هەر لەو کاتەی ئەو وڵاتەی بە ناو عیراق پەيدا بووە، کەس خۆشی پێوە نەینیوە، کودەتا و خوێن رشتن بەردەوام بووە، حکومەت لە دوای حکومەت چ لەسەر دەمی پاشایەتی یان کۆماری، هەر هەمووی لەسەر بنەمای هزری نەتەوەیی عەرەبی بووە، ئەگەر بە ئایدولوژیای جیاوازی حزبی و خیتابی سیاسیش بوبێت بەڵام هەمووی لە یەک سەروکانی بووە، زەرەمەندی یەکەمیش نەتەوەکانی غەیری عەرەب بوونە و بە تایبەتیش کورد.
قۆناغی پاش سەرهەڵدان، قۆناغێکی دیار و جیاواز بووە، کە عیراق بەرەو قۆناغێکی نوێ و بونیادنانی دەوڵەتێکی فیدرالی و دیموکراسی هەنگاوی نایەوە، بەڵام ئوەشیان دەردی کوردی پێ چاڕەسەر نەـوو.
ساڵەکانی ۲۰۰۳ و ۲۰۱۷ دیارترین ویستگەکانی ئەم قۆناغەن، لە هەر ویستگەیەکیش بە جیاواری دەستهەڵات و دروشمەکانیان هەر دژی کورد بوونە و پیلانەکانیان لە پێناو لە ناو بردنی کورد بووە.
ئەوەی ئێستا دەگوزەرێ لە ناو گۆرپانی سیاسی و جەماوەری عیراقی لە سەرهەڵدانێکێ سەرتاسەری یە لە دژی حکومەتە شکست خواردووکان و حزبە گەندەڵەکان بە هەموو وێنەکانیان، ویستگەیەکی تری کودەتا وپیلان و خوێن رشتنە، ئەگەر هەر عەرەب لە دژی عەرەب بوبن، بەڵام هەر هەول دەدەرێ ئاراستەکەی بەرەو کورد بگۆرن و هەول بدەن دربێک لە کورد بدەن.
ئەوەتا لە چەند لایەکەوە و لە زاری کەسانێک کە بە ناوی جەماوەری عیراقی لێدوان دەدەن، بەڵام بە چ هزرو مەبەستێک و دەیانەوێ چ مەسجێک بگەیێنن؟.
قسەکانانیان بە تەواوی رەنگدانەوەی هزری نەتەوە پەرستی عەرەبی یە، بە نەهج و ئایدولۆژیای حزبی بەعسی عیراقی، هێرشەکانیان بۆ سەر سەرکردایەتی کورد و شەخسی جەنابی سەرۆک بارزانی و هەرێمی کوردستان رون و ئاشکرا بوون، هەرچەندە هەوڵ دەدەن لە بن پەردەی لێک تێگەیشتن و مافە رەواکان بیانشارنوە، بەڵام ئەو زمانەی ئێستایان زمانی ناچاری یە، تەنها کاتیان پێویستە بۆ خۆ کۆ کردناوە و خۆ بە هێز کردنە، ئەوجا رووی راستەقینەیان دیار دەبێت کە هەمان حزبی بەعسی جارانە، ئەوەش ئاماژەیە کە حزبی بەعسی عیراقی هەوڵی خۆ رێکخستەنەوە دەدات کە سوود لەو بۆشاییە ئەمنی و ئاژاوەیە وەردەگرێت.
ئەوە چگە لە دید و بۆچونی حزب و لایەنەکانی تری عیراقی بەرامبەر بە کورد بە تایبەت شیعەکان کە دژایەتیەکی راستەوخۆ یە، ئەم هەڵوێستانەش پەیوەندیەکانی کورد لەگەل ئەم لایەنانە دەخاتە کەش و هەوایەکی تەم و مژاوی و هێچ ئومێدەێکیان پێوە دیار نیە.
لێرەدا ئەوەی پێویستە بگوترێ و بیری لێ بکرێتەوە، ئەوەیە کە کورد دەبێ زۆر هوشیار بێت لە قۆناغی داهاتووی عیراق و بە لێزانی مامەلە لەگەل دوخەکە بکات و متمانە بە هیچ لایەن و بەلێنێک نەکات چ عیراقی یان دەرەکی، لەبەر ئەوەی ئەجیندە دەرەکیەکان زۆرن و هەر یەک بۆ مەبەستێک لە دژی ئەوی تر کار دەکات، دوریش نیە جارێکی تر کورد بکرێت بە ئامانج و جارێکی تر پیلانی لەسەر بکرێت و ببێت بە قوربانی بەرژەوندیەکانیان، چارەنوسی کورد و هەرێمی کوردستان دەخاتە مەترسیەوە.
هەر بۆیە لەم قۆناغەدا یەکریزی و یەک گوتاری سیاسی زۆر گرینگ و پێویستە بۆ کورد، ئەگەر ئەوەش بزانین هەندێک لایەنی کوردی ئیرادەی خۆیان رادەستی ئەجیندا و لایەنی دەرەکی کردووەو لە دژی پرسی نەتەوەی کورد بەکاردەهێنرێن، کە ئەوە لەسەر کورد فەرز دەکات زیاتر هوشیار بن.
دەبێ سەرکردایەتی سیاسی کورد لە ئاست رووداوەکان بن، بە تایبەت لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و ئەوەی لە پشت پەردەکان دەگوزەرێ و چارەنوسی کوردی پێوە بەستراوە.
متمانە و قەناعەتیشمان بە حیکمەت و خەمخۆری جەنابی سەرۆک بارزانی یە کە لە ئاست روداواکانە و دەتوانێ پێشبینی هەموو شتێک بکات، قەناعەتیشمان بوە هەیە کە کورد لەسەر دەستی جەنابیان دەگات بە ئامانج.