بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە سووریادا لەوەدا بەرجەستە دەبێت كە بەرگێگی فەرمی بە بەر دەستكەوتەكانی گۆڕەپانی شەڕدا بكات، ئەویش بەوە دەبێت كە لە رێی ئەنجامدانی گفتوگۆوە رێككەوتنێك بەدی بێنێت و دواتر وڵاتەكە جێبهێڵێت. بۆ بەدەستهێنانی ئەم ئامانجەش، پێویستی بەوەیە كە لە مەودای كورتدا پرسێكی هاوبەش لەگەڵ گەورەترین ركابەری جیپۆپۆلەتیكی خۆیدا بدۆزێتەوە، كە رووسیایە. ئەنجامدانی ئەم كارەش پێویستی بەوەیە كە ئەمریكا راستییە روون و تاڵەكەی سووریا لەبەرچاو بگرێت: سەرۆكی سووریا، بەشار ئەسەد، بە راددەیەكی گەورە یاخیگەری دژی رژێمەكەی تێكشكاندووە و دەسەڵاتی خۆی لە بەشێكی زۆری رۆژئاوای وڵاتەكەیدا جێگیركردۆتەوە و پشتیوانییەكی بێ سنوور و زەمانەتی ئەمنی لە مۆسكۆ و تارانەوە دەستەبەر كردووە. لە ئایندەیەكی نزیكدا ئەسەد حوكمڕانیی زۆربەی سووریا دەكات.
ئەوەی پەیوەست بێت بە ئەمریكاوە، ئەوا پاڵنەر ( و پاساوی یاسایی) مانەوەی لە سووریادا بریتی بوو لە شەڕی دژ بە داعش، كە ئەو شەڕەش بۆ ئەوە هەڵگیرسا تاوەكو ئەو گرووپە نەتوانێت -ئەو وڵاتە- بكاتە مۆڵگە و پەناگای خۆی، لەم پێناوەشدا پشتیوانی لە حكومەتی عێراق دەكات و كار دەكات بۆ ئەوەی چەكدارانی داعش نەتوانن پیلانگێڕی بكەن و هێرشی تیرۆریستی ئەنجام بدەن لە بەشی رۆژئاوای وڵاتەكەدا. لەگەڵ ئەوەشدا، بەدەستهێنانی سەركەوتن لەم شەڕەدا، چەند پرسیارێكی ناڕەحەتكاری ورووژاندووە لەبارەی ئەوەی پێویستە هەنگاوی داهاتووی واشنتۆن چی بێت. بارگرژییەكان لەگەڵ مۆسكۆ و تاراندا بۆتە هۆی ئەوەی هەندێ لە سیاسەتداڕێژەرانی ئەمریكا پشتیوانی لە مانەوەیەكی درێژخایەنی ئەمریكا لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا بكەن، ئەمەش بە واتای ئەوە دێت كە رێگری لەوە بكەن دەستكەوتەكانی ئەمریكا- كە بە زەحمەتی بەدەستی هێناوە- رادەستی هێزە دوژمنكارەكان بكرێن.
ئاسانە لە نیازی پشت ئەم ستراتیژیەتە تێبگەین، بەڵام لۆژیكی ئەم ستراتیژیەتە دواكەوتووانەیە. ئەمریكا پاڵنەری ئەوە هەیە كە تەحەددای مۆسكۆ بكات لە هەر شوێنێك كە بتوانێت، بەڵام لە سووریادا ئەمریكا لایەنێكی براوە نییە. باشترین گرەوی ئەمریكا ئەوەیە كە گفتوگۆ لەسەر كشانەوەی هێزەكانی بكات، بۆ ئەوەی دۆخێك بخوڵقێت كە رووسیا تێچوو و باجی شەڕی ناوخۆیی حەوت ساڵەی سووریا بگرێتە ئەستۆ. پێدانی ئەم سەركەوتنە كورتخایەنە بە مۆسكۆ، دەبێتە هۆی ئەوەی رووبەڕووی دەرئەنجامەكانی كرداردە قێزەونەكانی رژێمەكەی ئەسەد ببێتەوە. رێككەوتنێكی لەم چەشنە بوار بە ئەمریكا دەدات بۆ ئەوەی تەركیزی خۆی بگۆڕێت بە ئاراستەی داڕشتنی پلانێكی درێژخایەن، كە پێگەیەكی باشتری هەبێت تێیدا. واتە لەبری ئەوەی رابكێشرێتە شەڕێكی دیكەوە لە سووریا، ئەوا پێویستە واشنتۆن بەرهەڵستی مۆسكۆ بكات لە رێی گرتنەبەری سیاسەتی ئیحتیواكردنی دووسەرەوە لە ئاست هەردوو هاوپەیمانەكەی رووسیا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە دیمەشق و تارانە. دەكرێت ئەم سیاسەتەش سەپاندنی سزای دارایی لەخۆ بگرێت لە دژی مۆسكۆ لەبەرامبەر پابەندبوونەكانی بە ئەسەدەوە، ئەمەش تێچووی هەوڵەكانی ئاوەدانكردنەوە زیاتر دەكات، كە دەبێتەهۆی ئەوەی رووسیا باجی پشتیوانییەكەی بدات بۆ رژێمە بكوژ و لادەرەكە.
سیاسەتێكی لەم چەشنە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەبێتە هۆی تەواوكردنی هەوڵە بەردەوامەكانی ناتۆ بۆ بەرپەرچدانەوەی دەستدرێژكاریی رووسیا لە ئەوروپای رۆژهەڵات لە رێی پتەوكردنی بوونی سەربازیی هاوپەیمانەكانی لە وڵاتانی بەڵتیكدا. ئەم دوو هەوڵەش دەبێتەهۆی ئەوەی ئیحتیوای دیمەشق بكرێت و لە هەمان كاتدا كار لەسەر پاشەكشەپێكردنی رووسیا لە چەند بەرەیەكدا بكرێت.
رێككەوتنەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست
ئەوەی سەیرە ئەوەیە كە هەنگاوی یەكەم بۆ تەحەددیكردنی رووسیا بریتیە لە چارەسەركردنی شەڕی سووریا بەو مەرجانەی كە رووسیا قبووڵی دەكات. بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی كۆتاییهێنان بە شەڕی سووریا، پێویستە ئەمریكا شتێك بە رووسیا ببەخشێت كە خوازیاریەتی و بیر لەوە بكاتەوە كە ئەمریكا لە بەرامبەردا چی دەوێت. بەرژەوەندیی سەرەكیی رووسیا بریتییە لە مانەوەی رژێمی سووریا لە دەسەڵاتدا. بە پێچەوانەوە ئەمریكا، تەركیز لەسەر ئەوە دەكات بوار نەدات داعش مۆڵگە و پەناگا دروست بكات. هاوپەیمانی مەحەلی ئەمریكا، هێزەكانی سووریای دیموكراتی، پشت بە پارتی یەكێتی دیموكراسی دەبەستێت- كە زۆرینەی كوردە- و لقێكی پارتی كرێكارانی كوردستانە. هێزەكانی سووریای دیموكراتی زۆربەی شەڕە زەمینییەكەیان لە دژی داعش ئەنجامداوە و كار لەسەر دامەزراندنی حوكمڕانییەكی خۆبەڕێوەبەری دەكەن كە لەژێر كۆنتڕۆڵی خۆیاندا بێت، ئەمەش سیاسەتێكە قابیلی قبووڵكردن نییە بەلای رژێمی ئەسەدەوە.
نە ئەمریكا و نە رووسیا خوازیاری ئەوە نین كە شەڕ لە نێوان هێزەكانی سووریای دیموكراتی و رژێمی سووریادا دروست بێت. لە تێڕوانینی واشنتۆنەوە، شەڕێكی لەم چەشنە دەبێتەهۆی كەمبوونەوەی تەركیز لەسەر شەڕی دژ بە داعش و رەنگە بوار دروست بێت كە دووبارە ئەم رێكخراوە دەست بەسەر بەشێكی خاكی ئەو وڵاتەدا بگرێتەوە. لە دیدی مۆسكۆشەوە، ئەمە دەبێتەهۆی درێژكردنەوەی شەڕەكە و رەنگە ببێتەهۆی ئەوەی هێزەكانی رووسیا بكەونە شەڕەوە لەگەڵ كورددا-كە كوردیش هیچ هەڕەشەیەك لەسەر وڵاتی رووسیا دروست ناكەن و رووسیاش خوازیاری ئەوە نییە شەڕیان لەگەڵدا بكات. تەحەددییەكە بۆ ئەمریكا ئەوەیە كە چۆن بارگرژیی نێوان ئەسەد و كورد خاو بكاتەوە، بە بێ ئەوەی توركیا پەراوێز بخات، لە كاتێكدا توركیا هاوپەیمانی ئەمریكایە لە ناتۆ و شەریكی رووسیایە لە پرۆسەكانی ئاستانا و سۆچی، كە پرۆسەی سۆچی هەوڵێكی وەستێنراوە بۆ داڕشتنی دەستوورێك و گفتوكردن لەسەر كۆتاییهێنان بە شەڕەكە. توركیا هەڵوێستێكی دوژمنكارانەی هەیە لە ئاست هێزەكانی سووریای دیموكرات و بەم دواییە دەستێوەردانی كرد لە عەفریندا، كە كانتۆنێكی كوردی دابڕاوە لە باكووری رۆژئاوای سووریا، كە توركیاش شەڕی میلیشیای سەرەكیی هێزەكانی سووریای دیموكرات دەكات كە بریتییە لە یەكینەكانی پاراستنی گەل كە كوردن.
شەڕی عەفرین بۆتەهۆی لاوازكردنی دوایین قۆناغی شەڕی ئەمریكای دژ بە داعش، هەروەها بارگرژییەكانیشی زیاتر كردووە لە نێوان توركیا و دوو هاوپەیمانەكەی رووسیا، ئێران و رژێمەكەی ئەسەد. دوای ئەوەی ئەنقەرە عەفرین كۆنتڕۆڵ دەكات، ئەوا رەنگە دەرفەتێكی كەم هەبێت بۆ رێككەوتن لەسەر هەڵوێستێكی هاوبەش. پێویستە ئەمریكا دەست هەڵگرێت لە پێداگیریكردن لەسەر گۆڕینی رژێم لە بەرامبەر ئەوەی چوارچێوەی ئێستای گفتوگۆكان بەرفراوان بكرێت بۆ ئەوەی هێزەكانی سووریای دیموكراتیش لەخۆ بگرێت. ئەم چوارچێوە فراوانكراوەش لەلایەن رووسیا و ئەمریكاوە پشتیوانی لێدەكرێت و دەكرێت بكرێتە بەشێك لە پرۆسەی ئاشتیی ژنێڤ كە لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە پاڵپشتی لێدەكرێت، بەمەش مەودای گفتوگۆكان فراوان دەبێت بۆ ئەوەی نزیكترین هاوپەیمانی ئەمریكا لەسەر زەوی لەخۆ بگرێت. لە كۆتاییدا پێویستە ئەوە لەبەرچاو بگیرێت كە هێزەكانی سووریای دیموكرات ئاوێتەبكرێن لە هەوڵەكانی گەیشتن بە چارەسەرێكی سیاسی كە رەنگە ئەنقەرە ناچار بكات بگاتە رێككەوتنێك لەگەڵ كوردی سووریادا كە لە دەرئەنجامدا كۆتایی بەم ناكۆكییە بهێنێت لەگەڵ یەپەگەدا.
بۆ بەردەوامیدان بە فشارەكان لەسەر ئەسەد، ئەمریكا دەتوانێت سوود لە رێككەوتنێك وەربگرێت كە مۆسكۆ هاوكار بووە لە گەڵاڵەكردنیدا. مەبەستم لە بڕیاری رژێمی سووریایە لە ساڵی 2013دا بۆ لەناوبردنی پڕۆگرامی چەكە كیمیاییەكانی و واژووكردنی رێككەوتنی قەدەغەكردنی چەكی كیمیایی. رووسیا كاری لەسەر هێنانەئارای ئەم رێككەوتنە كرد، بەڵام لەو كاتەوە هەموو هەوڵێكی لاواز كردووە كە دراوە بۆ ئەوەی رژێمی ئەسەد رووبەڕووی بەرپرسیارێتی پێشێلكردنی پابەندبوونەكانی ببێتەوە. پێویستە ئەمریكا سزا بەسەر رژێمەكەدا بسەپێنێت لەبەرامبەر ئەوەی بەردەوام چەكی كیمیایی بەكار دەهێنێت و بیر لەوە بكاتەوە كە سزای ئەو دامەزراوە رووسییانە بدات كە پارچەی یەدەگ بۆ ئەو فڕۆكە جەنگییانەی رژێمەكە دابین دەكەن كە چەكە كیمیاییەكە بەكار دەهێنن و كار لەگەڵ وڵاتانی دیكەی ناوچەكە بكات بۆ ئەوەی رێگری لە هەناردەكردنی ئەو كەلوپەلانە بكەن كە بەكارهێنانی دووسەرەیان هەیە، تاوەكو نەگەنە دەستی رژێمی سووریا. ئەم شێوازی كاركردنە دەبێتەهۆی هەوڵەكانی پەیوەست بە فشارخستنەسەر رژێمی سووریا گرێبداتەوە بە ئامانجە بەرفراوانەكانی ئەمریكاوە بۆ بەرگرتن بە بڵاوبوونەوەی چەكی كۆمەڵكوژ، كە ئەمەش سزادانی كۆریای باكوور لەخۆ دەگرێت بۆ هەناردەكردنی چەكی كۆمەڵكوژ و پێكهاتەكانی مووشەكی بالیستی بۆ سووریا.
لە نكۆڵیكردنەوە بۆ قبووڵكردن
تەحەددییەكە ئەوەیە كە ئەمریكا ئەوە لەبەرچاو بگرێت كە كشانەوەی ئەمریكا دەبێتەهۆی ئەوەی واشنتۆن دەستی واڵا بێت بۆ زیادكردنی فشار لەسەر دیمەشق، مۆسكۆ و تاران. رژێمی سووریا میراتگری یاخیگەرییەكی كەم و ئابوورییەكی تێكشكاو و ژمارەیەكی كەمی ژێرخانی بەكارهاتوو دەبێت لە ناوچە شارنشینەكاندا. پێویستە ئەمریكا بۆ دووبارە ئاوەدانكردنەوەی سووریا هاوكاری دارایی نەكات، دەبێت ئەم ئەركە بۆ مۆسكۆ جێبهێڵێت بۆ ئەوەی پارچەكانی ئەو وڵاتە كۆبكاتەوە كە رژێمە هاوپەیمانەكەی خۆی وێرانی كردووە. ئەو كاتە واشنتۆن دەتوانێت تەركیز لەسەر ئەو كارە بكات كە سەركەوتووە تێیدا، هەم لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەم لە ئەوروپا كە ئیدارەدانی هاوپەیمانێتییە. لە حاڵەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەوا تەوەری سەرەكیی سیاسەتی ئەمریكا بۆ چەندین دەیە بریتی بوو لە بوونی پەیوەندیی دووقۆڵیی بەهێز لەگەڵ وڵاتانی كەنداو و ئیسرائیل، كە بەهۆی بوونی ژمارەیەكی زۆری سەربازی ئەمریكا لە ناوچەكەدا تۆكمە كراوە.
بە لەبەرچاوگرتنی رەفتارەكانیان، ئەوا گۆشەگیركردنی زیاتری دیمەشق و مۆسكۆ كارێكی قورس نابێت. سووریا جار لە دوای جار یاسای نێودەوڵەتی پێشێل كردووە لە رێی بەكارهێنانی چەكی كیمیاییەوە لە دژی گەلەكەی و بەم دواییە مۆسكۆ غازی دەماری بەكارهێنا بۆ ئیغتیالكردنی كەسێك لەسەر خاكی بەریتانیا. تاكە وڵاتێكی دیكە هەبێت كە ئازادانە چەكی كیمیایی بەكار بهێنێت، بریتییە لە كۆریای باكوور. كەواتە كاركردنی ئەمریكا لەگەڵ هاوپەیمانەكانیدا بۆ گرتنەبەری كاردانەوەیەكی یەكگرتوو لە ئاست ئەم هەڵسوكەوتە قێزەونانە پێویستە ئامانجێك بێت كە بتوانرێت بە ئاسانی بەدەست بهێنرێن. لە هەمان كاتدا، ئێران پشتیوانی سەرەكیی رژێمی سووریایە و تاوانبارە لە كردەوەكانی هاوپەیمانەكەی لە گۆڕەپانی شەڕدا، ئەمریكاش مێژووییەكی دوورو درێژی هەیە لە سزادانی سوپای پاسدارانی ئێران و پێویستە بەردەوامیش بێت، لە هەمان كاتدا پێویستە دڵنیا بێت لەوەی كە ئەو كۆت و بەندانەی بەسەر پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێراندا سەپێندراوە، وەك خۆیان بمێننەوە.
لە كاتێكدا لە ئەوروپا بناغەی سیاسەتی دەرەكی و ئەمنیی ئەمریكا لە ساڵی 1949وە بریتی بووە لە ماددەی 5ی پەیماننامەی باكووری ئەتڵەستی كە پەیوەستە بە بەرگری هاوبەشەوە. كە تێیدا هاتووە هێرشی چەكداری لە دژی وڵاتێك، یان زیاتر، لە ئەوروپا و ئەمریكای باكوور وەك هێرشكردن بۆ سەر هەمووان لێكدەدرێتەوە. كردارەكانی رووسیا، لە ژەهراویكردنی سیخوڕێكی پێشوو لە بەریتانیا تا دەگاتە لكاندنی بەشێكی ئۆكرانیا بە وڵاتەكەیەوە (لە كاتێكدا ئۆكرانیا ئەندامی ناتۆ نییە)، ئەوە دەخەنەڕوو كە پێویستە پلانی بەرگرییەكی بەردەوام دابڕێژدرێت و توانای جەنگی هاوپەیمانێتییەكە و ژێرخانی ماددی لە كیشوەری ئەوروپادا باشتر بكرێت. لە كۆتاییدا، سووریا تەنیا ئەڵقەیەكی بچووكە لە هەوڵێكی بەرفراوانتر و فرەڕەهەندە بۆ ئیحتیواكردنی مۆسكۆ، هەروەها گرنگە كە ئەوە بە كەم نەگرین كە ئەمریكا دەتوانێت زیاتر پاشەكشە بە رووسیا بكات، یان بەرپەرچی بداتەوە.
بۆ ئەوەی بە خێراترین شێوە شەڕی سووریا كۆتایی پێبهێنرێت، پێویستە ئەمریكا شتێك بە رووسیا ببەخشێت. ئەگەر واقیعبین بین، ئەوا تاكە شتێك كە ئەمریكا بتوانێت ببیبەخشێت بریتیە لە دەستەبەركردنی مانەوەی رژێمەكەی ئەسەد. لە بەرامبەردا، پێویستە داوا لە رووسیا بكات كە فشار لەسەر هاوپەیمانەكانی لە دیمەشق و تاران بكات، لەگەڵ هاوبەشەكەیدا، كە توركیایە، بۆ ئەوەی گفتوگۆی فەرمی لەگەڵ هێزەكانی سووریای دیموكراتی ئەنجام بدات. ئەم سیاسەتە شكستهێنان نییە، بەڵكو قبووڵكردنی واقیعەكەیە. بەڵكو ئەمە بەشێكە لە هەوڵێكی بەرفراوانتر بۆ پێداچوونەوە بە سیاسەتی ئەمریكا لە ئاست رووسیادا، سیاسەتی ئیحتیواكردنی هاوپەیمانەكانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دروستكردنی فشاری راستەوخۆ لەسەر مۆسكۆ لە چەند بەرەیەكەوە. پێویستە ئەم فشارە فرەڕەهەند بێت، هەنگاوی یەكەم ئەوەیە كە كارێك بكرێت رووسیا تێچووی شەڕی سووریا بگرێتەئەستۆ و دواتر بەرفراوان بكرێت، لە نێویاندا قووڵكردنەوەی هاوپەیمانێتییەكان لەگەڵ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا. لەسەر ئاستی جیهانی، ئەمریكا باڵادەستییەكی بەهێزی هەیە كە دەتوانێت بەكاری بهێنێت ئەگەر هاتوو تەركیزی لەسەر گەمە درێژخایەنەكە كرد و خۆی نەگلاندە شەڕێكەوە كە هەموو كارتەكانی بەدەست رووسیایە و ئامانجە سەرەكییەكەی ئەمریكاش كە تێكشكاندنی داعش بوو، بەدی هاتووە.