( ٢ )
یەكەم: چەمكە هەڵەكان لەسەر ئاستی نیشتمانیدا
1- فەرامۆشكردنی فەرمیی درێژخایەن لە هەبوون و مافەكانی كورد، لەگەڵ رێكاری پراكتیكی و دواجاریش لە ئامارێكی ئیستیسنائیی بۆ ئامانجی رەگەزپەرستی، ئەمە وێڕای فەرامۆشكردنی مافی هاووڵاتیبوون، هەروەها سەپاندنی كۆت و بەندییەك بۆ خزمەتكردنی گۆڕینی پێكهاتەی دیموگرافی بۆ بە یاساییكردنی ئەم فەرامۆشكردنە، مێژووی تۆماركراوی سووریا هەر لە دانانی یەكەم دەستوور لە بیستەكانی سەدەی رابردوو دواتریش پاش ئەوەی مەكتەبی رۆشنبیری و راگەیاندن لە حزبی بەعس دوای كودەتا سەربازییەكەی سەرەتای شەستەكان، بۆ نووسینەوەی مێژووی وڵات بەدەر لە راستییەكانی سەر ئەرزی واقیع، هاوكات بەڵگەكانیش بۆ فرە پێكهاتە نەتەوەییەكان لە سەرووشیانەوە كورد، لەگەڵ بەڵگەی چەسپاو لە جوگرافیای نیشتمانیدا گرنگن، هەروەها بەڵگەنامەی زۆر كە رەنگدانەوەی بڕیارەكانی دەستە و دامەزراوەكانی جیهانین، وەك رێككەوتننامەی سایكس پیكۆ و سان ریمۆ و سیڤەرو لۆزان، پەیوەست بە چارەنووسی كورد، لەوانەی كە لە كۆمەڵەی گەلان و دەستەی نەتەوە یەكگرتووەكان دەرچوون.
2- فەرمانگەی رۆشنبیریی سەر بە قیادەی قەومیی بەعس راسپێردرا بۆ سەرپەرشتیكردنی رەوشی مێژووی سووریا و دانانی كتێبەكانی پەروەردە و خوێندن بەو شێوەیەی خۆیان هەڵیدەبژێرن و لەگەڵ ئایدیۆلۆژیای شۆڤینیی بەعسدا بگونجێت، هەموو ئەمانە بوونی فرە نەتەوەیی رەتدەكەنەوە و پەل دەكێشن بۆ كۆمەڵگایەكی تاكپێكهاتە، مێژوویەكی بەسیاسەتكراوی بە ئایدیۆلیژیاكراو دەسەپێنێت، سەپێنراو بەسەر رێسای تاكنەتەوەیی، تایفەگەری، حزبی، نكوڵیكردن لە هەبوونی ئەوانی دی لە كورد، توركمان، چەوساندنەوەی تایفەو توێژەكانی دیكە، دیارە بزووتنەوەی نیشتمانیی دیموكراسیی سووریا لەوەتەی دامەزراوە، ئەركی پێشینەی نووسینەوەی مێژووی سووریا بووە، كە لەلایەن رژێم و حوكمڕانە یەك لە دوای یەكەكان، بەتایبەتیش بەعسی ستەمكار دوچاری ساختەكاری و شێواندن و بە لاڕێدا بردن بووەتەوە.
3- لە بواری پێناسەی كوردیشدا، دوور و نزیك دەزانن كە بزووتنەوە نیشتمانییە سیاسییەكەیان یەكگرتوو نییە، بە ئانقەست كورد وەك گەلێك لەگەڵ حزبە كوردییەكان تێكەڵ دەكرێن، چل حزب هەن هەندێكیان سەر بە ئەجێندای دەرەكین، یان خزمەتی سیاسەتەكانی رژێم و لایەنە ئیقلیمییەكان دەكەن، یانیش سەركوتكاری بەرامبەر لە خۆجیاواز پیادەدەكات، شتێكی بابەتییانە نییە ئەوەی پەكەكە دەیكات بە هەڵوێستی كوردی سووریای دابنێین، یان سیاسەتەكانی هەموو حزبەكانی ئەنەكەسە، یان هەر حزبێكی دیكە بە هەڵوێستی گەلی سووریا ناوی بەرین.
4- ناونانی سیفەتی جوداخوازی بەسەر هەر بزاڤێكی كوردیی سووری، لەكاتێكدا لە بەرنامەكانی هەر حزبێك، یان گروپێك، یان رەوتێكی سیاسیدا لەوەتەی دەوڵەتی سووریا دامەزراوەو تا ئێستا، هیچ ئاماژەیەك نابینین كە بانگەشە بكات بۆ جیاكردنەوەی ناوچە كوردنشینەكان لە جوگرافیای سووریا، بەڵكو جەخت دەكەنەوە لەسەر پێكەوەژیان، ئەمەش بەو مانایە نییە كە كوردانی سووریا گەل نین بە هەموو مواسەفاتەكان، یان دانیشتووانی رەسەن نین، بۆیە مافی سرووشتی و مرۆیی و دیموكراسیی خۆیانە كە بە ویستی خۆیان چارەنووسی ئیداری و سیاسی و داهاتوویان دیاری بكەن، بەڵام لە رێی بزووتنەوە سیاسییەكان، بڕیاری چارەنووسیی خۆیان هەڵبژارد بەو شێوەیەی كە دەیەوێت لە رێی راپرسییەوە و لە چوارچێوەی یەكێتیی نیشتمانیی سووریادا، كە هەموو پێكهاتە براكان كۆدەكاتەوە، لەسەر بناغەیەكی شەراكەتی دادپەروەرانە لە دەسەڵات و سامان و بڕیاردا بەپێی گرێبەستێكی كۆمەڵایەتیی ئازاد كە دەستووری تازەی خوازراوی سووریای نوێ فەراهەمی دەكات.
5- دانانی هەموو رەوەتە سیاسییەكانی كورد لە یەك سەبەتەدا، لە كاتێكدا دەبینین كە فرەیی لە فیكر و رۆشنبیری و سیاسەت و تەنانەت كۆمەڵایەتیشدا هەیە، لەسەر ئاستی كورد و نیشتمانی گشتیدا ئایینیی توندڕۆ هەیە تا دەگاتە ئاستی مەیلی تیرۆر، نەتەوەپەرستیی میانڕەو هەیە، دەمارگیریش هەیە تا رادەی توخمپەرستی، لەنێو عەرەبیشدا هەیە( ئەوان زۆرینەن) كە نەتەوەی جیاواز چ كورد یان توركمان بێت رەت دەكاتەوە، تا ئاستی بە زۆر سڕینەوە، لەنێو عەرەبی موسڵماندا هەیە (ئەوانیش هەر زۆرینەن) ئایینەكانی دیكە رەتدەكاتەوە، چ كریستیان، یان ئێزیدی، یان جوو بن، تا ئاستی بەئیسلامكردنیان، یان دانانی سەرانە، عەرەبی سوننەش هەن (زۆرینەن) دژایەتیی مەزهەبەكانی دیكە دەكەن، لە بەرامبەریشدا هەندێك هەن (بوونەتە قوربانی) ژمارەیان كەمترە لە نەتەوە و ئایین و ئایینزاكانی دیكە، كە ئەگەر دژایەتیی زۆرینە بكەن دەكرێنە ئامانج.
6- نكۆڵیكردن لە بەشداریی كورد، یان بەشی زۆریان لە شۆڕشی سووریادا، لە كاتێكدا لە دامەزراندنی دەوڵەتی سووریا و سەرهەڵدانی كۆمەڵە و بزووتنەوە كوردییەكان تا دەگاتە پەیدابوونی یەكەم حزبی كوردی، هەڵوێستی سیاسیی زۆرینەی كورد لە سەنگەری ئۆپۆزسیۆندا بووە، هەروەها لە بەرەنگاربوونەوەی رژێم و حكومەتە دیكتاتۆر و شۆڤینییەكان ئەگەر دوورتر بڕۆین، دەبینین كە بزووتنەوە كوردییەكان لە پێشەوەی راپەڕین و شۆڕشەكاندا بوون، لە سەردەمی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و خستنە ژێر چاودێری و ئیمپریالیزم و هەروەها لە شەڕەكانی سەربەخۆییدا دیسان زۆرینەی كورد لە شۆڕشەكانی سووریادا بەشداربوون، كە ئامانجیان لە مەدا رزگاربوون بووە، بە تایبەتیش لاوان و نیشتمانپەروەرە بێ لایەنەكان و لایەنگرانی هەندێ لە حزبەكان، ئەوانە شەهیدیان داوە، راپەڕینی بەرگریی ساڵی 2004 یش كە لە قامشلی سەری هەڵداو هەموو ناچە كوردنشینەكانی گرتەوە، دەستپێكی پرۆژەیەكە كە تەواونەكراوە، كە دواتر گۆڕی بۆ راپەڕینێكی نیشتمانیی سەرتاسەری، ئەگەر مەرجە خودییەكانی بزووتنەوەی نیشتمانی بە گشتیی و كوردی بە تایبەتی نەبوایە.
دووەم- چەمكە چەوتەكان لەسەر ئاستی كوردیدا
1- دانانی حزبەكان بەوەی هەر یەك لە گروپەكانی پەكەكە و ئەنجومەنی نیشتمانیی كوردی و ئەوانەی لەگەڵیانن لە رێكخراو و گرووپەكان، ئەوانن نوێنەرایەتیی گەلی كورد دەكەن و پرۆژەیەكی نیشتمانییان پێیە، هەروەها ژیانی كورد لای ئەوان دەست پێ دەكات و هەر لای ئەوانیش كۆتایی دێت، ئەمە گریمانەیەكی هەڵەیە، لەكاتێكدا بێ جیاوازی شەرعییەتیان نییە، رێگاپێدانی نەتەوەییشیان نییە و سەركردایەتییەكانیان دیاریكراون، لە گەلەوە هەڵنەبژێردراون، لە سەرەتای شۆڕشی سووریاشەوە پێش نۆ ساڵ، لە دەست جەماوەر و پاراستنیاندا نەبوون، پەناگەشیان بوو بە ناوەندیی دەرەكی بۆ (كۆمەكی ماددی و مانەوی) بە تێەڕبوونی كات دەبنە بنیادنەری ئەجێندەكانیان، بڕواهێنان بە بیروباوەڕەكانیان، كۆپیكردنی گوتارەكانیان، ئەمەش گۆڕانكارییەكی جومگەیی زۆر مەترسیدارە، پەل دەكێشێت بۆ بچڕانی هەموو رایەڵێكی زیندوو لەگەڵ كێشەكانی كوردانی سووریادا، هەروەها زیانگەیاندن بە ریزی گەل.
2- ئەم دۆخەی سەرەوە، بەهۆی دابڕانی سەركردایەتییەكانی ئەو حزبانە لە پەرەسەندنەكانی واقیعی رۆژانەی سووریا و كورد، هەروەها خەریكبوون بە رووداوەكانی باكوور و باشوور وەك ئەولەوییەت، هاوكات رۆچوونە نێو سیاسەتە ئیقلیمییەكان و پاشكۆیەتیكردن بە هەر نرخێك بێت لای هێزە نێودەوڵەتییەكانی پەیوەست بە دۆسێی سووریا، ئەمانە سەركردایەتییەكانی ئەو حزبانە پاڵدەدات لە شێوەینامۆبوون و دووركەوتنەوە لە ناوەندەكانی كاریگەری و بڕیاری هەردوو چارەنووسی نەتەوەیی و نیشتمانی، ئەنجامی كۆتایی ئەوە دەبێت كە خزمەتی سەربازی و لۆجیستی و سیاسی و پرۆپاگەندەیی پێشكەش بە رژێمی ستەمكار و هێزە داگیركارەكانی بیانی بكەن، بەرامبەر زانیارییەك كە سەرۆك ترەمپ و وەلید موعەلیم و كەسانی دیكە لێرەو لەوێ ئاشكرایان كردووە.
3- خۆجیاكردنەوەی حزبە كوردییەكان لە گەل، هەروەها ئەنجامەكانی رەفتاری لادەر لە هێڵی كوردایەتی، نامۆیی لە پەرەسەندنەكان لەسەر ئاستی نیشتمانی، تەنانەت دوژمنایەتیكردنی ئیرادەی سوورییەكان لەلایەن هەندێكیانەوە لەپێناو رزگاربوون لە ستەمكاری و ئەنجامدانی گۆڕانكاریی دیموكراسی، بڵاوكردنەوەی كولتووری رق و كینەی قێزەوەن، پیادەكردنی هەندێ كرداری تۆڵەسەندنەوە، ئەمانە ناوەندەكانی رۆشنبیرانی كوردی سووریای هاندا كە بكەونە ئەنجامدانی رەفتاری دوژمنكاری لەهەمبەر هەر كەسێك كە كورد نەبێت، بەتایبەتیش بەرامبەر شەریكانی عەرەب، تا رادەی خۆشویستنی ئیسڕائیل، ئەمانە لەگەڵ هەندێ لە رەگەزپەرستانی عەرەب جیاوازییان نییە، كە درێغی ناكەن لە بڵاوكردنەوەی كولتوری سڕینەوەی كورد و نكۆڵیكردن لە هەبوونی كورد، هەردوولاش تەواوكاری یەكدین.
4- هەندێك لە بەناوحزبییەكان كە هەندێكیان ناسراون، چەند ساڵێكە رەواجی گریمانەیەكی چەوتی ئیستیفزازیی نا واقیعی دەكەن، كە رەنگە مەبەستدار بێت و بەرامبەر نرخێك بێت، دەربارەی هەوڵەكان بۆ لكاندنی هەرێمی كوردستانی عێراق لە رووی جوگرافیاوە بە دەریای سپی ناوەڕاستەوە، بە پاڵپشتیی ئیسڕائیل و كەنداو، بۆیە لە ئاكامی گەلەكۆمەكی ناوەندە شۆڤینییەكانی دژ بە كورد، هەرێمی كوردستانی عێراق، كەركوك و بەشێكی موسڵ و ناوچە كێشە لەسەرەكانی لەدەست چوو، كە بەكردەنی لەژێر دەسەڵاتی حكومەتی هەرێمی كوردستان بوون، بەڵام لە سووریا كورد عەفرینی لەدەست دا، لەگەڵ زیاتر لە نیوەی پارێزگای حەسەكە-جەزیرە-، هەروەها چۆڵكردنی ناوچەكانی دیكە لە دانیشتووان، بەتایبەتیش لە توێژی لاوان و بەرهەمهێنەران.
5- سەركردایەتییەكانی ئەو حزبانەی سەر بە دەسەڵاتی ئەمری واقیعن كە لە واقیعی كوردیی سووریاوە دوورن، خەیاڵ وای لێ كردن كە ناوچە كوردنشینەكانی سووریا بە بنكەی پێشەوەی ناوەندی سەربازیی قەندیل دابنێن، هەروەها سوود لە خێروبێرەكانیان وەربگرن، لە نەوت و غاز و دانەوێڵە و هێزی مرۆیی بۆ پاڵپشتیكردنی سەركێشییەكانیان و پێشكەشكردنی خزمەت بە گەورەكانیان، گۆڕینی ئەو ناوچانە بۆ پەكەكەلاند، بەڵام سەركردایەتیی ئەنەكەسە خەون بە هەرێمێكەوە دەبینێت بۆ ئەوەی دەسەڵاتی تێدا بسەپێنێت و سەرۆكایەتیی هەرێم و سەرۆكایەتیی حكومەتیش بەدەست بهێنێت، هاوشێوەی ئەزموونی هەرێمی كوردستان، جیاوازیی زۆریش هەیە لە نێوان ئەو دوو دۆخە لەسەر ئاستی مێژوویی و جوگرافی، چونكە لە هەرێمەكەدا زیاتر لە سەدەو نیوێكە تێكۆشان وشۆڕش و راپەڕین و خەباتی مەدەنی و قوربانیی زۆر هەیە، هەروەها سەركردەی باڵا لە سەروویانەوە بارزانیی نەمر، هاوكات سەركردایەتییەك هەیە كە گەل هەڵیبژاردووە و هەردوو شەرعییەتی شۆڕشگێڕی و نیشتمانی هەڵگرتووە، ئەركی لەپێشینەی هەیە نەك تەنیا بنیاتنانی كوردستان، بەڵكو پێش رووخانی دیكتاتۆرییەت وەك كۆمەكبەخش و مەرجەعییەتی ئۆپۆزسیۆنی عێراقیش بوو، بەڵام لە سووریا بەداخەوە هەر چی دەڵێیت بیڵی، چەند حزبێكی شكستخواردوو، سەركردایەتیگەلێكی هەڵنەبژێردراو، بێ شەرعییەت و دابڕاو لە خەڵك و نامۆ لە نیشتمانپەروەری هەیە.
6- پێداگریی سەركردایەتیی حزبەكان بە شوێنەكانیان و وەستان دژی نوێبوونەوە و رێگەگرتن لە بەردەم نیشتمانپەروەرانی بێلایەن، هەروەها فەرامۆشكردنی هەموو دەستپێشخەرییەكانی چاكسازیی بۆ یەكگرتن، هاوكات نەهاتنە ژێر باری كۆنگرەی دەستەجەمعیی كوردیی سووریا، هەروەك لە پرۆژەی (بزاڤـ) دا بۆ بیناكردنەوەی بزووتنەوەكە بەدەركەوت، دواتر بانگەشەكردن بەوەی كە كوردی سووریا كەسایەتیی سەركردایەتیی كاریزمایی نییە، قسەیەكی رەتكراوەی گومڕایی پاساوییە، زۆرجار روونمان كردۆتەوە كە لە ناو گەلەكەماندا چەندین خەباتگێڕی ئازا هەڵكەوتوون كە خاوەن كارامەیی و زانست و زانیارین، بەڵام ئەزموونی تایبەتیی بزووتنەوەكەمان پێویستی بە هەبوونی سەركردایەتییەكی بەكۆمەڵی شەرعی هەیە، كە رووبەڕووی تەحەددیی قۆناغەكە ببێتەوە.
سێیەم- لە بواری كوردستاندا پێویستە چەمكە چەوت و زیانبەخشەكان بگۆڕدرێن، لابردنی دەسەڵاتخوازیی باڵە سەربازی و ئەمنییەكانی پەكەكە لەسەر شانی گەلەكەمان، دوای ئەوەی كە پاش قۆناخی داعش تەسلیم بە فەرمانەكانی هێزە نێودەوڵەتی و ئیقلیمییەكان بوو و كشایەوە و ئەوەی كە رزگاری كردبوو رادەستی رژێم و دەستەوپێوەندەكان و داگیركەرانی دیكەی كرد، بە تایبەتیش كە گەلەكەمان پێویستی بە هێزی سەربازی نییە بۆ چارەسەركرنی كێشەكەی، چونكە خەباتی ئەو، ئاشتییانە و مەدەنییانەیە، لەوەتەی دامەزراندنی یەكەم حزب و تا ئێستاش، كۆپیكردنی ئەزموونەكانی دیكەی قبووڵ نییە.
لەم بوارەدا مایەی سوود و بایەخە كە دوای كشانەوەی بەڕێزمسعود بارزانی (كە فایلی كوردی سووریای بەدەستەوە بوو) لە سەرۆكایەتیی هەرێم كە دەسەڵاتێكی زۆری فەرمیی هەیە، ئەو فایلە بە حكومەتی هەرێم بسپێرێت كە نوێنەرایەتیی هەموو هێزەكان دەكات، لەوانەش ناوەندی سلێمانی، تاكو بەشێوەی فەرمی و بەكۆمەڵ و یەكگرتوو مامەڵە لەگەڵ ئەم فایلە بكرێت، بەشێوەیەك رێگەكانی چارەسەری دۆخی كوردیی سووریا لای وەزارەتە پەیوەندیدارەكان بێت و بە شێوەی شەفاف و ئاشكرا و بەپێی یاسا پەیڕەوكراوەكان كە بریتییە لە پابەندبوون بە یەكسانی و فرەحزبیی ئازاد، پێویستە لە خێوەتگاكانی پەنابەرانی كەسوكارماندا پیادەبكرێت، كە لەلایەن رێكخراوەكانی ئەنەكەسەوە رووبەڕووی خراپترین مامەڵە دەبنەوە.
لە كۆتاییدا داوا لە شەریك و براو دۆستانمان دەكەم، بە تێڕوانینی پێشوویاندا بچنەوە لە هەمبەر دۆخی كوردی سووریادا، لەسەروویانەوە چاوخشاندنەوە بەو چەمكەی كە حزبە كوردییەكانی سووریا نوێنەرایەتیی گەلی كورد دەكەن و خەمخۆری كێشەكەیانن، نیشتمانپەروەرانی بێلایەن زۆرینەن، ئەوان گوزارشت لە داخوازییەكانی گەلەكەیان دەكەن، وێڕای ئەوەی كە بەهۆی فشار و چەوسانەوە ریزەكانیان رێك نەخستووە، لەو باوەڕەشداین كە هەر دۆستێكی گەلەكەمان و دڵسۆزی ماف و ئاییندەكەی بێت، پێویستە رووی قسەی بكاتە نوێنەرانی زۆرینە كە بڕوای بە شەراكەت و گفتوگۆی ئاشتییانە و كاری نیشتمانیی هەیە، لە پێناو لەناوبردنی ستەم و وەدەستهێنانی ماف بۆ هەموو پێكهاتەكانی یەك نیشتمان.