رەنگە بتوانین بڵێین كە یەكێك لە گرنگترین - كە كەمترین پێناسەشی بۆ كراوە- پرسەكانی پەیوەست بە رێگاچارەی ئیدارەی ترەمپ لە پەیوەندی بە ئاسایشی نەتەوەییەوە بریتییە لە ململانێ و ستراتیژیەتی بەرگريی نەتەوەیی، كە پار بڵاوكرایەوە و ئەوە دەخاتەڕوو كە: «تەحەددی سەرەكیی بەردەم ئاسایش و بەرەوپێشچوونی ئەمریكا بریتییە لە سەرهەڵدانەوەی ململانێی ستراتیژی و درێژخایەن.» ئەم دەستەواژەیەش لە چەندین بەشی ستراتیژیەتی ئاسایشی نەتەوەییدا - كە لە مانگی ئەیلوولی ساڵی رابردوودا بڵاوكرایەوە- ئاماژەی پێكراوە. تەنانەت سەرۆك ترەمپ ستراتیژیەتێكی نوێی خستەڕوو و رایگەیاند: «پێمان خۆش بێت، یان نا، ئێمە پێمان ناوەتە رۆژگارێكی نوێی ململانێوە.» بەڵام سەرەڕای ئەم گوتارە زەق و بەرچاوە، كەچی هێشتا ئەمریكا گرفتی هەیە لە یەكلاكردنەوەی ئەوەی كە ئایا ئەمە لە بواری عەمەلیدا چی دەگەیەنێت. ئەوەی پەیوەست بێت بە دامەزراوەكانی ئاسایشی نەتەوەییەوە، ئەوا «رۆژگاری نوێی ململانێ» بە مانای ناكۆكییەكی چڕ دێت لەگەڵ ركابەرە هاوبەشەكاندا، لە كاتێكدا، لە راستیدا ئەمە رەنگدانەوەی واقیعێكی ستراتیژیی قووڵترە. ئەوەتا ركابەرە سەرەكییەكانی ئەمریكا شەڕی راستەقینە دەكەن و بەرەوپێشچوونیش بەدەست دەهێنن لە رێی گرتنەبەری كۆمەڵێك تاكتیكەوە، كە پەنابردنەبەر جەنگی لێدەرچێت، ئەم شەڕەش كە پێشتر پێی دەوترا «شەڕی سیاسی»، ئێستا بە شێوەیەكی تۆڵەئامێز گەڕاوەتەوە و بەهۆی بەكارهێنانی ئامراز و تەكنیكی نوێوە گوڕوتینی زیاتریشی وەرگرتووە. ئەمە لە كاتێكدا هێشتا ئەمریكا بە تەواوەتی دەست و پەنجەی نەرم نەكردووە لەگەڵ ئەم فۆرمی تەحەددییە رێكخراوە كە بوارەكانی سیاسی و ئابووری و زانیاری دەگرێتەوە. ئەگەر ئەمریكا دووبارە فێری ئەم شەڕە ببێت و لەم بوارەدا سەركەوتن بەدەست بهێنێت، ئەوا دەتوانێت سوودمەند بێت.
ئەمە لە كاتێكدا بۆ رۆژگارێكی درێژ بەو شێوەیە لە جەنگ دەڕوانرا كە بریتییە لە ململانێ لە نێوان دوو ركابەردا، ئاشتییش بەو شێوەیە پێناسەكراوە كە بریتییە لە نەبوونی ئەم ململانێیە. ستراتیژیەتی نوێی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا و بژارەی ستراتیژیەتی بەرگری، حاڵەتی نەبوونی شەڕ بە رۆژگاری ململانێ ناوزەد دەكەن، بەو پێیە، خاڵێكی گرنگ و ورد دەورووژێنن، كە پێمان دەڵێن رۆژگارێكی راستەقینەی ئاشتی لەئارادا نییە. لەبری ئەوە، ئێمە پێمان ناوەتە نێو رۆژگاری ململانێی بەردەوامەوە، راستە رەنگە ئاست و ئەندازەكەی جیاواز بێت، بەڵام هەمیشە لەئارادایە. ئەو زمانی ململانێیەی لە ستراتیژیەتەكانی ئێستادا تەبەنی كراوە، دەگەڕێتەوە بۆ رۆژگاری بەرایی مێژووی ئەمریكا و نووسینەكانی كەسایەتی و دیپلۆماتی بەناوبانگی ئەمریكا، جۆرج كێنان. لە كاتی نووسینیدا لەبارەی ململانێی هێزە مەزنەكانەوە- لە نێوان ئەمریكا و یەكێتی سۆڤیەتدا- كێنان باوەڕی وابوو كە هێڵی نێوان جەنگ و ئاشتی لێڵ و تەمومژاوی بووە و بگرە دەوڵەتەكان لە چەندین بواردا- و هەندێ جار ناكۆكی كراوەش تێدەپەڕێنێت- ململانێ لەسەر ئاسایش دەكەن. ئەو دەستەواژەیەكی نوێی داڕشت بۆ وەسفكردنی ئەم دیاردەیە: شەڕی سیاسی. لە ئایاری 4ی 1948دا و لە یاداشتی سیاسیدا، كێنان- كە ئەو كاتە سەرۆكی ستافی پلاندانانی سیاسی بوو لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا- مشتومڕی ئەوەی كرد كە « لە پێناسە بەرفراوانەكەیدا، شەڕی سیاسی بریتیە لە خستنەگەڕی سەرجەم ئامرازەكانی بەردەست نەتەوە كە -پەنابردنەبەر جەنگی لێدەرچێت- بۆ هێنانەدی ئامانجە نەتەوەییەكانی.»
لە تێڕوانینی كێناندا، شەڕی سیاسی، كۆمەڵێك چالاكیی پەنهان و ئاشكرا لەخۆ دەگرێت، كە توخمەكانی هێزی نەتەوەیی لەخۆ دەگرێت لە پەیوەندی بە بواری دیپلۆماسی و زانیاری و سەربازی و ئابوورییەوە، ئەویش بۆ ناچاركردنی ركابەرەكان و بەدەستهێنانی ئەو ئامانجانەی كە ململانێیان لەسەر دەكرێت، بەڵام نەگاتە ئاستی شەڕی تەقلیدی. شەڕی سیاسی شەڕێكە كە دەوڵەتەكان و كاراكتەرە غەیرەدەوڵەتییەكانیش تەفزیڵی دەكەن لە ئێستادا. ئەمە لە كاتێكدا فۆرمە تایبەتەكەی رووسیا بۆ شەڕی سیاسی، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەست بێت بە دەستێوەردان لە چەندین هەڵبژاردنی دەرەكییەوە، لە ئێستادا زۆربەی سەرنجی رای گشتی بۆ خۆی كێش كردووە، ئەمە لە كاتێكدا كە هەر پێنج ركابەرە سەرەكییەكەی ئەمریكا- رووسیا، چین، ئێران، كۆریای باكوور و گرووپە تیرۆریستییەكانی وەك داعش- بە ئاست و ئەندازەی جیاواز پەنا دەبەنەبەر شەڕی سیاسی. رووسیا پەنا دەباتەبەر بەكارهێنانی «سەربازە دەمامكدراە بەرگ سەوزەكان»، كۆمپانیا سەربازییە تایبەتییەكان و میلیشیا مەحەلییەكان بۆ لكاندنی كریمیا و هەڵگيرسانی شەڕ لە رۆژهەڵاتی ئۆكرانیا. ئەوەتا چین كەشتیی «مەدەنی» تایبەت بە راوكردنی ماسی بەكار دەهێنێت بۆ چەسپاندنی بانگەشەكانی لە بارەی دەریای چینی باشوور. ئێران سوپای قودسی سێبەرئاسا و سوپای پەنهانی بەكاردەهێنێت بۆ كۆنتڕۆڵكردنی تۆڕێك لە وەكیلەكانی لە عێراق، سووریا و لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. بە بەكارهێنانی میكانیزمەكانی شەڕی سیاسی، ئەوا ئەم كاراكتەرانە دەتوانن پەرە بە بەرژەوەندییەكانی خۆیان بدەن، بە بێ ئەوەی خۆیان دوچاری شەڕێكی سەربازی بكەن لەگەڵ ئەمریكا و هاوپەیمانەكانیدا. لەگەڵ ئەوەشدا، شەڕی سیاسیی هاوچەرخ، سنووری شەڕی بە وەكالەت و بە بەكارهێنانی پەنهانیی هێز تێدەپەڕێنێت. فۆرمی جیاوازی فشاری ئابووری- بەرتیلدان، ئابڵوقەدان، یاخود دەستەبەركردنی مەرجداری هاوكاری- چەند ئامرازێكی بەڕێوەبردنی كاروبارەكانی دەوڵەتن كە رۆژگارێكی دوورودرێژە بە كار دەهێنرێن و ئێستاش لە بواری شەڕی سیاسیدا بەكار دەهێنرێن. بواری پەیوەست بە زانیارییەوە گۆڕەپانێكی دیكەی شەڕە كە گرنگی زیاتر و زیاتر بەدەست دەهێنێت. ئەمەش لە بەشێكیدا بۆ كەمیی ئەو بەربەستانە دەگەڕێتەوە كە پەیوەستن بە بەكارهێنانی سۆشیال میدیاوە، كە تەنانەت كاراكتەرە نادەوڵەتییەكانیش- وەك داعش- دەتوانن هەڵمەتێكی چڕ و پڕی زانیاری بخەنەگەڕ بۆ راكێشانی خەڵكی بەلای خۆیاندا و بۆ مەبەستی پڕوپاگەندەكردن. توانای داعش بۆ دروستكردنی گیانی توندڕەوی و كاریگەربوون لەسەر تاكەكەسەكان بۆ ئەنجامدانی هێرش لە ئەمریكا و ئەوروپا، یەكێكە لە تەحەددیە دژوارەكانی پەیوەست بە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزمەوە.
دەوڵەت و كاراكتەرە ناودەوڵەتییەكانیش بەردەوام رێگای نوێ دەدۆزنەوە بۆ دروستكردنی كاولكاری لە شوێنێكی دوورەدەستی وڵاتەكەیانەوە، بە بێ ئەوەی تەنیا فیشەكێكیش بتەقێنن. هەروەك هەڵسەنگاندنی دەزگای هەواڵگری ئەمریكا پەردەی لەسەر ئەوە لادا كە رووسیا دەستێوەردانی كردووە لە هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەی ئەمریكا لە ساڵی 2016دا، ئەم میتۆدانەش سەركەوتوو بوون لە رێی كەڵكوەرگرتن لە كەلێنە كۆمەڵایەتی و سیاسییەكانەوە لە نێو گەلە بە ئامانجگیراوەكاندا و، دەكرێت كاریگەرییە خوازراوەكانیش بەدەست بهێنێت لە رێی دروستكردنی لێڵی و تەمومژی، هەروەها لە رێی قەناعەت پێ هێنانەوە. كەواتە ئایا ئەمریكا دەتوانێت سەركەوتووانە بەرەنگاری ئەم فۆرمە ناڕاستەوخۆیەی شەڕی سیاسی ببێتەوە و تێیدا باڵادەست بێت ؟ لە راستیدا خودی ئەمریكاش شەڕی سیاسی بەكارهێناوە لە مێژووی خۆیدا، دیارترینیان لە دەیەكانی شەڕی سارددا. لە كاتێكدا سەرنجدراوە لە شكستەكانی ئەنجامدانی كردارە پەنهانەكان، وەك هەوڵی ئیدارەی كەنەدی بۆ رووخاندنی رژێمەكەی كاسترۆ و هەوڵی شكستخواردوی ئیدارەی رێگان بۆ بەهێزكردنی پێگەی گرووپی یاخیبووان (كۆنتراكان) لە نیكاراگوا، بەڵام شەڕی سیاسی كە لەلایەن ئەمریكاوە بەرپاكراوە، بەرفراوانتر و سەركەوتووتر بووە، وەك لەوەی وێنای دەكرێت. ئەمریكا هاوكاری و یارمەتی دەستەبەر كرد بۆ پارتە چەپڕەوەكان لە فەڕەنسا و ئیتاڵیا، ئەویش وەك بەدیلێك بۆ پارتە كۆمۆنیستەكانی رۆژگاری سەرەتای شەڕی سارد و پشتیوانی لە (بزووتنەوەی تەبایی) كرد لە خەبات و تێكۆشانیدا بۆ رزگاركردنی پۆلەندا لە دەسەڵاتی كۆمۆنیزم. لە ژێر چاودێری ئاژانسی زانیاری ئەمریكادا، ئەمریكا رادیۆی ئەوروپای ئازاد و رادیۆی ئازادی و دەنگی ئەمریكای بەكارهێنا بۆ گەیاندنی پەیامەكان بۆ ئەودیوی پەردەی ئاسنین و بۆ جیهان بەگشتی. بە هەمان شێوە، لەگەڵ دەستپێكی پڕۆژەی مارشاڵدا، هاوكاريی دەرەكی بووە ئامرازێكی گرنگ لە راگرتنی بەرفراوانبوونی كۆمۆنیزم. دوای شەڕی سارد، شەڕی سیاسی نەچووە چوارچێوەی بایەخپێدانی ئەمریكاوە. بە بێ هەڕەشەی كۆمۆنیزم، یان هەڕەشەی هێزێكی مەزنی ركابەر، سەرنجدانی ستراتیژی ئەمریكا لەم ناكۆكییەوە گۆڕا بۆ هێنانەدی ئامانجی دیكە. تەنانەت هەندێ لە ژێرخانەكانی شەڕی سیاسی بە تەواوەتی لەبەریەك هەڵوەشێنرانەوە، ئەمە لە كاتێكدا ئەوانی دیكە پێیانوابوو ئەركەكانیان بە راددەیەكی بەرچاو كەم بۆتەوە. بە دڵنیاییەوە، ركابەرەكانی ئەمریكا هەمان رێچكەی ئەمریكایان نەگرتەبەر، لەبەر ئەوە ئەمریكا هەوڵ دەدات ئەو بۆشاییە پڕ بكاتەوە و پێگەی باڵادەستیی پێشووی بەدەست بهێنێتەوە لەم جۆرە هەڵمەتەدا.
بنیادنانەوەی توانای ئەمریكا بۆ بەرپاكردنی شەڕی سیاسی و خۆپاراستنی لەم شەڕە ئەركێكی ئاسان نابێت، هەروەها ئەمە بە شێوەیەكی سرووشتیش روونادات. بارگرانیی سەرەكیی بەرپاكردنی شەڕی سیاسی زیاتر دەكەوێتە ئەستۆی باڵی مەدەنیی حكومەت- دەزگای هەواڵگری و وەزارەتی دەرەوە- نەك وەزارەتی بەرگری. تا ئەو راددەیەی كە وەزارەتی بەرگری رۆڵی هەبێت لە شەڕی سیاسیدا، ئەوا دەبێت ئەم شەڕە لە رێی ئۆپەراسیۆنی تایبەتییەوە ئەنجام بدات، نەك لە رێی هێزە تەقلیدییەكانەوە. لە دەرئەنجامدا، زیادكردنی بودجەی وەزارەتی بەرگری لەلایەن ئیدارەی ئەمریكاوە - كە زۆربەی تەرخان كراوە بۆ ئامادەكردنی سوپای وڵاتەكەی بۆ ناكۆكییەكی چڕ لەگەڵ چین یان رووسیادا- خۆی لە خۆیدا كێشەی ئەمریكا چارەسەر ناكات لە پەیوەندی بە لاوازی تواناكانیەوە لە بواری شەڕی سیاسیدا. لە راستیدا، بۆی هەیە كەمكردنەوەی بودجەی وەزارەتی دەرەوە، پڕۆگرامی ئەمریكا بۆ پەرەپێدان و ئاژانسە مەدەنییەكانی دیكە ئەم كەلێنە گەورەتر بكات. لەبری ئەوە، هەڵمەتی سەركەوتووانە لەبواری شەڕی سارددا ئەوە دەخوازێت كە سەرجەم حكومەت لەم هەوڵەدا بەشدار بێت. چەند ئاماژەیەكی دڵخۆشكەر لە ئارادان لەم رووەوە، وەك دروستكردنی گرووپی زانیاریی پەیوەست بە رووسیاوە. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت كاری زیاتر بكرێت بۆ ئەوەی بتوانین بە شێوەیەكی كارا ململانێ بكەین. دەكرێت دەزگای هەواڵگری هەنگاوێكی شایستە هەڵبگرێت لەم رووەوە، وەك زیادكردنی هاوكاری و توانای شرۆڤەكاری لە پەیوەندی بە بەرگرتن بە هەوڵە تێكدەرەكان و ناچاركردن و هەڕەشەكانی دیكەوە، جگە لە شەڕی تەقلیدی. وەزارەتی بەرگری بەگشتی و ئۆپەراسیۆنە تایبەتییەكان بەتایبەتی، دەتوانن رۆڵی سەرەكی ببینن لە بەرهەڵستیكردنی شەڕی بەوەكالەت و بەكارهێنانی هێزی ئەمریكا بە شێوەیەكی پەنهانی دژی ركابەرەكانی. لە هەندێ حاڵەتدا، ئەمە پێویستی بە سەرچاوەی زیاترە. چونكە پێویستییەكی زیاترمان بە تیمی پشتیوانی پەیوەست بە زانیاری سەربازی و هەروەها بە كارمەندی هەواڵگری سەربازی دەبێت. لە حاڵەتەكانی دیكەدا، ئەمە پێویستی بە گۆڕانكاریی رێكخراوەیی زیاتر دەبێت- لە نێویاندا هاوكاری زیاتری نێوان وەزارەتی دەرەوە و بەرگری.
لەبەر ئەوەی ئەم شەڕە سیاسییە پتر پەیوەستە بە بەدەستهێنانی ئامانجە سیاسییەكانەوە لە دادگای رای گشیدا، ئەوا وەزارەتی دەرەوە خۆی لە چەقی ئەو شەڕەدا دەبینێتەوە- هەم لە رووی بینینی رۆڵی دیپلۆماسیەتی گشتی، هەروەها لە رووی هەماهەنگیكردن و رێكخستنی كاردانەوەی حكومەتی ئەمریكا لە دەرەوەدا، ئەویش بۆ ئەوەی بۆ ئەوەی ئاژانسە پەیوەندیدارەكان بە شێوەیەكی یەكگرتوو كار بكەن لەم رووەوە. ئەمەش پێویستی بە سەرچاوەی زیاتر و بە گۆڕینی تەركیز و سەرنجەكانمان دەبێت.
ئەوەی گرنگە لەبەرچاوی بگرین، ئەوەیە لەبەر ئەوەی شەڕی سیاسیی درێژكراوەی شەڕی تەقیلدییە، نەك جێگرەوەی، ئەوا ئەمریكا ناتوانێت بە تەنیا تەركیز لەسەر دوورخستنەوەی ئەوانی دیكە بكات. لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا دەبێت سوپای ئەمریكا خۆی ئامادە بكات بۆ شەڕێكی چڕ لەدژی هێزە مەزنەكان. بەڵام نابێت لە میانەی خۆی ئامادەكردن بۆ ئەم شەڕانە، ئەمریكا ململانێی ستراتیژی نادیدە بگرێت كە رۆژانە لە بواری شەڕی سیاسیدا روودەدات.