(3)
لە نێو كولتووری رۆژهەڵاتدا بە لایەنە كۆمەڵایەتییەكەشیەوە، ئەگەر برا بچووك هەرچەند نازدار و سیمای خۆی هەبێت، بەڵام وەك ئەرك، هەر دەبێ لە نێو خێزاندا لە خزمەت گەورەتر لەخۆیدا بێت، بۆ بەدبەختییش لە دۆخی ئێمەی كوردی سووریادا ئەم دابونەریتە لە ژیانی سیاسیشدا بەرجەستە بووە، چونكە كوردانی سووریا لە رووی جوگرافی و مرۆییەوە بە بەشی بچووك دادەنرێن، بۆیە ئەركەكەی ئەوەیە كە گوێڕایەڵ بێت و لە خزمەتی سێ براكانی دیكەدا بێت، (راستتر دوو براكەی دیكەی كە لەسەر پێگەی براگەورەكە ركابەریی دەكەن) لە باكوور و باشوور، ئەگەرنا چارەنووسەكەی دەركردنە لە خێزان و رووبەڕووبوونەوەی بە هەموو شێوەیەكی ناڕەزایی.
لەم حاڵەتەدا مەرج نییە كە برای بچووك (كوردانی سووریا) كەم هۆشتر بێت، یان بێ مێژوو و شكۆمەندی بێت، تا بەو كەمی و بچووكییە مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، یان وەك پاشكۆ و لقێك، یان خزمەتكار، لە پەیوەندییە كوردستانییەكاندا هەروەك ئەو دۆخەی ئێستا مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، لە وەتەی فیدڕاڵی لە كوردستانی عێراق راگەیاندراوە و گواستنەوە لە قۆناخی شۆڕش بۆ قۆناخی وەرگرتنی دەسەڵات دروست بووە، هەروەها پەیدابوونی پەكەكە لەوەتەی هەشتاكان لە كوردستانی توركیا و تائێستا، بێگومان جیاوازیی زۆر لەنێوان رێڕەو و ناوەڕۆكی ئەو دوو دیمەنە هەیە، دواتر بە درێژی باسی دەكەین.
لە هەردوو حاڵەتدا لە باكوور و باشوور، سنووری هاوبەش و پەیوەندیی كۆمەڵایەتی و مرۆیی هەیە، خێزانەكان خزمایەتییان لەگەڵ یەكدیدا هەیە و لە هەرسێ لای سنووردا كە لە سەردەمی تازەدا نەخشەی كێشراوە، خەریكە سەدەیەكی بەسەردا تێدەپەڕێت، واتا بە نزیكەی دوو نەوە، لە مەسەلەی سیاسی و هاوبەندیی نەتەوەییدا برای بچووك قەبارەی ژمارەیی خۆی تێپەڕاندووە و نزیك و دووری سەرسام كردووە، كوردانی سووریا رۆڵیان هەبووە لە بڵاوكردنەوەی بزووتنەوەی (خۆیبوون)ی نەتەوەیی لە ناوچەیەكی زۆری كوردستانی عێراقدا، لەوانەش بارزان و سلێمانی پێش دامەزراندنی (پارتی دیموكراتی كوردستان لە عێراق)، دوای ئەوەش بزووتنەوەی كورد لە عێراق، لە بنیادنانی یەكەم حزبی كوردی سووری لە ساڵی 1957 (پارتی دیموكراتی كوردستان- سووریا) بەشداری كردووە، كوردانی سووریاش لەپاڵ شۆڕشی ئەیلوول و سەركردەكەی بارزانیی نەمر وەستان و بێ شومار پاڵپشتیی مرۆیی و ماددی و سیاسییان پێشكەش كرد.
لەبەر ئەوەی برا بچووك بوون، لە شەستەكانەوە رێگر نەبوون لە بەشداریكردنی كوردانی سووریا لە بنیادنان و پەرەپێدانی رێكخراوە سیاسییەكان لە كوردستانی توركیا لە حزب و كۆمەڵەكان، هەروەها هەموو هۆكارێكی بەردەوامبوون و پێشكەوتنیان پێشكەش كردن، لەوانەش سەرپەرشتیكردنی خولەكانی مەشقی سەربازی و سیاسیی كادیرەكانیان لە لوبنان، هاوكات بەتینكردنی پەیوەندییەكانی كورد و عەرەب و نەتەوەكانی دیكە، ئەوەی پەیوەستیشە بە پەكەكەوە هیچ لایەنێكی كوردیی سووری بە هیچ شێوەیەك پەیوەندیی سیاسیی لەگەڵدا نەبووە، كە سەركردەكەی عەبدوڵا ئۆجەلان لای بنەماڵەی ئەسەد سەری هەڵدا، بۆ چەند ساڵێكیش سووریای كردە شوێنی دەستپێكردنی شەڕ دژی توركیا بەرامبەر نرخێكی كەم، ئەویش پاشكۆیەتی بوو بۆ رژێمی ئەسەد، كە لە هەمان كاتدا دژایەتیی كوردانی سووریای دەكرد و دەیچەوساندنەوە و پڕۆژە و پیلانی رەگەزپەرستیی دەرحەقیان بەكاردەهێنا، لەسەر ئەو حاڵەش هەزاران لاوی كوردی سووریا بەتایبەتیش ئەوانەی تەمەنیان لە خوار هەژدە ساڵییەوە بوو، هاتنە ریزی حزبەكەی ئۆجەلان، بەشێكیان بە پاڵنەری خودی و خۆڕسكانە، بەشێكی زۆریشیان بە هۆی هاندانی دەوڵەتی سووریا نەخاسمە هەندێ توێژی خوێندەوار.
لە ئەنجامدا، دوای چەند دەیەیەك لە رووداوگەل و پەرەسەندنەكانی ناوخۆو هەرێمی و نێودەوڵەتیدا، هاوكات دوای گۆڕانكارییە گەورەكان لە كێشەی كورددا، هەروەها گۆڕینی رژێم و حكومەتەكان لە وڵاتاندا كە كورد و نیشتمانە مێژووییەكانیان بەسەردا دابەش بووە، لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییە زۆرانەی لە بزووتنەوەكانی رزگاریخوازی لە ناوچەكە و جیهان بەدی هاتوون، وێڕای راگەیاندنی فیدڕاڵییەتی هەرێمی كوردستانی عێراق دوای راپەڕینی نەوەتەكان، هەروەها داگیركردنی ناوچە كوردییەكانی سووریا لەلایەن پەكەكەوە بە پێی رێكەوتننامەی (ئاسف شەوكەت- موراد قەرەیلان)، هاوكات هێنانەكایەی دەسەڵاتی ئەمری واقیع، دوای ئەو هەموو شتانە ئەنجامەكان چی بوون بەرامبەر چارەنووسی كوردانی سووریا- برای بچووك- و بزووتنەوەكەیان؟.
رەنگە خاوەن بڕیارانی لەسەر ئاستی هەرێمی، بەتایبەتیش ئێران و سووریا و عێراق، تەواوی لایەنەكانی دیكەی ناوخۆ و دەرەوە رەزامەند بن بەوەی كە پەكەكە و چەكدارەكانی لە سەروبەندی سەرهەڵدانی راپەڕینی نیشتمانیی سووریا بێنە گۆڕەپانی سووریا، بۆ ئەوەی ئەركێكی دیاریكراو بەجێ بهێنن لەوانەش وەدیهێنانی حەز و ئارەزووی ئۆجەلان بەوەی ناوچە كوردنشینەكان چۆڵ ببن و دانیشتوانەكەشیان رابگوێزن بۆ زێدی رەسەنی خۆیان!! هاوكات كۆنتڕۆڵكردنی چارەنووسی ئەوانەی كە دەمێنێتەوە و بەكارهێنانیان لە خزمەتی ئەجێنداكان، یانیش بۆ ئەوەی كە لە ئەمریكا، یان رژێمی ئەسەد زیاتر پێشكەش بكات، هەروەها چەسپاندنی سنووری (پەكەكەلاند)و دابڕانی كوردانی سووریا لە بزووتنەوەی دیموكراسی و شۆڕش و ئۆپۆزسیۆن، گۆڕینی كێشەی كوردی سووریا تەنیا بۆ ململانێیەك لەگەڵ توركیاو هەرێمی كوردستانداو، پشتگوێخستنی دوژمنی سەرەكییان كە رژێمی ئەسەدە، لەلایەنی سیاسیشدا سڕینەوەی هەموو ئاسەواری مێژووی بزووتنەوەی كوردی سووریا و نەریت و هێماكان و تێكۆشانی ئەو بزووتنەوەیە لە ماوەی نزیكەی سەدەیەكدا، قەرەبووكردنەوەی بە سەپاندنی ئایدیۆلۆجیایەكی گاڵتەجاڕیی نەتەوەیی دیموكراسیی دامەزراو لەسەر توندوتیژی و سڕینەوەی بەرامبەری جیاواز، لە كۆتاییشدا لەقاڵبدانی كوردانی سووریا و نەهێشتنی هەبوونیان و رۆڵی ئەو گەلەو چەوساندنەوەیان بە دانانی چەند (كادرۆ)یەكی نەفام كە سەركردایەتی و نوێنەرایەتییان بكات.
شێوازی مامەڵەكردنی برایان لە كوردستانی عێراق لەوەتەی قۆناخی سەركردایەتیی بارزانیی نەمر لەگەڵ كوردانی سووریادا (برای بچووك) لەسەر بنەمای رێزگرتن بووە، هەتا ئەگەر دواتر هەندێ كەموكورتیشی تێدا هاتبێتە ئاراوە، هۆكارەكەی هەڵسوكەوتی چەوتی سەركردایەتیی حزبەكان بووە، كە بە گشتی لە روانگەی تەسكی حزبایەتییەوە بووە، نەك لە چەمكی كوردایەتی، بیروبۆچوونی هەڵە لای سەركردایەتیی حزبییەكان لە كوردستانی عێراق هەیە، بەو پێیەی كە هەندێ حزبی دیاریكراو لقی ئەوانن، مامەڵەكردنیشیان لەگەڵیان لەسەر بنەمای پاشكۆیە بۆ ئەسڵەكە، بۆیە لەكاتی نەبوونی هەر شێوازێك كە پەیوەندییە نەتەوەییەكان رێك بخات، ئەوا رەفتاری تاكەكەسی سەرهەڵدەدات و میزاجی تاكەكەسیش رۆڵی گەورە دەبینێت.
لەو سۆنگەیەوە هەندێ بە هەڵە پێیان وایە كۆمەڵە حزبێك هەن، ناویان (پارتی دیموكراتی كوردستان)ـە لە هەر چوار پارچەی كوردستاندا، كە یەكگرتوون و سەر بە یەك ناوەندن لە هەولێر، لە كاتێكدا هەر حزبێك لە هەلومەرج و قۆناخێكی جیاوازدا دامەزراوە و یەك بەرنامەی سیاسی كۆیان ناكاتەوە، هەر یەكەیان داواكاریی جیاوازی لەوی دیكە هەیە، هاوكات شێوازی كاركردنی سیاسیشی جودایە، ئەم ناوە سەرەتا لە كوردستانی ئێران لە ساڵی (1942)، دواتر لە كوردستانی عێراق لە ساڵی (1946)، ئینجا لە كوردستانی سووریا لە ساڵی (1957)، دواتر لە كوردستانی توركیا(1966-1967) پەیدا بوو، دوای ئەوە دابەش بوون و بوونە ناوی تازە، تا ئێستاش هەر بەدوایدا دێت.
قەیرانی پەیوەندییەكانی كورد – كورد لە ململانێی حزبەكانەوە سەری هەڵداوە لە پێناو دەستڕۆیشتوویی و هەژموون و سڕینەوەی بەرامبەر، ئەمەش زیاتر لەو رەوتەی كە سەركێشی بە بزووتنەوەی كوردی دەكات، لە سەروویانەوە پەكەكە دەردەكەوێت، دوای پاشەكشەكردنی رۆڵی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و باڵە جیاوازەكانی، هیچ پرۆژەیەكی جددی لای ئەو حزبانە نییە بۆ نزیكبوونەوە و لێكگەیشتن، باسكردنی بیرۆكەی (كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستانی) ناوەناوە لەلایەن حزبێكەوە لە لای بەرامبەری بە ساردی سەیر دەكرێت، ئەمە تەنیا كات بەسەربردن و گەمەیەكی ئیستهلاكییە، لە یەكێك لە قۆناغەكانیشدا هەندێ ویستیان بەستنی كۆنگرەكە لە دیمەشق لە بەرژەوەندیی رژێمی ئەسەد بشكێننەوە.
لە ئەزموونەكانی گشت بزووتنەوە نەتەوەییەكاندا كە پێش ئێمە بوون، چەندین شێوازی جیاجیای پەیوەندییە نەتەوەییەكان لە ئارادا بوون، بۆ نموونە ئەزموونی حزبی بەعس كە پشتی بە قیادەی قەومیی ناوەندیی بەستبوو، هەروەها قیادەی قوتری لە هەر وڵاتێك كە سەر بە یەكەمیان بووە، بەڵام شكستی هێناو تەنانەت زیانیشی بۆ كێشەی عەرەب هەبوو بەگشتی، لە حاڵەتی كوردیشدا كۆپیكردنی ئەم ئەزموونە شكستخواردووە سوودی نییە، بەتایبەتیش كە بزووتنەوە كوردییەكان لە هەر چوار پارچەدا كارلێكیان لەگەڵ رەهەندیی ناوخۆیی نیشتمانیدا هەیە، چارەسەركردنی كێشەی كورد لە هەر وڵات و بەشێكدا بەپێی هاوسەنگیی هێزەكانە، كوردی عێراق دوای ئەزموونی مافی چارەنووس دەستی كرد بە گرەوكردن لەسەر ئەوەی كە لە بەغدا روودەدات، كوردی ئێرانیش چاوەڕوانی یەكلاییكردنەوەی رەوشی ئێرانە، كوردی توركیا تەنیا گرەو ناكات، بەڵكو بەشدارە لە پرۆسەی سیاسیی ئێستای توركیا، بەڵام كوردی سووریا كە رۆژگار پشتی تێكردووە تا ئێستا كاری خۆی یەكلایی نەكردۆتەوە، جارێك لەپێناو بەردانی ئۆجەلان خۆی دەسووتێنێت، جارێكی دیكەش خۆی بە پاشكۆی هەولێر دەبینێت.
گرەوەگانی بچووكترین برا (كوردانی سووریا) لەسەر برا گەورەكانی كە تا ئێستا بەو شێوەیە زەرەرمەندن، چونكە پەكەكە هیچ ئایندەیەكی لە بزووتنەوەی كوردیدا نییە و ناخوازرێت كە رەفتاری سەركێشانە و سیاسەتە كاولكارییەكانی پەیڕەو بكرێت، بە كۆتایی تەوەری بەرگری و پارێزگاریكاران (قەندیل) ئەویش كۆتایی دێت، لە سووریا تا ئێستا كۆمەكە دارییەكانی ئەمریكا تێكەڵبوونی گرووپەكانیان لەگەڵ دەزگا داپڵۆسێنەرەكانی رژێم هێواش كردۆتەوە، تەنیا مەسەلەكە كاتەو شتەكان كۆتاییان دێت، تەنانەت ناوەندی - قەندیل – یش خەریكە لەلایەن جێگرەوەی سولەیمانی چاوی پێدا دەخشێندرێتەوە، لەگەڵ سنوورداركردنی ئەركە تازەكان لەبەر رۆشنایی پەیكەربەندیكردنەوە و جارێكی دیكەی بڵاوەپێكردنی هەموو ئامراز و هێزەكانی ئێران لە ناوچەكەدا، ئەمەش دوای ئەوەی گەمارۆ لەسەر رژێمی تاران توندتر دەكرێت و گورزی بەهێزی لێ دەوەشێندرێت.
لەسەر ئاستی كوردستانی عێراقدا، بە سەرپەرشتیی سەركردایەتییە گەنجەكان لە حكومەت و سەرۆكایەتیدا كە هەندێ لە كوردانی سووریا شەرمەزار دەكەن، چەندین دەسەڵات و گۆڕانكاری لە واری ئامادەسازیدان، ئەوانەی سوودمەندن لە رەوشی ئێستا بەتایبەتیش دوای بڕیاری بەستنی كۆنگرەی گشتیی پارتی دیموكراتی كوردستان-عێراق لە ئەمساڵدا، كە هیوادارین گۆڕانكاریی قووڵی لەسەر ئاستی سەركردایەتی لێ بكەوێتەوە، لەگەڵ چەندین دۆسێی گرنگ، لەوانە دۆسێی پەیوەندییە نەتەوەییەكان، نەخاسمە دۆسێی كوردیی سووریا، كە چاو بە وردترین وردەكاریدا دەخشێندرێتەوە، ئەنجامەكانیش زیاتر كرانەوە دەبێت بە رووی نیشتمانپەروەرانی بێلایەن و سەربەخۆدا، هەروەها پاڵپشتیكردنی پرۆژەی یەكێتیی بزووتنەوەكە لە رێی كۆنگرەی گشتی و بەهێزكردنی هەماهەنگی و كاری هاوبەش، لەسەر بنەمای رێزگرتنی یەكدی و گۆڕینی رێساكانی پەیوەندی و میكانیزمەكان.
هەلومەرجی بابەتی و داواكارییەكانی خودی لە پارتیی – عێراقدا كاریگەرییان بەسەر گۆڕانكارییە چاوەڕوانكراوەكانەوە هەیە، براكانیش ئاگاداری مێژووی هێزەكانی رزگاریخوازن لە ناوچەكە، كۆنترین ئەو حزبانەی رزگاریخوازن بریتین لە پارتی و بزووتنەوەی فەتحی فەڵەستین و بەرەی رزگاریخوازی جەزائیر، هەر سێكیان حزبی دەسەڵاتی تەواو، یان كەموكووڕن، هەمووشیان دەزانن كە (فەتح) بێ توانایە دوای دابەشبوونی توندو نەبوونی چاكسازی، بەرەی جەزائیریش هەڵدەوەشێتەوە و رۆژانە پەرش و بڵاودەبێت، دوای ئەوەی بزاوتی میللی باڵی بەسەردا كێشا، لەسەر پارتی (حزبی بارزانیی نەمر) پێویستە هەنگاوی گونجاو هەڵبێنێت بە گۆڕانكاری و چاكسازی و چاوخشاندنەوە بە هەموو دۆسێكان پێش ئەوەی كات بەسەر بچێت، تاكو لە سەركردایەتی و بەخشش و خزمەتی گەلدا هەر بەردەوام بێت.