دەرفەتا نوی یاکۆ سەرکردایەتییا سیاسییا کوردی و ھەمی جیھان، بەحس دکەن و ب دەلیڤەک زێڕین بۆ ئاڤاکرنا عێراقەکا فیدرال ددەنە زانین، و دەستپێشخەری و سەرەدانێن بەرێز سەرۆک بارزانی تێدا ژ ھەمییا پترتر بەرجستە دبیت، ھەمی نیشانا ھەستا بەرپرسیارتیێ و خۆ ب خۆدان زانینا دیرۆکێ و چارەنڤیس و ژیانا ھزاران مرۆڤانە، د مێنتالیتە و ئەقل و باوەرا کوردی، وەک چەوا د دیرۆکێدا نموونەیێن وێ زۆرن. لێ ھێشتان بۆ ھندێ لایەنێ دیتر د ڤێ بەرپرسیارەتیێ بگەھت، چەند مایە چ دیار نینە.
***
نوری مالیکی، سەرۆک وەزیرێ بەرێ یێ ڤی وەلاتێ ناڤێ وێ دبێژنێ "عێراقا فیدرال"، ل رۆژێن بۆری ل چاڤپێکەفتنێن خۆ دگەل کەنالێن وەلاتێ کۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ ئاماژە ب وێ یەکێ دکەت کە " مەسعود بارزانی" لدەمێ ھاتنا خۆ بۆ بەغدا و سەرەدانکرنا لایەنێن سیاسی و ئایینی، چ ئاماژەیەک ب وێ یەکێ نەدایی کو دەستبەرداری ئەنجامێن ریفراندۆمێ دبن"!
راستی سەیرە ل چەرخێ دیمۆکراسیەتێدا مرۆڤێن مەزن بڤی رەنگی ھزر بکەن. جەنابێ سەرۆک بارزانی د داخۆیانیێن خۆ دا، چ پێشی و چ پشتی ریفراندۆما ھەرێما کوردستانێ، ب فەرموودەیێن وەسا راستەراست نیشانددەتن کە وەک سەرکردەیەک د پێداگری لسەر ئەنجامدانا وێ ریفراندۆمێ بەرپرسیارەتییا ھەمی ئەگەر و ئەنجامان دکەتن، لێ وەک دەنگ جەنابێ وی تنێ دەنگەکە وەک ھەر کەسەک دیتر د ڤێ جڤاکێدا و ژ چەند مەلیۆن دەنگان. ئەڤ ژبلی مەزناھییا ھەلوێستەکێ پێشەواتی و رابەراتیێ، و مرۆڤدۆستیێ، نیشانەکا مەزنا دیمۆکراسیخوازیێ و ریزگرتنێیە ل بھایێن دیمۆکراسیەتەک راستەقینە و ب رامان و واتادار. نەک دیمۆکارسیەتەکا بسەردابەر و تنێ دناڤ بەرپەڕێن نڤیسار و پەرتووکێن سیاسی و حزبیدا. ئەو دیمۆکراسیەتا دخوازیت ریز ل دەنگێ چەند مەلیۆن مرۆڤان بێتەگرتن، و بەری ھەمیا ژی کۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ، یاکۆ ئەم وەک کورد خۆ ب پشکەک ژ نەژادێ وێ دبینین و لڤێ قۆناغێ ژ ھەمیا پتر چاڤێ مە لێبوویە دگەل دۆزا نەتەوێن کوردستانێ نەرمتر بان، ژ ھەمیا پترتر ڤێ بابەتی تێکڤەددن، و ھەتاکۆ بارزانیێ نەمر ل سالێن تەنگاڤیێ و ئالۆزێن شۆرەشا مەزنا ئەیلوولێ بۆ مسۆگەرکرنا پشتەڤانییا وەلاتێ ئیرانێ ژ دۆزا کوردستانیان، د نڤیسارەکا خۆ بۆ شاھی تێدا پەیڤا "ئەی شاھێ من"، بکاردئینیت. دیارە ھەستا ژێیاتیێ(ئینتیما) بۆ نەژاد و نەتەوە و گۆندەکی تاوان و قۆبحەت نینە، قۆبحەت خیانەت، نەژادپەرستی و رەگەزپەرستییە، و ئەڤ ساخەلتێن کۆژەک د ناخ و دەروونێ بارزانیێ نەمر دا، بوونا خۆ نەبییە، و ئەڤ راستییە د گۆتار و پەیڤێن ویدا دەردکەڤت.
دیارە ھەمی ئەڤ تێکڤەدانە و ترس ژ نەتەوێ کورد، یاکۆ ب مخابنیڤە ب"ئسرائیلا دووەم" تێتە ناڤئینان، دوو تشتا دگەھینت، ئێک پێدڤییە خەلک و جیھان ژ نھێنییا پشتا ڤێ ململانێیا جیھانا ئیسلامی و بەنی ئیسرائیلییا بێنەئاگەھدارکرن دا ئەم ھەمی بزانین ژبەر چی و بۆچی ھەیە، و بۆچی ژ ھەمییا ئەم کورد و کوردستانی دڤیا باجا وێ بدەین، یاکۆ پێدڤی بوو ل چەرخێ نوی و پشتی ھزاران سالان ئەو ململانێ ھاتبایە ژبیرکرن یان چارەکرن؟ و خالا دیتر ئەوە ئەم کوردستانیێن رێڤنگێن سەربخۆیێ پێدڤییە بزانین رێکەکا تەحل و دژوار و بزحمەت و دویر یا لبەر سنگێ مە. تنێ ئەم پێدڤی ب ھندەک ئامادەکاریێن پترترین.
پشتی نێزیکی ( ٥٠٠٠ ) سالان، زەردەشتێ میدیێ ئاریایی، پەیامبەر، نۆژدار، چاکسازێ جڤاکی و سیاسی، مامۆستا و بابێ ھەمی دەروونناسێن جیھانێ، دگەل دابەشکرنا پێکھاتە و ئەلەمێنتێن سایکۆلۆژیایا تاکێ مرۆڤی ب سەر چەند بەشان ئاماژە ب ئێک ژ نھێنیی یێن ڤی پێکھاتەی کر، کۆ ل چەرخێ بیستێ، شونیکا ھندەکێن وەکی سیگمۆند مزۆید و کارۆل گوستا ڤ یۆنگی د تێگەھەکێ بناڤێ نەست یان نە ھایدار ( لا شعور ) و پاشی ژی نەستێ بکۆمەل ( لاشعور جمعی ) دا بەحسکر، لێ ھێشتان ئەڤ پێکھاتە کێم و کاسی یا تێدا، و ئەو کێماسی یا لنک زەردەشتی ھاتیە چارەسەرکرن، و دشێتن ناڤێ وێ پشکا کەساتییا مرۆڤی، یاکۆ دشێت ناڤێ نەستێ ناڤین (لاشعور مرکزی یان Central unconsciousness ) بۆ دەینین، و مەبەست ژێ، وەکی ئەو پەیامبەر دبێژیت،ئەو جە یان سەنتەرە یێ کۆ سەنتەرێ سەرەکیێ ھەمی نەستێن دیرە ل ھەمی جیھانێ، کۆ ھەمی تشت تێدا کۆم دبن، و ئەڤە ژی دگەل لۆژیک و لدویڤ بیروباوەرێن فیزیکزانێن جیھانی د گونجیتن کۆ باوەرا وان ئەوە مادە ژ ناڤ ناچیت بەلکەَ ژ جۆرەکێ بۆ جۆرەک دیتر دھێتە گھوڕین.
ئەڤ نەستێ ناڤەندی ئەرکێ وەرگری ( Receiver ) دگێڕیت، ھەمی ئەو ھەست و بیرو باوەر و ھزر و سۆز و کریار و گۆتارێن مرۆڤ پێ ڕادبن ب ڕەنگەکێ تایبەت بۆ دھێنە ڕەوانەکرن و ل وی جھی د پرۆسێسەکێ دا، بڕیار لسەر دھێنە دان، ب ئەرێنی یان نەرێنی.
ئەڤ پرۆسێسە دبیت ئەوا ئەم نۆکە و د چەرخێ بیستێ دا بشێوەیی تۆڕا ئەنترنێتێ مە دیتی، و کۆمپیوتەرێ ھەر تاک و مالەکێ دگەل سەنتەرەکێ جیھانێ گرێدایە و ھەمی پێکڤە ژ ئێک جھی تشتی وەردگرن یان بۆ وی جھێ تشتی ڕەوانە دکەن. دیارە ئەو سەنتەرێ جیھانی عۆمبار و کۆگەھەکە ژ ھەمی وان زانیاریێن ھەر ئێک ژ مە تشتی ژێ وەردگریت یان بۆ ڕەوانە دکەت، و ھیچ فەرمان و بڕیارەک بێی وی سەنتەری سەر ناگریت.
دیارە زەردەشت ژێدەرێ بیروباوەرێن گەلەک ڕێبازێن فەلسەفی و زانستی و ھزری و سایکۆلۆژی بوویە، و بەلگە ژی بۆ ڤێ ئاخفتنێ گۆنجانا گەلەک ژ وان بیروباوەرانە کۆ وەکی زەردەشتی مرۆڤی ب چاڤەک باش ( خێرێ ) دبینن و د خوینن و لێکددەن، چ وەک سروشت و چ وەک بنیات، و مەزنترین بەلگە ژی زانایێن دەروونناسێن ھیومانیزم ( انسانی ) و ئیکزسنتشیالیزم ( وجودی ) نە، کۆ مرۆڤ (human being) د باوەرا وان دا بھایەک مەزن و پیرۆزە.
د باوەرا زەردەشتی دا و لدویڤ درویشمێ وی یێ مەزن” ھزرا قەنج، کریارا قەنج، ئاخفتنا قەنج “ ، دەمێ ھەمی رەفتارێن مرۆڤی باش و پاقژ و قەنج و لسەر بنەمایێ خێرێ بیت، ئەو رەفتار و کریار و ھزر و گۆتار بڕێکێن تایبەت بۆ وی سەنتەرێ مەزن و جیھانی دھێنە ڤەگۆھاستن و ل وی جھی د پرۆسێسەکێ و د ترازییەکێ دا دھێنە کێشان و پیڤان، و لدۆماھیکێ ئەگەر کێشێ وێ باش و مەزن و گەلەک بیتن، لسەر وی و د کارنامەیا وی کەسی و لایەنی دا ب قەنج و باش دھێتە تومارکرن، و کارڤەدان و رەنگڤەدانێن وێ ( وان ) دێ ب ھەمان رەنگ بیت و ب قەنجی بۆ وی ( وان ) مرۆڤ و لایەنان زڤڕت، و بەروڤاژی ژی دروستە. ژی
گەلەک جۆرێن بیروباوەر و لۆژیک و سەرھات و پێگۆتی و مەتەلۆک یێن ھەین ب جۆرەک ژ جۆران دەربڕینێ ژ ڤێ یاسا و ھەڤکێشەیێ دکەتن کۆ ئەو نموونا نۆکە د ھزر و لسەرێ زمانێ منە ” یا ڤی دەستی ل وی دەستی نائێت“، ” تو چ بچینی دێ وی دوری “ و ... ھتد. ئەڤ چەندە د گەلەک بیاڤێن زانستێ سەردەم دا بناڤێ فیدباک (feedback) دھێتە نیاسین، و گەلەک ژ بەدبەختی و یان دەستکەفتێن رۆژانە و قوناغێن دیرۆکی د ژیانا تاک یان گرووپ یان نەتەوەکێ بەرھەمێ ڤێ پرۆسێسێ یە. نموونە ھند گەلەکن بتنێ دێ ئاماژەی ب وان نەتەوە ( قوم ) و مللەتان دەین، یێن وەکی عاد و سەموود و لووت و ... ھتد، بووینە قۆربانیێ خرابی و لادان ژ یاسایێن سروشتی د ڤێ جیھانێ دا و بڕیاردان لسەر نەمانا خۆ. چونکی د نەستێ ناوەندی دا و د پرۆسێسا پیڤان و کێشانا رەفتارێن وان، ئالێ خراب و نەرێنی یا ترازیێ گرانتر و مەزنتر بی و د ئەنجامدا ب خرابی و نەرێنی ل وان زڤڕی. د ڤێ قوناغا دیرۆکی و ھەستیار دا، ئەگەر تاکێن کوردی دەست ژ خرابیێ و کەرب و کین و حەسوویداھی و تۆلڤەکرن و ھەمی تشتێن کرێت و رەفتارێن نەرێنی بەرنەدەن، و درویشمێ ھەمیا یانزۆربەی زۆر یا ” ھزرا خراب، کریارا خراب، گۆتارا نەباش “ بیت ئەڤ ھەمی تشتە و (ئیعازە)، بەلکۆ تیشکەکە بەرەڤ نەستێ ناڤەندی بھێتە ڕەوانەکرن، و ل وی جھی پروسێس لسەر بھێنە کرن، دێ ئەنجام خراب ژێ گەھن دەستێن مە، وەکی چەوا ل سەدان و ھزاران سالێن بۆری پشکەک مەزن ژ کوردان ب ھەمی رەنگێن کریار و گۆتار و رەفتارێن وەسا، دەلیڤە بۆ گەلەک شکەستنێن تاکی و نەتەوەیی ل کورستانێ ب دیاری ئینان، و دۆماھیک جار ژی (١٦) ئۆکتۆبەر بی، کۆ بەرھەمێ حەسوویدی و کەرب و کینەک بێ بنەما و ھژمارەک ژ مرۆڤان بی، کۆ خۆ د ھندێ دا دیت ل (٢٥/٩) نێزیکی مەلیۆنەک و نیڤ مرۆڤان دەنگێ خۆ دایە ” نەخێرێ “ کۆ خێر و بێرا سەربەخۆیێ نەھێلا یان ژی ب لایەنێ کێم ئەو خێر کێمکر یان پاش ئێخست.
لەوما ژبلی فاکتەرێن گرنگ و کارتێکەرێن قەھرەمانییا پێشمەرگەھێ گیانفیدا و ھێزێن کوردستانپارێز، و پێشەواییا جەنابێ سەرۆک بارزانی، یێ کو خۆ دۆژمن ژی دان پێددەن و نەشێن خۆ ژ ھەر دوو وان فاکتەران ڤەدزن، و لدویڤدا ژی خۆڕاگرییا خەلکەکا دلسۆز و نیشتمانپەروەر و دلسۆز ل کوردستانێ، کۆ شیای ڤان سالێن پڕ نەخوەشی بۆ کێماسییا و دۆژمنی "خۆ نەچەمینن"، و پشتەڤانییا خەلکێ وەلاتپارێزێ ھەمی پارچێن کوردستانێ ل دەرڤەی ھەرێمێ و نەخاسمە رۆژئاڤا، ب رەنگ و دەنگێ خۆ بینە پشت و پەنا بۆ بزاڤێن سەربخۆییا نەتەوێ خۆ، و ...ھتد، ئەم پێدڤی ب ھندەک تشتێن دیترین وەک زڤڕینا ب کۆم ل خێرێ و قەنجیێ و ئێکگرتنێ و براتیێ، و ژبیرکرن و دەست بەردان ژ کەرب و کین و قەھر و کۆل و کۆڤان و تۆلڤەکرن و شکاندن و کێمکرنا ھەڤدۆ دێ ئەوێ سەربەخۆیێ و بەختەوەریا کوردستانیان مسۆگەر و گەرەنتی کەت، و بەروڤاژی ژی دێ ھەتا ھەتا بن دەست، بەلکۆ ژناڤ چین. چونکی بۆ سروشتی، دیاردا ژناڤبرنا نەتەوەکی وەک یا گیانەوەرەکی یان ھەر تشتەکی دیترە و گەلەک ژ ھندێ بسانەھیترە یا ئەم ھزر بکەین.
*ئەڤ بابەتە ل رۆژناما خەبات ژمارە ٥٦٥٠ ل بەرپەڕێ ٧ ل رێکەفتی ١٠/١٢/٢٠١٨ ھاتیەبەلاڤکرن. بۆ زانین بابەت ژ ئالێ برێز (ئەیاز یوسف گۆلی)/ ھاریکارێ ڤەکلۆەر ل فاکۆلتییا پەروەردەیا زانینگەھا زاخۆڤە ھاتیە تایپکرن.
*پرۆفیسۆری ە. /پسپۆری سایکۆلۆژیای پەروەردەیی/زانینگەی زاخۆ