ل چەرخێ نوی دا بسپورێن دەروونناسیێ د ڤەکۆلێنێن زانستی و پراکتیکی و تاقیگەھیێن پێشکەفتی، یێن گەھشتینە وێ چەندێ دەمێ بزاڤا تێکدانا رەوشا بزاڤ و لڤین و ئازادییا گیانەوەرێن بچوویک بھێتەکرن، زۆر جارا ترسەک مەزن دکەڤیتە د دل و دەروونێ واندا. ھەمان ئەو ڤوکولین لسەر زاروکێن بچوویک ژی ھاتینەکرن و ھاتیە تێبینیکرن دەمێ کەسەکێ بیانی بڤێت سنوورێ بزاڤ و یارییا وان کێم بکت یان ئازادییا وان ب گرتنێ یان کرنە ملێ خۆ تێکبدەت، ئەو زاروک ھەست ب نە ئارامی و پەریشانیێ و ترسێ دکەن. ھەر ئێک ژ مە ئەڤ نموونێن سەری ب چاڤ و ئەزموونا خۆ گەلەک جاران یێ دیتی و یێ بھیستی.
باشە ئەگەر گیانەوەر یان زارۆکەکێ چەند ھەیڤی ئەڤ ھەستە ھەبیت و ب بوونا توخیبەکێ دەستکرد لدۆر وێ ھەرێم ( Territory ) یا کۆ بۆ خۆ ھەی و تێدا ھەست ب ئارامی و ئاسوودەییا دەروونی و جەستەیی دکەت، تووشی شەپرزەیێ ببیت، چەوا نەتەوەک چەند مەلیۆنی و یێ خودان سەربۆرەکا چەند ھزار ساڵی وێ ھەستێ ناکەت؟ دەمێ سەرکردەکێ خەمخۆر وەک جەنابێ سەرۆک بارزانی وەک سەرۆکەکێ پێداگر ل پشتا پرۆسەکا چارەنڤیساز رادوەستیت و دبیتە نموونەک تا ئەو پرۆسە ب کۆمدەنگیەکا نێزیکی ( ٩٣ % ) سەربکەڤیت، رامانا ھندێ ددەت کوردستانی یێن ژ دەستوەردان و مایتێکرن و توخیبکرنا سنوور و ئازادییا خۆ د شەپرزە و نەرازینە و سەرکەفتنا ریفراندۆمێ ب گوپیتکا وێ ھەستپێکرن و شەپرزەییا دەروونی و جڤاکی و سیاسیە. بێڕێزی ل " تەوافق و شەراکەت و ھەڤسەنگی و برایەتی و یەکسانی "وەک جەنابێ سەرۆک بارزانی گەلەک جاران ئەو کار دووکار کری، دھێتە زانین.
لدویڤ وان ڤەکۆلینێن پێشکەفتی و سەردەمیانەیێن زانایێن دەروونناسیێ فاکتەرێن جۆدایێن نافخۆیی و دەرەکی و ژینگەھی کارتێکرنێن نەرێنی دکەنە سەر ڤێ رەوشا سایکۆلۆژییا مرۆڤی. دمینیت لسەر ئاستێ تێگەھشتن و گەلەک لایەن و شیانێن وی کەسی و خێزانێ و جڤاکێ و نەتەوەی.
ب مخابنیڤە جیھان و وەلات و لایەن و تاکێن گەندەلکار، بڤێ بێڕێزیێ و پویتە نەدان ب تۆخیبێن سایکۆجۆگرافییا کوردستانیان، بۆ تێرکرنا ڤالاھییا دەروونییا خۆ، و ب پیرۆزکرنا سنوور و باوەر و رەفتار و کەلتوورێ خۆ، و پیرۆزکرنا شەڕ فروتنێ، وگەرمکرنا بازاڕێ چەک و ئابوورییا خۆ، و پاشگۆە ھاڤێتن و ژبیرکرنا ھەمی ئاریشێن جڤاکی و ژینگەھی و سروشتی وەک تیرۆر، ھزاران مرۆڤێن نەساخ و بێخۆدان و ھێتیم و سێڤی و بیژن، زێدەبوونا مرۆڤان و کێم بوونا خوارن و ئاڤێ، و پیسبوونا ژینگەھێ و زێدەبوونا کارەساتێن سروشتیێن وێ، و ... ھتد، ئەڤرۆ پێکڤە ل چار دۆرێن کوردستانێ کومبین و بزاڤێ دکەن ھەمی ئاریشەیێن نەتەوەیی و نەژادی و ئایینی و ئابووری، و کەرب و کین و نەڤیان و دلڕەشی و دلپیسی و دوژمناتییا خۆ دگەل ھەڤدۆ لسەر سنوورێن مە و لسەر پشتا مە و ب خوین و کۆشتن و ئەنفالکرنا کوردان سافی و پاقژ بکەن.
ب مخابنیڤە ئەگەر گەندەلکار و گێژۆکێن سیاسی ل گۆِرەپانا سۆسیۆپۆلیتیکییا کوردستانێ نەبان، و کارەساتێن خیانەتەکا وەکی ( ١٦ ئۆکتۆبەر) ئێک لدویڤ ئێک دووبارە و سەد بارە نەبانە، و ھەستا بەرپرسیارەتیێ د دلێ ھندەکا دا نەیێ مریبایە، دویر نینە ژمێژە و نەخاسمە پشتی ریفراندۆمێ تشتێن مەزن پەیداببان. ل سالێن نۆتان، بەلکۆ ژی بەری ھنگی گەلەک جامێرا، یێن وەکی میترانێ، ڤیا بزاڤا پێشکشکرنا پرۆژێ ب دەولەتکرنا کوردستانێ لسەر ئاستێ جیھانی بکەت، لێ مخابنیڤە، ئەم وەکی "تێژکێت کتکا ب سەروچاڤێت ئێکڤەبین"، و نۆکە ژی کارەساتێن وەکی گەندەلیێ ب ھەمی جۆرێن خۆڤە، وەکی تەڤنا تەڤانبیرکێ یا کارەساتێ دووبارە دکەت، ھەکەر بزاڤەکا دژوار بەرامبەر نەھێتەکرن. بەلێ نۆکە ژی نە یا درەنگە ئەگەر ئەم ھەمی بێنە سەر ھشێن خۆ. پێدڤییە کەسێن خەمخۆر ھەبن و رَھوڕیشالێن ڤێ گەندەلیێ ھشک بکەن، و چاکسازییەکا لسەر بنەمایێ پاکسازییەکا وەسا بێتە گۆڕێ ئەو خۆشسازییا ڤان گەندەلکاران بۆ خۆ و کەسوکارێن نەھەژیێن خۆ و لسەر پشتا خەلکێ ئاڤاکری، ژناڤ ببەن، داکۆ ئەڤ وەلاتە ژی بشێت نیشانی جیھانێ بدەت ھەژی وەلات و دەولەتبوونێ و ھەر سازییەکا نێونەتەوەییە وەکی ھەر نەتەوە و وەلاتەکێ دیتر، و بەلگە ژی ل سێدارەدانا ئبلیسێ گەندەلیێیە.
ئەم رۆژانە دبینین پیلانێن ڤەشارتی، و قۆچانێیا سەرۆکێن سەرخۆش و دفن بلند و دەمارگیریێن بناڤێن جۆدا دئاخڤن، ل دەڤەرێ و جیھانێ، و فەرماندێن سەر ھشک و مەژی ڕەش، سیاسیێن ھەلپەرست و خۆویست و دز و تالانکرێن تێدا،و ... ھتد، یێ وەرچەرخانەکێ ل دەڤەرێ دروست دکەن، و ھەتاکۆ ئەگەر ئەڤ گھۆڕینە پرۆژە ژی بیت، بەلێ دویر نینە " ژ دەست دەرکەتن " ژی تێدا ھەبن و نەگەھیتە ئارمانجێن بنەجھێ و شوینا وێ ببتە گۆڕییەکا دژوار و ئەو ئاگرێ بەر ببیتە دەڤەرێ و بەلکۆ جیھانێ یان دێ خێر یان ژی وەکی ھەر جار شەڕ بۆ کوردان تێدا ھەبت. تنێ ئەم پێدڤی ب خۆڕاگری، و بێھنفرەیی، و ئێکگرتن، و چاڤەڕێکرنێ نە نە تشتەک دیتر. مرۆڤ بھێزترین بوونەوەرە ھەکەر بدتە دلێ خۆە و نەکەڤتە داڤێن خۆبسەردابرنێ و خاپینۆکێن دۆرماندۆری خۆ، نەخاسمە ئەوێن ب کانییا ڕەشبینیێ ھاتینە ئاڤدان.
*پرۆفیسۆرێ ە./ بسپۆرێ زانستێن سایکۆلۆژیایا پێداگۆگی/ زانینگەھا زاخۆ