سیاسه‌ت به‌درێژایی مێژووی ئه‌وروپا له‌یۆنان وڕۆمانی كۆنه‌وه‌ تاوه‌كوئێستابه‌داینه‌مۆی سه‌ركه‌وتن و وه‌رچه‌رخانه‌ جۆربه‌جۆره‌كان داده‌نرێت،له‌سه‌ده‌كانی كۆن وناوه‌ڕاستدا سیاسه‌ت به‌ئاڕاسته‌ی دژه‌چاكسازی ودیموقرڕاتی له‌كۆمه‌ڵكه‌دا كاری ده‌كرد،به‌ڵام له‌ئه‌نجامی شۆڕش وگۆڕانكاری بونیادی كۆمه‌ڵگه‌كان كایه‌ی سیاسی ڕێچكه‌ی گرت به‌ره‌وخزمه‌تكردن وهونه‌ری به‌ڕێوه‌بردن،فه‌یله‌سه‌فی به‌ناوبانكی یۆنانی(ئه‌رستۆتاڵیس له‌322 پ.زوه‌فاتی كردووه‌)له‌كتێبه‌به‌ناوبانگه‌كه‌ی به‌ناوی(سیاسه‌ت)زۆربه‌وردی مانای سیاسه‌تی دیاریكردوه‌ به‌وه‌ی سیاسه‌ت بریتیه‌ له‌چالاكیه‌كی مرۆیی ئامانجی به‌دیهێنانی خێری گشتی هاوبه‌شه‌یان به‌دیهێنانی به‌رژه‌وه‌ندی گشتی هاوبه‌شه‌،به‌م مانایه‌ سیاسه‌ت بریتینیه‌ له‌بیركردنه‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ شێوازێكی دیاریكراوله‌زه‌مه‌ن ومه‌كانێكی دیاریكراو،به‌ڵكوسیاسه‌ت بریتیه‌ له‌چوارچێوه‌ی فه‌زاگشتیه‌كه‌ له‌هه‌موزه‌مه‌ن و مه‌كانێك بونی هه‌یه‌ ئه‌و فه‌زاگشتیه‌ش بریتیه‌له‌(خێری گشتی)، له‌ساڵی(1651 تۆماس هۆبز)له‌به‌ناوبانگترین كتێبی خۆیدابه‌ناوی(leviathan)باس له‌دروست بونی ده‌وڵه‌تی سروشتی ده‌كات،كه‌ئه‌م مۆدێله‌ به‌هۆی فه‌وزاونه‌بونی یاساوه‌ ده‌بێته‌"جه‌نگی هه‌موان دژبه‌هه‌موان "bellum omnium contra omnes،فه‌یله‌سوفی به‌ناوبانگی ئه‌ڵمانی(هانائارنێت)ده‌ڵێت:جیهان به‌رله‌وه‌ی هی مرۆڤ بێت پڕیه‌تی له‌كه‌لوپه‌لی ناڕێك كه‌هه‌ر كه‌س مافی خۆیه‌تی زیاتر به‌ده‌ست بهێنێت،ئه‌مه‌ش سیاسه‌ت ناڕێكی وگرفته‌كان ڕێك ده‌خات،له‌وچوارچێوه‌یه‌دا سیاسه‌ت توانی ئه‌وبۆشاییه‌ پڕبكاته‌وه‌ وه‌ك پڕۆسه‌یه‌ك وشێوازێك ببوه‌ ناوه‌ندی بڕیاردانی گروپ وده‌وڵه‌ته‌كان. له‌به‌رمه‌بنای ئه‌وخوێندته‌وه‌یه‌دا پرسیارێكی گرنگ دێته‌ئاراوه‌ له‌كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیدا بۆچی سیاسه‌ت ماناڕاسته‌قینه‌كه‌ی خۆی پڕاكتیزه‌ ناكات؟له‌وچوارچێوه‌یه‌دا ئه‌گه‌رتێبینی بكه‌ین هزری سیاسی له‌سه‌رده‌مه‌ جیاوازه‌كاندا له‌یۆنانی كۆنه‌وه‌ پڕاكتیزه‌ بووه‌،له‌سه‌ره‌تادا سیاسه‌ت ته‌نها بۆ فه‌یله‌سوفان ویاساناسان وپیاوانی عاقڵمه‌ند بووه‌ خه‌ڵك زۆر ڕۆڵیان نه‌بوه‌ له‌پڕاكتیزه‌وتیۆریزه‌كردنی سیاسه‌تدا،به‌ڵام له‌گه‌ڵ سه‌رهه‌ڵدانی دیموكراسیه‌تی نوێ وناسیۆنالیزمدا به‌تایبه‌ت له‌وڵاتانی جیهانی سێیه‌م هێدی هێدی قۆناغێكی نوێ له‌پیاده‌كردنی زانستی سیاسیدا هاته‌ ئاراوه‌،كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیش به‌ده‌رنه‌بوه‌ له‌و نامۆبونه‌ی نێوان زانستی سیاسه‌ت وتاكی كورددا به‌بڕوای من ئه‌وجۆره‌ سیاسه‌ته‌ی ئێسته‌ له‌كوردستان پڕاكتیزه‌ ده‌كرێت به‌هیچ شێوه‌یه‌ك پڕه‌نسیپه‌كانی زانستی سیاسه‌تی لێبه‌دیناكرێت،زانستی سیاسی ئامرازه‌ بۆخزمه‌ت كردنی ئامانجه‌ گه‌وره‌كه‌ ئه‌ویش(خێری گشتیه‌)،به‌ڵام له‌كوردستاندا ئه‌وه‌نده‌ی بۆ تێكدانی ئه‌و زانسته‌یه‌ ئه‌وه‌نده‌ بۆ خزمه‌تكردن وبه‌ره‌وپێشچونی نیه‌،هه‌مو ئه‌وقه‌یرانه‌ سیاسی وسه‌ربازی وئابوریانه‌ی له‌م وڵاته‌دا هه‌یه‌ نامۆیه‌ به‌ پڕه‌نسیپه‌كانی زانستی سیاسی وئیداره‌دانێكی سیاسیانه‌،هه‌موئه‌وده‌سه‌ڵاتانه‌ی مه‌یلی شه‌ڕانگێزیان هه‌یه‌وده‌یانه‌وێت قه‌یران به‌قه‌یران چاره‌سه‌ربكه‌ن ئه‌مه‌ش بوه‌ته‌ هۆی سیاسه‌ت میسداقیه‌تی خۆی له‌ده‌ست بدات،هه‌ربۆیه‌ هه‌نگاونان بۆقه‌ده‌غه‌كردن وڕونكردنه‌وه‌و بیركردنه‌وله‌پرسیاره‌ گوماناویه‌كان ترسێكی گه‌وره‌یه‌ له‌ڕوحی تاكی كورددا،هه‌رئه‌وه‌ش هۆكاربووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی تاكی كورد له‌زیهنی خۆیدا سیاسه‌ت به‌مشه‌وه‌هو درۆیه‌كی گه‌وره‌ وێنابكات،زانستی سیاسه‌ت نه‌یتوانیوه‌ تاكی كورد له‌بونێكی لاوه‌كیه‌وه‌ بگۆڕێت بۆ بونێكی كاریگه‌رله‌دوای نه‌وه‌ده‌كانی سه‌ده‌ی ڕابردوو سیاسه‌ت به‌جۆرێك بێبه‌هاكرا تاگه‌یشته‌ ئه‌وه‌ی تاكی كورد متمانه‌ به‌خۆكردنی لێبستێندرێته‌وه‌ چاوه‌ڕوانی فه‌زڵی سیاسیه‌كان بێت به‌ره‌وئامانجه ‌نادیاره‌كان،ململانێ پڕوكێنه‌ره‌كان له‌كۆمه‌ڵگه‌دا كه‌له‌ئه‌ساسدا دوربون له‌هه‌مو مۆڕاڵ ومه‌ده‌نیه‌تێك به‌جۆرێك جڤاتی كوردیان ماندوو كردله‌جیاتی ئه‌وه‌ی ئاڕاسته‌كه‌ربێت كه‌وته‌ژێركاریگه‌ری ئه‌حداسه‌ سیاسیه‌كان وئاڕاسته‌كراو بوو،كۆمه‌ڵگه‌وتاكی كورد ئه‌وه‌نده‌ له‌ژێركاریگه‌ری سیاسی وڕوداوه ‌سیاسیه‌كانه‌ تاوایلێهاتوه‌ خه‌ون وئامانجه‌ ڕاسته‌قینه‌كه‌ی بوه‌ته‌ مه‌حاڵ(ئایدیاڵی)،له‌كاتێكدا قه‌یرانی متمانه‌ گرفتێكی سه‌ره‌كیه‌ له‌نێوان خودو پڕه‌نسیپه‌ سیاسیه‌كاندا،له‌وبواره‌دا ده‌توانم ئاوا بڵێم گرفتێكی گه‌وره‌ هه‌یه‌ بۆتێگه‌یشتن له‌زانستی سیاسی زۆركه‌من ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕیان وایه‌ سیاسه‌ت زانسته‌و خاوه‌ن بنه‌ماو پڕه‌نسیپ ومه‌بادیئی تایبه‌ت به‌خۆیه‌تی،هه‌ربۆیه‌ له‌كاتی ململانێی سیاسی وهه‌ڵبژاردنه‌كاندا هیچ مانایه‌ك بۆسیاسه‌ت نامێنێته‌وه‌ بۆیه‌ ئه‌گه‌رسیاسه‌ت زانست بوایه‌ پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردن كێبڕكێ ‌ده‌بوو نه‌ك شكاندن وته‌زویر،ململانێی سیاسی مه‌نتقیانه‌ ده‌بووله‌پێناو خێروچاكه‌ی گشتیدا،له‌سه‌رئاستی داموده‌زگاكانی حوكمه‌تیش ئه‌م زانسته‌ به‌ته‌واوی فه‌رامۆش كراوه‌له‌كاتێكدا ده‌بوو حوكمه‌ت پۆسته ‌سیاسی وباڵاكانی به‌كه‌سی ته‌قنۆقڕات پڕبكردایه‌ته‌وه‌ و كاری به‌مه‌بده‌ئی(كه‌سی شیاوله‌شوێنی شیاو)بكردایه‌،هه‌موو ئه‌وكه‌سانه‌ی له‌زانست و سیاسه‌ت شاره‌زان له‌ناوسه‌نته‌ره‌ ستراتیژی وناوه‌نده‌ ئه‌كادیمیه‌كان كاریان بكردایه‌ نه‌ك له‌ده‌ره‌وه‌ی پسپۆڕیه‌تی خۆیان،ئه‌مه‌ گرفتێكی سه‌ره‌كی ده‌رچوانی زانسته‌ ڕامیاریه‌كانه‌،ئه‌وانه‌ی سیاسه‌تیان خوێندوه‌ له‌جه‌وهه‌رماهیه‌تی ئه‌وزانسته‌ تێده‌گه‌ن كه‌چه‌نده‌ گرنگه‌ بۆئه‌مڕۆی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی،ئه‌گه‌رسیاسه‌تزان ڕۆڵی پێبدرێت ترس له‌ئاینده‌ی میلله‌ت نابێت یاسا سه‌روه‌ر ده‌بێت((sovereignty of low بۆهه‌موو ته‌حه‌دیاته‌كان پلان وچاره‌سه‌ری گونجاو ده‌دۆزرێته‌وه‌ ومانایه‌ك بۆكاری سیاسی دروست ده‌بێت،له‌وڵاته‌ پێگه‌یشتوو خوازه‌كان دوای خوێندنی چه‌ندین ساڵ له‌زانستی سیاسی به‌شێوه‌یه‌كی پاڕادایمی ئه‌وكات پێیان ده‌وترێت(شیكه‌ره‌وه‌‌ی سیاسی (political analystبه‌ڵام له‌وڵاتی ئێمه‌ هه‌موو كه‌سێك ڕوداوه‌سیاسیه‌كان شیده‌كاته‌وه‌ جگه‌له‌سیاسه‌ت خوێنان،كه‌ئه‌مه‌ش بێنازكردن وغه‌درێكی گه‌وره‌یه‌ له‌زانستی سیاسه‌ت وهه‌وادارانی،هه‌روا ئاسان نیه‌ كه‌سێك به‌بێ خوێندنی بنه‌ماو تیۆریه‌كانی زانستی سیاسه‌ت بتوانێت گفتوگۆوشیكردنه‌وه‌ی سیاسه‌ت بكات له‌كاتێكدا زانستی سیاسی كارله‌سه‌رواقیعیات ده‌كات وخاوه‌ن شوناسی خۆیه‌تی،لێره‌دا گله‌یی و ڕه‌خنه‌م ئه‌وه‌یه‌ سیاسه‌ت بۆسیاسه‌تڤانان جێبهێڵن وهه‌ركه‌س ‌كاروپسپۆڕیه‌تی خۆی گرنگی پێبدات وفراوانی بكات وهه‌موو توێژێك كاری سیاسه‌ت نه‌كات.