ئەگەر تەنیا بەراوردێك بكەین لەنێوان رێژەی بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی عێراق كە بەپێی كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان، لە هەرێمی كوردستان لە سەرووی 60% و لە سەرانسەری عێراقیش نزیكەی 30% بوو، (ئەمەش وەك بەڕێز نێچیرڤان بارزانی لە دیدارێكیدا لەگەڵ نێردراوی سەرۆكی ئەمریكا لە هەولێر، دووپاتی كردەوە)، ئەوەندە بەسە بۆ زانینی ئەو هەستە بەرزەی هێزو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان بۆ بەشداریكردن لەگەڵ هاوبەشە عەرەبەكەیان لە عێراق بە مەبەستی حوكمڕانی و دەركردنی بڕیارو بەڕێوەبردنی وڵات هەر لە زاخۆوە تا بەسڕە، بۆیە دواجار هەموو لایەك ئەوانەی لەگەڵ حكومەتدا بوون، یان ئۆپۆزیسیۆنەكان روویان كردەوە بەغدا دوای دابڕانێكی یەك ساڵە و بە دیاریكراوییش لەوەتەی ئامادەسازی بۆ ریفراندۆمی دیاریكردنی چارەنووس كراوە، هەروەها لەبەر هەندێ هۆی دیكە كە پەیوەستن بە سیاسەتی هێزە سەرەكییەكانی كوردو عەرەب لەگەڵ كاریگەریی دەوڵەتانی دراوسێ و پشتیوانیكردنی ئەو دەوڵەتانە لە نانەوەی پشێوی و پەراوێزخستن و گەمارۆدان، هاوكات قووڵكردنەوەی ئاستی دووركەوتنەوەو هەستیاری لەنێوان هەردوو پێكهاتە سەرەكییەكانی عێراق، یان لەنێوان هەولێرو بەغدادا.
ئەوەی كە پەیوەستە بە لایەنی كوردستانییەوە، تێبینی ئەوە دەكرێ كە گواستنەوەیەكی خێرا لە ئاراستەی نەتەوەییەوە بۆ ئاراستەی نیشتمانی بەدی دەكرێت، چونكە لە پابەندبوون بە ریفراندۆمی چارەی خۆنووسین و رەوایەتیی سەربەخۆیی و گەڕان بەدوای جۆرێكی تازەی پەیوەندی لەگەڵ بەغدا (دەوڵەت لەگەڵ دەوڵەت) دوای شكستی پەیوەندییەكانی پێشوو لەسایەی (فیدڕالییەتی پێشكەوتوو لەگەڵ دەوڵەت) دەبینین كە لە ئێستادا گۆڕانكارییەكی زۆر هاتۆتەئاراوە بە ئاراستەی خۆگونجاندن و مامەڵەكردن لەگەڵ واقیعە تازەكە دوای رووداوەكانی- سێپتەمبەر و ئۆكتۆبەر-ی رابردوو، واتا چوونە بەغدا لە سایەی ( فیدڕاڵییەتێكی كەم دەسەڵات و جوگرافییەكی كەم رووبەر) و ناكۆكییە ناوخۆییەكانی حزبی كە بەردەوام لە هەڵكشاندان، وێڕای رەوشی تێكچووی ئابووری و پەیوەندییە نەتەوەیی و ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەكان، ئەمەش بە ئومێدی گەڕاندنەوەی دۆخەكە بۆ پێش ئەو رووداوانە و مامەڵەكردنی زیاتر لەگەڵ لایەنە نیشتمانییەكان بە رێی شەراكەتی راستەقینە، كە تاكە بژاردەو سەلامەتترینیانە، سەرەڕای خاڵە لاوازەكانی بەردەم هێزە كوردستانییەكان و حكومەتی هەرێم.
گەڕانەوە بۆ بەغدا بۆچی و چۆن؟
یەكەم- لەئێستادا بادانەوەیەكی زۆر فراوان لەلایەن تێكڕای هێزە كوردستانییەكانەوە لەئارادایە، هەروەها گۆڕانكاری لە نەتەوەییەوە بۆ نیشتمانی لەسەر ئاستی پراكتیكەوە كە هاوشانی ئاكارەكانی گوتارێكی تازەی سیاسییە، هەتا ئەگەر بە دەنگێكی نزمیش بێت. من پێموایە پێویستی دەكرد پێش ئەو بادانەوەیە- تاكو دابینكراو بێت و پشتبەستراو بێت بە بنەمایەكی پتەو- بە قووڵی و وردییەوە دیراسە بكرایەو لە هۆكارو ئەنجام و لایەنەكانی قەیرانی پێشوو بكۆڵدرایەتەوە، بەتایبەتیش پرۆسەی ریفراندۆم، دواتر وانەو پەندوەرگرتن و دانانی ئەولەوییات و دیاریكردنی ئەركی هەنووكەیی و درێژخایەنی ئایندە، بۆ ئەوەی گەل لێی ئاگادار بێت و هەست بە دڵنیایی بكات، دوای ئەوەی بەرگەی ئەو هەموو كۆسپ و مەینەتی و ماندووبوونەی دەروونی و گوزەرانەی گرت، لە لایەكی دیكەوە مەسەلەكە زۆر مەترسیدارە، بەتایبەتی ئەوەی لە كوردستان روودەدات كە پەیڕەوی رێبازی بارزانیی نەمر دەكەن، كە خۆی لە خۆیدا تەنیا پەیوەست نییە بە گەلی هەرێمی كوردستانەوە، بەڵكو پەیوەندیی راستەوخۆی هەیە بە دەرهاویشتەكانی بزاڤی رزگاریخوازیی كوردییەوە لە هەموو شوێنێكدا، بەو ناوەی كە هەرێم پێگەی چاوتێبڕینی جیهان و ناوەندێكی نەتەوەیی كاریگەرەو خاوەن ئەزموونێكی پێشكەوتووە بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد، كە ئومێدی لەسەر هەڵدەچنرێت، تاكو ببێتە نموونەیەك و لە دەرودراوسێدا شانازی پێوە بكەن.
دووەم- بزاڤی رزگاریخوازیی كوردی بە درێژایی مێژوو و بە دیاریكراویش لەوەتەی لە قۆناغەكانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و رێككەوتننامەی سایكس پیكۆ، كورد لە هەر چوار پارچەدا بەسەر چەند وڵاتێكی سەربەخۆدا (توركیا، ئێران، عێراق، سووریا)، دابەش كراون و كەوتوونەتە بەر هاوكێشەی نەتەوەیی كوردی و نیشتمانی، هەروەها مەسەلەی هاوسەنگیی وردی نێوان هەردوو لا، لەسایەی ئەو رژێمە حوكمڕانە ستەمكارانە كە هەڵوێستی شۆڤینییان هەبووە دژی كورد و كێشە رەوایەكەیان، بۆیە لەبەردەم لاوازیی بزووتنەوەی دیموكراسی و نەبوونی هیچ هاریكارییەكی جیهانیدا، دەبینین كە بزاڤی رزگاریخوازیی كوردی لەو چوار وڵاتەدا لە رەوشێكی زۆر خراپدایە، وەك ئەوە وایە كە یەكێك بەسەر كێڵگەیەكی مینڕێژكراودا رێبكات و نەتەقێتەوە، بۆیە هەر ناسەنگییەك، گران لەسەری دەوەستێت، لەمەشدا زۆر لە حزبەكان باجێكی زۆری ئەم رەوشەیان داوە.
سێیەم- پێویستە ئەوە لە بیری نیشتمانپەروەرانی كورد بێت كە پەرەسەندنێكی زۆر لە چەمكی نەتەوەیی و رزگاریخوازیدا روویداوە، تەنانەت پرەنسیپی مافی چارەی خۆنووسین – بمانەوێ یان نەمانەوێ- رەنگدانەوەی هەیە بۆ سەر دۆخی كورد، بەمەش چاوخشاندنەوەو گواستنەوە لەو گوتارەی كە لەوەتەی سەدەی نۆزدەمەوە كاری پێدەكرێت بۆ وردەكاریی تازە كە لەگەڵ سەدەی بیست و یەكەم و سەردەمی گلۆبالیزم و زانیاری و پێشكەوتنی تەكنەلۆجیدا بگونجێت، بێگومان پرەنسیپی مافی چارەی خۆنووسینی گەلان تا ئێستا پیرۆزو گونجاوە وەك پرەنسیپێك، بەڵام پێویستە بە شێوەی پێشكەوتوو جێبەجێ بكرێت، كە لەگەڵ تایبەتمەندییەكانی هەر بەشێك و هەر وڵاتێكدا بگونجێت، كە بە ئاشتییانە و بێ زیان و دوور لە توندوتیژی كە لەسەر لێكگەیشتن و سازان بینا بكرێت.
چوارەم- لەگەڵ تێپەڕبوونی كاتدا و بە ماوەی نزیكەی سەدەیەك لە بوونی هەر بەشێك لە چواربەشەكەی كوردستان لە چوارچێوەی دەوڵەت و قەوارەو رژێمەكان بە دەستوور و یاساو كەلتوورەكانیانەوە لە ئەنجامی كەڵەكەبوونی كۆمەڵایەتی و لێككەوتی كەلتووریی، تایبەتمەندیی هەر بەشێكی بەهێز كردووە لەسەر حیسابی نەتەوەیی گشتی، كە ئەمەش لایەنی نیشتمانی بەسەر نەتەوەییدا سەرخستووە، بۆ نموونە هاووڵاتی كوردی عێراقی كاریگەردەبێت بە بەغدا لە رووی ( ئابووری و دەستووری و ئیداری و چارەنووس)ـەوە زیاتر لەوەی كە كاریگەر بێت بە كوردێكی مەهاباد، یان دیاربەكر، یان عەفرین، هاووڵاتییەكی كوردی سووریا پێیوایە كە چارەنووسی زیاتر پەیوەستە بە ئەنجامەكانی شۆڕشی سووریاو پرۆسەی ئاشتی و سرووشتی سیستەمی حوكم لە وڵاتەكەی زیاتر لە پابەندبوونی بە كوردی مەهاباد، یان هەولێر، یان ئۆرفە، ئەمانە هەموویان لە پێشكەوتنەكانی سەدەی تازەن كە ئەولەوییەت دەدات بە بژاردەی نیشتمانی بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد.
پێنجەم- كاتێ هاوسەنگی تێكدەچێت لە بەرنامەو سیاسەت و رەفتاری سەركردایەتییەكانی بزاڤی كوردی، قەیرانەكان پەرە دەسەنن و كارەسات روودەدات و پاشگەزبوونەوە دێتەئاراوە، تا ئاستی لەدەستدانی دەستكەوتەكانی پێشوو كە لەمیانی دەیان ساڵدا لەسەر حیسابی فرمێسك و خوێن بەدیهاتوون، هۆكاری ئەو ناسەنگییەش هەمیشە بۆ دوو شت دەگەڕێتەوە: یان زێدەڕۆیی لە نیشتمانپەروەری لەسەر حیسابی بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانی كورد، ئەمەش زۆر لە هەڵوێستی شیوعییە كۆسمۆپۆلۆتیینەكانی كورددا دەردەكەوێت، هەروەها لە هەندێ كەسایەتی و رەوت لە چوارچێوەی بزاڤی كوردیدا، یان توندڕەویی نەتەوەیی و پابەندبوونی تەواوی نەتەوەیی لەسەر حیسابی گشتیی نیشتمانی، بۆیە بە درێژایی مێژووی بزاڤەكەمان ئەم جۆرە ئاراستانەمان بینی، هەروەها لەوەتەی شۆڕشی شێخ عوبێدوڵای نەهری لە ساڵانی سەدەی نۆزدەیەم كاتێ واقیع و ئیجتهادەكان دوو رێبازی پێكناكۆكیان جیاكردەوە كە بریتی بوون لە (ئۆتۆنۆمیخوازان) و (سەربەخۆییخوازان) لە دەسەڵاتی عوسمانی، بەپێی زانیاریی خۆم و كە ئاگاداری ئەوە بم، سەركردەی نەمر مستەفا بارزانی توانی سەربكەوێت لە هەوڵی سازانی نێوان هاووڵاتی كوردستانی و عێراقیدا، هەروەها پارێزگاریكردن لە هاوسەنگی، بەتایبەتیش كە هەر ئەو بوو دروشمی دیموكراسی بۆ عێراق و ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستانی بەرزكردەوە.
شەشەم- یەكێك لە داهێنانەكانی سەدەی تازە تایبەت بە كێشەی كوردی بریتییە لە دیاری نەكردنی مێژووی چارەسەر لە یەك لایەنەوە (لایەنی كوردی و لایەنی رژێم)، هەروەها هەڵەی رێكارەكانی ئەمری واقیع، هەتا ئەگەر بە شێوەی بریقەداریش بێت، بۆ نموونە هەموو ئەو قەوارانەی لەلایەن پەیەدەوە پێكهێنراون لە هەندێ ناوچەی كوردی دانیان پێدا نانرێت و لەلایەن رژێم و ئۆپۆزیسیۆنەوە رەتدەكرێنەوە، هەروەها لەلایەن زۆرینەی كوردی سووریاشەوە قبووڵ ناكرێن، بۆیە بوون و نەبوونیان وەكو یەكە، هاوكات ئەزموونێكی دیكە و لە چوارچێوەیەكی جیاوازی حاڵەتی سووریا لە كوردستانی عێراق روویداوە، وێڕای ئەوەی كە زۆرینەی خەڵكی هەرێم پشتیوانییان لە ریفراندۆم و سەرۆك مسعود بارزانی كرد، بەڵام لایەنی دیكە (عێراقی) رەتی كردەوە، دواتر هەڵوێستی نەرێنیی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی بەدوادا هات، كە بووە هۆی ئەوەی ئەو پڕۆژە نەتەوەییە بەدی نەیەت.
حەوتەم- هەروەك من دەیبینم كە گەڕانەوە بۆ بەغدا باشتر و راستترین بژاردەو زۆرترین واقیعییە، ئەم گەڕانەوەیەش جەخت لە دوو مەسەلە دەكاتەوە: یەكەم ئەوەیە كە ناكرێ كێشەی كورد لە چوارچێوەی مافی چارەی خۆنووسین لە هەر بەشێك و بە تاكلایەنە چارەسەربكرێت، بەڵكو پێویستی بە لێكگەیشتن و سازان هەیە لەنێوان هاوبەشەكانی نیشتمانداو لە حاڵەتی عێراقیشدا لەنێوان هەردوو پێكهاتە سەرەكییەكەی كوردو عەرەبدا، بەڵام دووەمیان رەنگە تەنیا گەڕانەوەی فەرمی بەس نەبێت، بەڵكو پێویستە لە رووی پەیوەندیی جەماوەرییشەوە ئەنجام بدرێت، واتا پێویستە رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و ناحكوومی هانبدرێن بەتایبەتیش كۆمەڵەكانی دۆستایەتیی كوردی و عەرەبی لە كوردستانی عێراق تاكو ئەركی خۆیان راپەڕێنن و دەست بەو كارانە بكەنەوە كە چەند ساڵێكە پەكیان كەوتووە، ئەمەش بە سازدانی سیمیناری دیالۆگ دێتەدی لەنێوان نوخبەی هەردوو گەل و پێكهاتەكانی دیكە، بە تایبەتیش كە گەلی كوردستان خاوەنی كەلتووری لێبووردەیی و پێكەوەژیانە.