سەلیبا سارسار خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرایە لە بواری زانستی سیاسی و تایبەتمەندە لە كاروبارەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە ئێستادا پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە زانكۆی نوی جێرسی، توێژینەوە لە چەند بوارێكی گرنگدا ئەنجام دەدات، وەك پەیوەندییەكانی نێوان ئیسرائیل و فەلەستین، دیموكراسی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. گوڵان لە میانەی پەیوەندییەكدا چەند پرسیارێكی ئاراستەكرد كە پەیوەست بوون بە دۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو پەرەسەندن و ئاڵوگۆڕانەی لەم ناوچەیەدا دەگوزەرێن، ئەویش پێی باش بوو لە شێوەی وتارێكدا وەڵامی ئەو پرسیارانە بداتەوە.

ئاشكرایە سیاسەتەكانی ئیدارەی ئۆباما لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا سیاسەتێكی پڕ لە دوودڵی بوون، بەڵام ئێستا ئیدارەی ترەمپ ئەو سیاسەتانەی تێپەڕاندووە. چونكە لە كاتێكدا جەخت لەسەر ئەنجامدانی بزنس و بازرگانی و پەیوەندییە سەربازییەكان دەكاتەوە، ئەوا بەردەوام رێگاچارەیەكی ستراتیژی دەگرێتەبەر بۆ پشتیوانیكردن لەوەی من پێی دەڵێم بەرەی راستڕەوەكان كە هەر یەكە لە عەرەبستانی سعودیەو هاوپەیمانەكانی لە كەنداو، ئیسرائیل و ئەردەن و میسر لەخۆدەگرێت.
ئەم بەرەیە پتر پاڵنەری سەركردەكانی لە پشتە، نەك ئەوەی بنكەیەكی جەماوەری هەبێت، زیاتر بەرگێكی ئایدیۆلۆژی و پراگماتی بە بەردا كراوە و زۆرتر جەخت لەسەر بواری تەكنەلۆژی و سەربازی دەكاتەوە، نەك ئەوەی ئاقارا و ئاراستەیەكی ئایینی هەبێت. خۆ ئەگەر هاتو ئایینیش بەكارهێنرا، ئەوا بەكار دەهێنرێت بۆ پشتڕاستكردنەوە، یان پاساوهێنانەوە بۆ كۆمەڵێ سیاسەت و كاروكردەوە كە پێشتر بڕیاریان لەسەر دراوە.
بەرەی راستڕەوەكان پتر كاردانەو و پەرچەكردارە لە بەرامبەر ترس، یان نیگەرانیی پەیوەست بە دەستڕۆیشتوویی ئایدیۆلۆژی، سەربازی و سیاسی هەڵكشاوی ئێرانەوە لە چەند ناوچەیەكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، لە نێویاندا عێراق، لوبنان، سووریا و یەمەن، هەروەها پەرچەكرداوە لەبەرامبەر تمووحە ناوكییەكانی ئێرانیشدا.
بارگرژیی نێوان سعودیە و ئێران بارگرژییەكی راستەقینەیە، لە كاتێكدا كە بناغەیەكی تایفەگەریشی هەیە، بۆ نموونە (دابەشبوونی نێوان شیعە و سوننە)، بەڵام بە راددەیەكی گەورە پەیوەستە بە دەسەڵات و هەوڵدان بۆ سڕینەوەی یەكتر و رێگەگرتن لەلایەنی ركابەر تاوەكو بواری باڵادەستی بۆ دروست نەبێت. هەڵكشانی هیلالی شیعەی ئێرانی بە هەڕەشەیەكی وجوودی لای سعودییەكان لە قەڵەم دەدرێت.
هەر لەم روانگەیەوەیە كە دەتوانین تێگەیشتنێكمان بۆ دروست بێت لەبارەی ئەو سەنگەرگرتنەی لە شەڕی ناوخۆیی سووریادا دروست بووە، لەگەڵ ئەو شەڕی بەوەكالەت و ئەو كارەساتە مرۆییەی كە لە یەمەندا لەئارادایە، هەروەها ئەو دووبەرەكییەی لە پەیوەندییەكانی نێوان سعودیە و قەتەردا دروست بووە، بە هەمان شێوە تێبگەین لەو تەنگ و چەڵەمەیەی دوچاری حوكمڕانیی لوبنان بۆتەوە، هەروەها لە هاوكاریی نێوان سعودیە و ئێرانیش.
ئەمە سەرەڕای پێداگیریی سعودیە بۆ جێبەجێكردنی ئەوەی ئەو وڵاتە ناوی لێناوە روانگەی 2030 كە لەلایەن شازادەی جێنشین محەمەد كوڕی سەلمان كوڕی عەبدولعەزیز ئال سعودەوە پەرەی پێدراوە، كە پێیوایە شانشینی سعودیە بریتییە لە «دڵی جیهانی عەرەبی و ئیسلامی، كانگای هێزی وەبەرهێنان و مەڵبەندی پێكەوەگرێدانی سێ كیشوەرە.» ( واتە ئاسیا، ئەوروپا و ئەفریقیا).
هەروەها ئەگەری ئەوە هەیە ئەو ئاڵوگۆڕەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەئارادایە- ئەگەرچی هەڵسەنگاندنی ئەو پەرەسەندنانە هەمیشە كارێكی ئاسان نییە- شەڕ و ناكۆكی و ناسەقامگیریی زیاتری لێبكەوێتەوە. لەوەش زیاتر، با ئەوەمان لەبیر بێت كە هەندێ تەحەددی هەن كە وا دەردەكەوێت نەتوانین زاڵ بین بەسەریاندا، بۆ نموونە، توندڕەوی ئایینی، بێكاری گەنجان و پێگەی لاوازی ئافرەتان. لەم روانگەیەوە پێویستە هەوڵی چڕ و پڕ هاوشان بە وەبەرهێنانی گەورە لە بواری دامەزراوەیی و دارایی و سەروەری یاسا بدرێت بۆ باشتركردنی بارودۆخەكە لەسەر ئەرزی واقیع. لەگەڵ ئەوەشدا مەرج نییە باشتركردنی بارودۆخەكە ببێتەهۆی هێنانەئارای دیموكراسی. ئەگەر بمانەوێت گۆڕانكاری ئیجابی رووبدات و ئەم گۆڕانكارییەش درێژخایەن بێت، پێویستە هەردوو شێوازی حوكمڕانی لەسەرەوە و بەشداری هاووڵاتیان لە خوارەوە لە زەمینەیەكی هاوبەشدا یەك بگرن بۆ ئەوەی حوكمڕانییەكی باش و خۆشگوزەرانییەكی باش بێتەئاراوە.
پێویستە سەركردە سیاسییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەركردەكانی دەرەوەی ئەم ناوچەیە بە بڕیارەكانیاندا بچنەوە و درك بەوە بكەن كە گەمەی سفری و پەنابردنەبەر بەكارهێنانی هێز، هەمیشە زامنی دەستەبەركردنی ئاسایش ناكات. بەڵكو دروستكردن و بنیادنانی ئاشتی ئەم ئامانجە دەهێنێتەدی.
لە كاتێكدا كە ئەمریكا بەردەوامە لە بینینی رۆڵێكی پێشەنگ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەڵام دەبێت هاوسەنگییەك لە نێوان پرەنسیپەكان و پرسی پراگماتیكیدا دروست بكرێت. خۆ ئەگەر خوازیاری ئەوەیە سیاسەتێكی دەرەكی جێگیر و كارای هەبێت، ئەوا پێویستە ئەمریكا- هەروەك ئەوەی بەردەوام جەختم لەسەر كردۆتەوە- ستراتیژیەتێكی هەبێت كە سەرچاوەی گرتبێت لە پرەنسیپە باڵاكانی وەك دادوەری، یەكسانی، شەفافییەت، ستراتیژیەتێك بێت كە بنچینەكەی لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی خەڵك بێت.
بە رەچاوكردنی ئەوەی لە سەرەوە ئاماژەی پێكرا، ئێمە دەتوانین وێنای ئایندەیەكی گەشتر بكەین كە ئومێد و ئازادی و ئاسایش دەستەبەر بكات بۆ ئەو كەسانەی كە بۆ چەندین دەیەیە دوچاری ئێش و ئازار بوونەتەوە بە هۆی شەڕ و گەندەڵی و داگیركاری و سەركوتكاری، یان هەژاری.
هەروەها ئەو كاتە دەتوانین پێشبینی كۆتاییهاتنی كێشە درێژخایەنەكانی ناوچەكە بكەین، بەتایبەتی ناكۆكی نێوان ئیسرائیل و فەلەستین، ئەویش لەسەر بنەمای بوونی دوو دەوڵەتی خاوەن سەروەری، ئیسرائیل و فەلەستین، كە شان بە شانی یەكتر و بە شێوەیەكی پڕ لە ئاشتی و خۆشگوزەرانی و ئارامیدا بژین، هەروەها دەتوانین پێشبینی كۆتاییهاتنی ركابەریی نێوان ئێران و سعودیە بكەین.
بەو شێوەیە دەتوانین وێنای رۆژهەڵاتێكی ناوەڕاستی دیموكراتی و فرەیی بكەین كە لەگەڵ خۆی و لەگەڵ جیهاندا لە ئاشتیدا بێت.
ئاشكرایە كە كەلێنی نێوان بیركردنەوە و كردار، یاخود كەلێنی نێوان داڕشتن و جێبەجێكردنی سیاسەت كەلێنێكی گەورەیە. بەڵام بەرپرسیارێتی ئێمە ئەوەیە هەوڵی هێنانەدی گۆڕانكاری ئیجابی بدەین.