترۆ دۆلار بەستووە، بەهاوشێوەی وڵاتی عێراق كە راستەوخۆ دوای رێكەوتنەكە تامر غەزبانی وەزیری نەوتی عێراق ئەو هەواڵەی پشت راست كردەوە كە كەمكردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت سەقامگیری دەدات بە نرخی نەوت، ئەوەبوو راستەوخۆ لەدوای رێكەوتنەكە پێشبینیەكەی وەزیری نەوتی عێراق راست دەرچوو بەهای بەرمیلێك نەوت 1 دۆلاری چووە سەروو بووە 33 دۆلار. رێكەوتنی وڵاتانی ئەندام لە ئۆپێك و دەرەوەی ئەندام لەو رێكخراوە كە لەسەرەتای مانگی داهاتوو دەچێتە بواری جێبەجێردنەوە و بەرێژەی 23%ی ئاستی هەناردەكردنی نەوت كەم دەكات و دوو مانگ بەردەوام دەبێت و بڕیاریشە لە ساڵی 2021 تاكو مانگی نیسانی 2022 بڕی 6 ملیۆن نەوت كەم بكرێتەوە . جێبەجێكردنی ئەو رێكەوتنە بوو كە لەساڵی 2016 واژووكراو لە 2017 جێبەجێ كراو ناسرا بە ئۆپێك پڵەس بەڵام لە 2019 نەتوانرا جێبەجێ بكرێت و ململانێیەكی توندی لەنێوان روسیاو ئەمەریكای لێكەوتەوە كە بووە هۆی دابەزینی بەهای بەرمیلێك نەوت لە 56 دۆلارەوە بۆ كەمتر لە 30 دۆلار و بگرە سعودییەو ژمارەیەك لەوڵاتانی دیكەی كەنداو لەم نرخەش كەمتر داشكانیان پێشكەش بە فرۆشیارەكانیان كردوو بەهۆی ئەم داڕمانەی بەهای نەوتەوە كە هاوكات بوو لەگەڵ تەشەنەكردنی ڤایرۆسی كۆرۆناو راوەستانی گەشەی ئابووری چین و دواتر كاریگەریی توندی لەسەر سەرجەم وڵاتانی دیكەی جیهان كرد، داشكانەكەی بەهای نەوت بەڕادەیەك مەترسیدار بوو لەساڵی 2016 ەوە بەهای نەوت دابەزینی وای بەخۆوە نەبینیوە .
ئەوەی بۆ ئێمە جێگای مەترسی بوو كەمبوونەوەی داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان و مەترسی لەسەر پشكی بودجەی هەرێمی كوردستان بوو لەبودجەی گشتی عێراقدا، عێراق بەرێژەیەكی زۆر بەرز پشتی بەداهاتی پترۆدۆلار بەستووەو بەڕادەیەك لە 90%ی داهاتەكەی لەفرۆشتنی نەوتەوەیە ئەمە وێڕای ئەوەی بودجەكەی كورتهێنانی هەیە بەبڕی 56 تریلیۆن دینار ئەمە لەحاڵەتێكدا ئەگەر پێتوو بودجەكەی لەسەر بنەمای ئەو 58 دۆلارە بێت كە بۆ هەر بەرمیلێك نەوت دایڕشتووە ، بەمەش ئەگەر تەنیا 1 دۆلار بەهای نەوتی جیهانی دابەزێتە خوارەوە عێراق لەماوەی تەنیا ساڵێكدا 1 ملیارو 300 ملیۆن دۆلار زیانی بەردەكەوێت، خۆ ئەگەر بەهای نەوت بەرز نەبووایەتەوە ئەوا عێراق ئەو بودجەیەی كە بەرێژەی 56 تریلیۆن دینار كورتهێنانی هەیە ئەم كورتهێنانەی بۆ 60 تریلیۆن دینار و زیاتریش بەرز دەبێتەوە. لەگەڵ دەستپێكردنی جێبەجێكردنی رێكەوتنەكەی ئۆپێك و وڵاتانی دەرەوەی ئەو رێكخراوە وڵاتی عێراقیش دەبێت پابەند بێت بەو كەمكردنەوەیە هەرچەندە تا ئێستا دیارو روون نییە لەو كەمكردنەوەیە چەند بەر عێراق دەكەوێت بەڵام هەندێك لەناوەندەكانی پەیوەندار بەبواری نەوتی خاوو فرۆشتنەوە لەبەغدا ئاماژەیان بەوە كردووە كە عێراق رەنگە ناچار بێت پابەند بێت بەكەمكردنەوەی بڕی 1 ملیۆن و 60 هەزار بەرمیل نەوت لەرۆژێكدا، لەم بڕەش دیار نییە هەرێمی كوردستان چەندی بەردەكەوێت، لەدوا كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران كە لەرێگەی ڤیدیۆ كۆنفرانسەوە ئەنجام درا بڕیاردرا وەزیری هەرێم بۆ پەیوەندییەكانی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی شاندێكی هەرێم ئامادە بكات بەمەبەستی سەردانیكردنی بەغدا و گفتوگۆكردن لەسەر شایستە داراییەكانی هەرێم و یەكخستنی هەوڵەكان بۆ رووبەرووبوونەوەی قەیرانی كۆرۆناو ئابووری لە عێراق و هەرێمی كوردستان ، واچاوەڕوانیش دەكرێت مەسەلەی نەوت و هەناردەكردنی نەوتی هەرێم و پشكی هەرێمی كوردستان لەبودجەی گشتی عێراق تەوەرەی سەرەكی ئەو گفتوگۆیانە بێت. هەموو شارەزایان و پسپۆرانی ئابووری پێیان وایە مێژووی نەوتی خاو دەیان قەیرانی داڕمانی نرخ و دواتر بەرزبوونەوەی نەوتی خاوی تێدایە و راوبۆچوونەكان لەسەر بابەتی نەوت چۆن بێت هەمووان لەسەر ئەو بۆچوونە كۆكن و هاوڕان بەوەی نەوتی خاو تێكەڵ بە ململانێ و بەرژاوەندییەكان بووەو هەموو قەیرانەكان كاریگەرییان لەسەری دەبێت ، لەگەڵ هەر داڕمان و دابەزینێكی كتوبڕی نەوتیش بەهای ئەم سامانە وا بەخێرایی بەرز نابێتەوە بگرە زۆر لەچاودێران پێیان وایە هەرگیز ناگەڕێتەوە دۆخی زێڕینی خۆی ، هەربۆیە هەرگیز نرخەكانی نەوتی خاو سەقامگیری بەخۆیەوە نابینێت، هەروەكو چۆن هەر وڵاتێك بەتەنیا داهات و بودجەكەی پشتی بەنەوتی خاو بەستبێت ئەوا بەردەوام لەقەیران و گرفتی دارایی و ئابووریدایە.