*
ئەو ناونیشانەی سەرەوە داواكارییەكە لە خوێنەری بەڕێز ئەویش بەم شێوەیە: داواكارم لە بەڕێزتان بۆ یەك سات وەرەن لەگەڵمدا با خۆمان بخەینە شوێنی پاڵێوراوێك بۆ پەرلەمانەكانی ئەم جارەی عێراق و هیوادارم قبووڵی بكەن، ئەگەریش داواكارییەكەتان قبووڵ نەكرد و ئامادە نین خۆتان بخەنە جێگەی پاڵێوراوەكە، ئەوا زۆر ئاساییە و سوپاس، پێویست ناكات بەشەكانی دیكەی ئەم نووسینە بخوێننەوە، هەر بەڕێزیكیش داواكەمانی قبووڵ كرد، بفەرموون با خۆمان بخەینە جێگەی پالێوراوێك بۆ پەرلەمانی عێراق.
وتووێژەكەمان با لە راستییەكەوە دەست پێ بكەین كە هەردوو لامان لەسەری كۆكین و زۆربەی هەرە زۆری هەڵسوكەوتەكانمان دەكرێت شرۆڤە بكەین لەو راستییەوە كە هەموومان دەیزانین و هەرگیز بیرمان لێ نەكردۆتەوە بە تێروتەسەلی كاتی تەواومان نەداوەتێ، ئەو راستییەش بریتییە لە پێگەی سایكۆلۆژیی مرۆڤ لە ساتێكدا كە ساتی پێویست بوونیەتی بە شتێك، ئەو ساتەی هەر مرۆڤێك لە چركەساتی سایكۆلۆژیی پێویست بووندایە بە هەر شتێك، ئەو چركەیە هەڵوێستەكەی لاوازە، جا ئەگەر ئەو بابەتەی مرۆڤەكە دەیەوێت لای یەك كەس دەستی بكەوێت، ئەوا تەنیا چركەساتی پێویست بوون تومار دەبێت لای ئەو برادەرەی كە پێویستییەكەتی لایە، بەڵام ئەی ئەگەر پێویستییەكەت كەوتە لای هەزاران و بگرە ملیۆنان مرۆڤی وڵاتەكەت، وەك پێویستی بەدەستهێنانی دەنگ و رەزامەندیی هەزاران كەس كاتێك كە پاڵیۆراویت بۆ پەرلەمانی وڵاتەكەت، ئاخۆ لە چ پێگەیەكی سایكۆلۆژیدا دەبیت؟ بۆ هەڵسەنگاندنی ئەم پێگەیە هەر بەپێی یاسای (پێویست بوون) دەكرێت دوو لێكدانەوەی بۆ بكەین:
1. ئەگەر پاڵێوراوەكە لە لایەن حزبێكەوە هەڵبژێردرابێت، بەپێی یاسای (پێگەی سایكۆلۆژی مرۆڤ لە چركە ساتی پێویستبووندا، پێگەیەكی لاوازە) ئەوا ئەو برادەرە پاڵێوراوە بارودۆخەكەی هەندێك خاڵی بەهێزی تێدایە كە بریتییە لە دەربڕینی پێویستبوون بە پالێوراوەكە لە لایەن دەزگایەكی گەورەوە كە هێزو كاریگەری لەسەر كۆمەڵگە هەیە، لێرەدا بەشێك لە خاڵە لاوازەكانی پاڵێوراوەكە دەبێتە خاڵی بەهێز، بەڵام هێشتا بەپێی یاسای پێویستبوون پێگەی پاڵێوراوەكە لە حاڵەتی لاوازیدایە بەرامبەر بە دەنگدەرەكان، چونكە پێویستییەكەی پاڵێوراوەكە هێشتا بەدەست دەنگدەرانەوەیە.
2. ئەی ئەگەر هەر لەسەرەتاوە پاڵێوراوەكە خۆی دەستی كردبێت بە دەربڕینی پێویستبوون و خۆی هەوڵی دابێت بخرێتە ناو پرۆسەكەوە، واتە پێویستییەكی راستەقینە لە دەزگا گەورە و كاریگەرەكەوە دەرنەبڕدراوە بە پێویستبوونی ئەو پاڵێوراوەكە، ئەوا پێگەی سایكۆلۆژی ئەو پاڵێوراوە، یاخوا دوژمنەكەشت بە خەو نەیبینێ، چونكە هەموو پێگەكەی بووە بە پێویستبوون بەرامبەر بە هەموو لایەك كە لاوازترین پێگەی سایكۆژیی مرۆڤە و پێویستییەكەشی پەرش و بڵاو بۆتەوە و كەوتۆتە دەست هەزاران كەس.
ئەو حاڵەتە سایكۆلۆژییەی سەرەوە بەردەوام دەبێت بە پێی یاسای پێویستبوون تا ئەو چركەساتەی كە لاپەڕەی دەنگدانەكە دەچێتە ناو سندوقی دەنگدان و دەسەڵات و هێز لە دەست دەنگدەر نامێنێت و حاڵەتە سایكۆلۆژییەكەی دەنگدەرەكە لە پێگەی «هێزەوە» دەبێت بە پێگەی «لاواز»، چونكە لەو چركەساتەوە ئەگەر پاڵێوراوەكە سەركەوت، ئیدی دەنگدەر پێویستی بە پاڵێوراوەكەیە، ئەم حاڵەتەش بریتییە لە گەورەترین كێشەی دیموكراتییەتی نوێنەرایەتی كە رۆڵی راستەقینەی گەل بە فیعلی لە یەك چركەساتدا بەهێزترین ئاست تۆمار دەكات، ئەویش چركەساتی پێش جیابوونەوەی لاپەڕەی دەنگدانەكەیە لە دەست دەنگدەر و ئیدی هەتا چوارساڵی دیكە رۆڵ و پێگەیەكی وا بەهێز بەدەست گەلەوە نەماوە، بەڵكو پێگەكەی لە بڕیاربەدەستەوە بووەتە چاودێریی ئەو نوێنەرەی كە متمانەی پێ داوە، تا بزانێت جێبەجێكردنی بەڵێنەكان بە چ ئاستێك گەیشتووە. هەر لەسەر ئەم بنەمایە دیموكراتییەتی راستەوخۆ و دەسەڵاتی گەل زۆر بەهێزتر و چەسپاوتر دەهێڵێتەوە، چونكە هەمیشە گەل دەسەڵاتی راستەقینەی بەدەستەوەیە و بڕیاردەدات. بێگومان هەر كۆمەڵگەیەك بە پێی ئاستی رۆشنبیری و قاڵبوونی تاكەكاتی و نزیكی بڕیارەكانیان لە راستی و سەركەوتنەوە، یەكێك لەم دوو مۆدێلەی دیموكراتی پێویستە هەڵبژێرن كە زۆرتر گونجاوە لەگەڵ بارودۆخیان، ئەمەش لە رێگەی یاسای هەڵبژاردنەكانەوە بەرجەستە دەبێت. لێرەدا دەكەوینە بەردەم بابەتێكی دیكە كە ئایا هەڵبژاردنی مۆدێلی دیموكراتی راستەوخۆ بێت، یان ناڕاستەوخۆ، هەتا چ ئاستێك رەچاوی بارودۆخ و ئاستی رۆشنبیریی دەنگدەر كراوە، ئینجا هەڵبژێردراوە و كراوە بە مۆدێل و لە یاسای هەڵبژاردنەكاندا رەنگی داوەتەوە؟ ئەگەر رەچاوی ئەو حاڵەتە نەكرابێت، ئەوا سەرلەبەری پرۆسەی دیموكراتی لەو وڵاتەدا لەبەردەم پرسیاردایەو پرۆسەكە هەمیشە دوچاری تەنگ و چەڵەمە دەبێتەوە.
3. حاڵەتی سێیەم دەكرێت وێنە بكەین هەر بە پێی یاسای پێویستبوون، ئەم وێنەیە بە شێوەیەكی رێژەیی دەكرێت بمانخاتە پێگەیەكەوە كە پاڵێوراوەكە هەر زۆر لەو دوو حاڵەتەی پێشوو لاوازتر دێتە بەر چاو، ئەمیش لە كاتێكدا دێتەدی، ئەگەر دەنگدەر هەر لە بنەڕەتەوە بڕیارێكی وەرگرتووە كە پێویستی بە پاڵێوراو نییە، لەم حاڵەتەدا سەرلەبەری پرۆسەی چركەساتی پێویستبوون سووتاوە بە دەست پاڵێوراوەكەوە و پێویستە پاڵێوراو چەق نەبەستێت بە دەست چركەساتی پێویستبوونەوە و بكشێتەوە. چونكە هەر لە بنەڕەتدا ئاستی پێویستبوون لای دەنگدەر نەماوە، تاوەكو پاڵێوراوەكە كاری لەسەر بكات.
ئەم نموونەیە زۆر بە جوانی بەرجەستە دەبێت لە گوندێكی دوور لە دەسەڵات كە زۆربەی پێویستییەكانیان نەهاتۆتەدی لە لایەن دەسەڵاتەوە، یاخود لە شارێكدا كە زۆربەی پێویستییەكان نەهێنراوەتەدی لە لایەن دەسەڵاتەوە، یاخود پێویستییەكان بە پێی توانا جێبەجێ كراوە لەلایەن دەسەڵاتەوە، بەڵام زۆر تەوژمی ئۆپۆزیسیۆن بوون تێیدا روویدابێت و ناوبانگی دەسەڵات تێیدا زڕا بێت، بۆیە پاڵێوراوەكانی حزبێك كە نوێنەری دەسەڵاتن، ناتوانن لە دوو بۆ سێ كورسی زیاتر لە نێوان نزیكەی ملیۆنێك دەنگدەر بەدەست بهێنن لە شارێكدا كە دوچاری زۆر تەوژمی ئۆپۆزیسیۆن بوون بووەتەوە و سەروگوێلاكی دەسەڵات ناشیرین كراوەو هەمیشە تەوژمە ئۆپۆزیسیۆنییەكە بە بەرنامە وێنەی دەسەڵاتی ناشیرین كردووە، ئەمەش گەمەیەكە كە دەبوایە بەو ئاستە كاریگەر نەبوایە هەر لە بنەڕەتەوە، چونكە هەموو ئۆپۆزیسیۆن بوونێك لە جیهاندا لە سادەترین پێناسەدا بریتییە لە هەوڵی سەندنەوەی دەسەڵات بۆ خۆی، چونكە ئەگەر ئۆپۆزیسیۆن بەشی هەبوایە بە شێوەیەكی راستەقینە لە دەسەڵاتدا لە رووی ماددی و مەعنەوییەوە، ئەوا هەرگیز چەمكی ئۆپۆزسیۆن بوون (واتە دژە دەسەڵات) لە هیچ جێگەیەكی دنیا دروست نەدەبوو. بۆیە دەنگدەری زیرەك و هێژا دەبێت لای روون بێت باسكردنی دەسەڵات بە وێنەیەكی خراپ تەنیا یەك دەلالەتی هەیە، ئەویش هەوڵدانە بۆ لێسەندنەوەی ئیمتیازەكانی دەسەڵات و زیادكردنیەتی بۆخۆی و چەندین هەوڵ و هەواڵ لە لایەن ئۆپۆزیسیۆنەوە بڵاو دەكرێتەوە، كە بەشێكیان گەورەكردنی بەشێكی بچووكی ناشیرینییەكانی دەسەڵاتە كە لەوانەیە هەموو دەسەڵاتێك بەشێك لەو ناشیرینییانەی هەبێت لە جیهاندا، بەشێكی دیكەی هەوڵەكانی ئۆپۆزیسیۆنیش بۆ ناشیرینكردنی دەسەڵات كە بەشە گەورەكەیەتی، هەر لە بنەڕەتەوە فڕی بە راستییەوە نییە.
(خوشك) یان (برای) خۆینەری بەڕێز وابزانم حەق وایە زیاتر بڕوامان بە حیكایەتەكەی دووەم هەبێت، چونكە هەر لە بنەڕەتەوە هەوڵی ناشیرینكردنی دەسەڵات بۆ ئەوە نییە دەسەڵاتەكەی لێ كەم بكرێتەوە و بدرێت بە دەم ئاوەوە، بەڵكو هەوڵە بۆ زیادكردنی دەسەڵاتی خۆی كە (لۆژیك) لێرەدا پێمان دەڵێت ئۆپۆزیسیۆن بوون مادام هەوڵە بۆ لێسەندنەوەی ئیمتیازاتی دەسەڵات و رفاندنیەتی بۆ خۆی، كەواتە راستی و دروستیی ئەو هەوڵانە كە ئایا لە پێناو «خەڵكیدایە« یان « ئۆپۆزیسیۆن « خۆی كەوتۆتە بەر پرسیارێكی گەورە!


* مامۆستا لە زانكۆی لوبنانی فەرەنسی / هەولێر