ریفۆرم دەتوانێ بەرهەمی هۆشیاریی بێ یان بەرهەمی پێداویستی، ئەگەر بێتو بە تایبەت چوارچێوەی سەر عەرزی واقێع رێگا خۆشکەر بێت.
ئەم سیناریۆیە ، سیناریۆی دلخواز و ئیدێعالە، بەلام ژیانی واقێع قەت وەک حالەتی ئیدیعال خۆی دەرناخات بۆیەشە داریشتنی سیاسەتی ریفۆرم دەبێتە تەحەددایەكی رۆناکبیریی و فیکریی و لە هەر جۆگرافیایەک دا خۆی بە شێوەیەک نمایش دەکات.
ئەوەی تایبەتمەندی بارو دۆخی کوردستانە کە ریفۆرم و ئەنجامدانی ریفۆرمی تا رادەیەکی بەرچاو نامومکین کردوە، پێنەگیشتوویی و سەقامگیریی میللی بووە کە خۆی لە دوو دیاردەدا نیشان دەدات، یەکەمیان پرۆسەی کۆکردنەوەی دەستەلات لە سەر زەمینێکی بێ چوارە چێوەی جێگیریی یاسایی لە سالی ١٩٩١ ئەوە و لە پێوەندی لەگەل ئەمەدا نەبوونی سەروەریی کە رێگا خۆشکەر بووە بۆ ئەوە کە ئەو چوارچێوە پێویستە کە باسمان لێوە کرد بەردەوام لە ژێر هەرەشەی دەرەکی دا بێت و ئەمەش کارەکەی هیندەی تر ئەستەم کردوە.
ئێستا کوردستان بە لەبەر چاو گرتنی ئەم هۆکارانەی سەرەوە گەیشتووتە سەر دوو رێیانێکەوە، یان دەبێ بتوانێ هەنگاو هەڵبێنێت بۆ ئەنجام دانی ریفۆرم یان مان و نەمانی لە ژێر مەترسیدایە.
ریفۆرم لە بارو دۆخی ئێستا دا نەک هەر سیاسەتی دروستە بە نیسبەت پرسەکانی نێو خۆیی ئیدارەی ولات بەلکوو هەنگاوی پێویستە بۆ بەردەوامی شەراکەتی دنیای پیشکەوتووش، دەنا پشتمان تێدەکرێت.
ئەنجامدانی ریفۆرم لە کوردستاندا کارێکی ئاسان نییە ، ئاکتۆران جارێ نە گەیشتوونە ئەو باوەر و قەناعەتە کە دەبێ پێکرا قۆڵ هەڵمالن بۆ ئەنجامدانی ریفۆرم، لە کۆمەلگاشدا ئەگەر ئەم کۆنسێنسوس و هاوبیرییە لە ئارادا نەبێ ئەنجامدانی رێفۆرم هێندەی تریش ئەستەم دەبێت.
چار چییە؟ دەبێ بەر لە هەموو شت دوو پرس لە خۆمان روون کەینەوە ، یەکەم بەرنامەی نۆرماتیڤی ریفۆرم و پێشکەشکردنی مۆدێلی ولاتانی تر چارەسەر نییە، دووهەم حازر بین بەو کارانەدا کە کردوومان هەڵسەنگاندن بکەین. بە قەبوولی ئەم خالانەوە رێگای بیرکردنەوەمان بۆ دەکرێتەوە.
لە جۆگرافیای ئابوورییدا لە دراسەی ئەوەی پێدەگۆترێ ئابووریی جیهانی، چەمکێک هەیە بە ناوی /دیفیوژن/، /بلاو بوونەوە/ نموونە چۆن ئابووریی بازار پەنجا سالی پێچوو هەتا لە بریتانیا را گەیشتە سوئێد، یان چۆن دوو دەهەی پێچوو تا رادیۆ لە ولات دا بلاو بێتەوە و لە دوای ئەوە دا بە دوودەهە تلیڤیزیۆن لە ولات دا بوو و بوو بە دیاردەیەکی نۆرمال و هتد. لە مەیدانی ریفۆرمیشدا ئەم چەمکە جێ وپێگەی خۆی هەیە ، پراکتیک، کردەوە، جۆرێک گۆڕان لە حکمرانی، یان خۆ رێکخستنەوە قابلییەتی بلاو بوونەوە و پەرەئەستاندنی هەیە . ئەم مۆدێلی بیرکردنەوەیە گرینگە بۆ دەستبەکار بوون.
ئەگەر ئەمرۆ بار و دۆخ و هاوسەنگی و نا هاوسەنگی بەرژەوەندی ئاکتۆرەکانی نێو کۆمەلگا رێگا نەداتە یەک دەنگی لە سەر پرۆگرامێکی گشت گیریی ریفۆرم دەبێ ئەوانەی باوەرییان بە ریفۆرمە و بە پێویستی دەزانن دەست بە کار بن و هیواشیان ئەوە بێ کە هەم دیاردەی / بلاوبوونەوە و پەرئەستاندن/ یارمەتیدەرییان دەبێ هەمیش هێژمونی زیاتر بۆ خۆیان لە بەرانبەر رەکابەرەکانیاندا مسوگەر دەکەن و هەمیش رێگا خۆش دەکەن بۆ پێوەندی پتەو ترلەگەل دنیای دەرەکی پشتیوان.
ئەم مووناقیشەیە بەر لە هەموو کەس رووی لە حکومەتی هەریم و ئەحزابی کوردییە. بە مەبەستی ئامادەتر کردنی چوار چێوەی یاسایی ولات بۆ هەنگاونان بەرەو ریفۆرم زۆر بە سود دەبێ ئەگەر ئاخر کەلک لە مێکانیزمی هەڵبژاردن وەربگرن، چ لە ئاست هەریم دا(هەلبژاردنی پارلان و پێکهێنانی حکومەت) و چ لە ئاست نێو خۆی حیزبەکاندا (وەک یەکەتی نیشتمانی کوردستان )بێ.
هەموو لایەکمان دەبێ بزانین کە ئەگەر بێتو لە ریفۆرم و دامەزراندنی بروکراسی بێ لایەنی خزمەتگۆزار و بازارێکی کراوەدا سەر نەکەوین دنیای مۆدێرن پشتمان تێدەکات و گشت دەستکەوتەکانمان لە مەترسی جییددی دا دەبن.
حوسێن کوردنەژاد