دۆخی ئێستای عێراق سەربردەی ئەفسانەیی (سیزیف) پاڵەوانی یۆنانیم بیردێنێتەوە، ئەو كوڕەی كە خواوەند ئەوپەڕی سزای بەسەردا سەپاند، ئەویش ئەوە بوو كە دەبێت تاشەبەردێكی گەورە بكاتە پشتی و بەسەر چیادا سەركەوێت، بەڵام پێش ئەوەی بگاتە سەر چیاكە لە هێز دەكەوێت و تاشەبەردەكە خلۆری دامێنی چیاكەی دەكاتەوە، هەرچەندە دەزانێت كە ئەم كارە سەركەوتن بەدەست ناهێنێت، بەڵام چەندین جار هەوڵ دەدات و دووبارەی دەكاتەوە، بێ ئەوەی نائومێد بێت، ئەمەیە سزای خواوەند!
هەر بەم شێوەیەش عێراق هەرچەند هەنگاوێك بۆ پڕۆسەی سیاسیی خۆی بهاوێژێت، دەبینین كە تەگەرە و لەمپەرێك بەری پێ دەگرێت و، بێئومێدییەك روو لە خەڵكەكە دەكات، تا بە هیوای سەركەوتن و گەڕاندنەوەی شكۆی وڵاتەكەیان نەبن، بۆیە پاڵەوانەكەی عێراق كە زۆری نەماوە بگاتە لووتكە كە هەموو خەم و كێشە و ناسۆری هاووڵاتیانی لە كۆڵ كردووە، هەڵدەخلیسكێت و ئەوەی هەشیەتی لە دەستی دەدات، هەر ئەوەندە نا، بەڵكو رووداوەكانی ئێستای عێراق مەترسین بۆ (خوانەخواستە) سەرهەڵدانی شەڕی نەگریسی ناوخۆ كە عێراق بەرەو هەڵدێرێكی نادیار ببات، لە هەمووی ناخۆشتر و كارەساتبارتر ئەوەیە كە خوێنی عێراقییەكان بە گولـلەی خودی عێراقییەكان بڕژێت.
سەرباری تێپەڕبوونی زیاتر لە شازدە ساڵ بەسەر رووخانی رژێمی عێراق و چوونە دەرەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق بەپێی رێكەوتننامەی ئەمنی(تائێستا بنكەو بارەگاكانی سەربازییان لە عێراقدا ماوە)، بەڵام هەر پاشاگەردانی و بێ سەروبەریی سیاسی لەم وڵاتە درێژەی هەیە، ئەستەمە كەس پێشبینیی ئەوە بكات كە ئایندەی عێراق بە كوێ دەگات، چونكە دەیان فاكتەری ناوخۆیی و دەرەكی كاریگەرییان بەسەر پڕۆسەی سیاسییەوە هەیە، ئەو فاكتەرانە گۆڕانكاریی هەمەلایەنە لە پەیوەندی و بۆچوون و بەرژەوەندییە تێكچڕژاوەكانی ئەم وڵاتەدا دێننە ئاراوە. گرنگترین ئەو فاكتەرانەی كە ئەو خۆپیشاندان و گردبوونەوانەی ئێستای شار و شارۆچكەكان جەختیان لەسەر دەكەنەوە، بریتین لە: تایفەگەری، گەندەڵی، دەستێوەردانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی). لێرەدا ئاماژەیان پێ دەكەین.
تایفەگەری: هەڵەیەكی زۆریش باوە بگوترێت حوكمڕانیی بەعس و بەتایبەتیش سەردەمی سەدام حوسێن توانی سەركەوێت لە لەناوبردنی تایفەگەری لە عێراقدا، لەو سەردەمەدا بە گوتەی سەدام(عێراق خێوەتێكی گەورەیە و هەموو پێكهاتەكان لەخۆ دەگرێت)، هەڵەكە لەمەدا ئەوەیە كە سەنگەرگرتنی تایفەگەری لە هەر دەوڵەتێكدا پڕە لە ململانێی نێوان پێكهاتەكان، ئەمە تەنیا بە سازان و رێككەوتنی نێوان پێكهاتەكانی ئەو دەوڵەتە كۆتایی دێت، واتا یەكدی قبووڵكردن و رێزگرتن لە كولتووری هەموو ئەو پێكهاتانەی لەسەر خاكی ئەو دەوڵەتەدا دەژین، بەمەش پێكەوەژیانێكی نموونەیی رووی تێ دەكات و لە پەرتەوازەیی كۆمەڵایەتی ونیشتمانی بە دوور دەبێت، بەڵام لە سەردەمی بەعس و سەدامدا رژێم بە زەبری هێز توانیبووی ئەو تایفەگەرییە دامركێنێتەوە، لە كاتێكدا خودی رژێم تایفەگەرییانە مامەڵەی لەگەڵ پێكهاتەكاندا دەكرد، ئەمەش لە كاتی پاڵاوتنی كەسێك بۆ پۆستێك یان بۆ نێردەیەكی خوێندن لە دەرەوەی وڵات بە ئاشكرا دیاربوو، لەو سەردەمە لەم جۆرە كارو بەرنامانەدا دادپەروەری نەبوو، بۆیە لەگەڵ نەمانی ئەو هێزە ستەمكارە لە ساڵی 2003دا، سەنگەر لێكگرتنی تایفەگەری و ململانێی خوێناوی بە شێوەیەكی بەربڵاوتر و بەهێزتر هاتە ئاراوە، ئەم ململانێیانە بە جۆرێك تەشەنەی كرد، تا كار گەیشتە شەڕو پێكدادانی ناوخۆ، لەوەش زیاتر رووخان و تەقاندنەوەی مەرقەدو مزگەوتەكان، لەوانە تەقاندنەوی مەرقەدی عەسكەری لە سامەڕا و سەدان مزگەوتی سوننەش، ئەمە پێچەوانەی دیباجەی دەستووری تازەی عێراقە كە داوای بنیادنانی عێراقێكی تازە دەكات و بە دەق دەڵێت: « هەوڵمان داوە دەست لەناو دەست و شان بە شان بۆ درووستكردنی عێراقێكی تازە، عێراقی ئایندە، دوور لە تەوژمی تایفەگەری و رەگەزپەرستی و ناوچەگەری، نابێ تەكفیر و تیرۆر رێمان لێ بگرن، كە بۆ بنیادنانی دەوڵەتی یاسا پاشگەزبینەوە و سستی بنوێنین، نابێ تایفەگەری و رەگەزپەرستی رێگربن كە یەكێتیی نیشتمانی پتە و نەكەین، هەروەها دەسەڵات دەستاودەست بكەین، شێوازی دادپەروەرانەی سامان پەیڕەوبكەین و هاوكوفیی دەرفەتیش بە هەموو لایەك بدەین».
ناتواندرێت هەر بە قسە و وشەی سەر زار عێراق لەو سەنگەر لێكگرتنە تایفەگەرییە قوتاربكرێت، ئەوانەی ئەو شتنە دەنووسن و باسی دەكەن، هەر ئەوانە بوون كە عێراقیان تووشی شەڕ و پێكدادانی ناوخۆ كرد، لە عێراقدا تایفەگەری بە هێز و سەركوتكردن چارەسەر ناكرێت، بە وشەی بریقەدار و ئومێد هەڵچنینیش كۆتایی نایەت، بەڵكو پێویستی بە هەوڵێكی زۆر جددی بۆ گەیشتن بە هۆكارەكانی سەرهەڵدانی ئەو دیاردەیە هەیە، ئەنجا باس لە هەنگاوەكانی چارەسەر بكرێت، چونكە راستی ئەوە دەسەلمێنێت كە تایفەگەری رەگی لە نێو خاكی رافیدەین-دا داكوتاوە، تەنانەت پێش دامەزراندنی دەوڵەتی نوێی عێراق لە ساڵی 1921 و لە سەردەمی شا فەیسەڵی یەكەم، كە بەم شێوەیە و بە وردی باسی دەكات، كە دەڵێت: «دەیڵێم و دڵیشم پڕە لە ئێش و حەسرەت، من پێموایە تا ئێستا لە عێراقدا گەلێك نییە بە ناوی گەلی عێراق، بەڵكو پێكهاتەگەلێكی مرۆیی خەیاڵی هەن، كە دوورن لە هەر بیرۆكەیەكی نیشتمانی، بە داب و نەریت و ئەفسانەی ئایینیەوە كاریگەرن، شتێك نییە كۆیان بكاتەوە، گوێ لە شتی خراپ دەگرن و حەزیان لە ئاژاوەیە، ئامادەن راپەڕین دژی هەر حكومەتێك بەرپابكەن) بۆیە لەجیاتی ئەوەی گەل دەوڵەت دروست بكات، بە وێنەی خۆی و بەپێی خواستەكانی شا فەیسەڵ، دەوڵەت دروستبوو، بەڵام گەل رووبەڕووی كێشەی (بێ گەل) ی بۆتەوە.
خاكی رافیدەین لە ماوەی رابردوودا بۆتە گۆڕەپانی ململانێی نێوان دەوڵەتی خەلافەتی (سوننە) و دەوڵەتی سەفەوی (شیعە)، پێشتریش سەركوتكردنی خوێناویی ئەمەوی بووە بەرامبەر ئال بەیت و ئەوەی لە كەربەلا رووی دا، ئەوە بووە هۆی ئەوەی كە تایفەگەری لە عێراق رەگ دابكوتێت، كە هەندێ جار دەپووكایەوە و هەندێ جاریش زۆر بەهێز سەری هەڵدەدایەوە. تایفەگەری و ئەو مەترسییەی كە بۆ سەر دەوڵەت هەیەتی، راستەوخۆ پەیوەستە بە گەندەڵییەوە، هەر ئەوەش وای كردووە كە گەلی عێراق رووبەڕووی ببێتەوە و بەتایبەتیش سەرانی ئەو دیاردەیە، كە هیوا دەخوازن هەرچی زووترە لە و تایفەگەرییە و ئەو سەركردانە رزگاریان بێت، هەر ئەمەش بووە هۆی ئەوەی كە لە نێو خودی پێكهاتە تایفەگەرییەكانیشدا ناكۆكی و ململانێ سەرهەڵبدات، كە دواجار لێكترازانی لەنێوانیاندا هێنایە ئاراوە، بەڵام دووپاتی دەكەینەوە كە رزگاربوون لە كۆت و بەندی تایفەگەری بە فەرمانی گەلی عێراق و سەركردەكانی نییە، كێشەكە زۆر لەوانە گەورەترو قووڵترە.
پۆڵ برێمەری حاكمی مەدەنیی ئەمریكی لە عێراق، لە سەروبەندی پێكهێنانی ئەنجومەنی راگوزەری حوكم، سوور بوو لەسەر ئەوەی كە هەموو پێكهاتەكانی عێراق بەپێی رێژەی دانیشتوان بەشداریی حوكمڕانیی عێراق بكەن، بەم شێوەیە بوو: (12) ئەندام عەرەبی شیعە (5) ئەندام عەرەبی سوننە (5)ئەندام كورد، دوو ئەندامی توركمان، ئەندامێك كلدۆئاشووری) ئەم رێژەیەش بوو بە نیمچە یاسایەك كە زەحمەتە عێراقییەكان لێی رزگار بن، مەترسییەكەش ئەوەیە كە ئەم یاسایە دوای هەڵوەشاندنەوەی سوپای پێشوو هاتە نێو سوپای نوێی عێراقیشەوە، كە بە شێوەی خۆبەخش درووستبوو نەك بە بەسەربازكردنی زۆرداری، ئەوە بوو هەموویان پابەندبوون بەو یاسا تایفەگەرییەی برێمەر، دواجار هەر یەكێك بیەوێت خۆبەخشانە بێتە نێو سوپاوە پێویستە تەزكیە لە تایفەكەی خۆی بهێنێت، لە چوارچێوەی ئەو پشكەی كە بۆ تایفەكەی دیاری كراوە، ئەمەش لەسەر بیروباوەڕی پابەندبوون و وەلا بۆ سوپای عێراق كاریگەریی مەترسیداری لێ كەوتەوە، چونكە ئەو ئینتیمایە دابەش بوو بۆ هەریەك لە نیشتمان و تایفە، كە زۆرجار وەلا و ئینتیما بۆ تایفەكە لە نیشتمان زیاتر دەبێت. لە هەوڵەكانی سیزیفی عێراقی بەردەوام دەبین بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانی، بەو ئومێدەی عێراق لەو مەینەتییە دەربچێت، بەڵام دواتر و جارێكی دیكە لێی دەدوێین.