میللەتی كورد بە درێژایی مێژویی خەبات و بەرخۆدانی هیچ كات باوەری بەوە نەبووە كە بە رێگەی شەرٍە و توند وتیژییەوە مافەرەوا و زەوتكراوەكانی بەدەست بێنێت ، هەمووكات دەستپێشخەر بووە بۆ ئاشتی و گفتگۆ و بەڵام گشت رژێمە یەك لەدوای یەكەكان زمانی ئاشتی و گفتگۆیان بۆ خۆسەپاندن و شەرٍو توتد وتیژی گۆرییووە .
بانگهێشتت و سەردانی فەرمی نێچیرڤان بارزانی بۆ فەرەنسا و پێشوازی لێ كردن لەلایەن سەرۆك ماكرۆن گرنگی تایبەتی خۆی هەیە، چونكە ئەو وڵاتە مێژوویەكی كۆنی دۆستانەی لەگەڵ كوردستان هەیە، چەندین سالًە تا ئەمڕۆ فەرەنسا بەردەوام پشتگیری لە گەلی كورد دەكات، بە تایبەت لە ساڵی 1991 و دانانی هێلی دژە فرین و هاوكاری مرۆڤایەتی بۆ میللەتی كورد . هەروەها لە دوای ساڵی 2014 و لە كاتی هاتنی داعش ڕۆڵێكی بەرچاوی هەبوو لە هاوكاری كردنی هەرێمی كوردستان لە دژی ئەو ڕێكخراوەیە، هەروەها گرنگی زۆری هەبوو لە رووی دیبلۆماسی، سیاسی و سەربازیەوە، لە كاتی ئەنجامدانی ریفراندۆم و لە دوای ئەنجامدانی ئەو پرۆسەیەوە دووبارە رۆڵی فەرەنسا رۆلێكی دیار و بەرچاو بوو.سەردانی سەرۆكی حكوومەت بۆ فەرەنسا لەم كاتەدا ئەوەیە كە حكوومەتی عێراق جگە لەو ئابلۆقانەی خستۆتە سەر هەرێمی كوردستان، عێراق دەیەوێت ئابلوقەیەك و گەماڕۆیەكی دیبلۆماسی بخاتە سەر هەرێم، چونكە لە ماوەی رابردوو چەندین وەزیر و سەرۆكوەزیران دەیانەویست سەردانی هەرێم بكەن، بەڵام عێراق ڕێگەیان پێ نەدەدا، كە هەموو مەبەستی عێراق لەوە ئەوەیە كە هەرێمی كوردستان داببڕێت لە جیهانی دەرەوە، بەڵام سەردانی شاندی حكوومەت بۆ فەرەنسا لە كاتێكدایە كە ئەو گەماڕۆیە دیبلۆماسیەی شكاند، ئەوەش وا دەكات هەم سەركردە و وەزیرانی وڵاتانی جیهان سەردانی كوردستان بكەن، هەم شاندەكانی كوردستان سەردای وڵاتانی جیهان بكەن.
لە ساڵی ٢٠٠٥، ھەموو پێشێلكارییەك لە دەستووردا زیان دەدات و فعل و ڕەدفعل دروست دەكات، ماددەی ١٤٠ یەكێك بوو لەو ماددانەی دەبوو لە ساڵی ٢٠٠٧ تەواو بوایە، بەڵام ئێستا ٢٠١٧یە و تەواو نەبووە، جێبەجێنەكردنی دەستوور شەرعیەتی دەستووری خستە ژێر پرسیارەوە، ئیستاش كە هەرێمی كوردستان داوای گفتوگۆ دەكات، بەغدا دەرگای گفتوگۆی داخستووە، كۆمەڵگای نێودەوڵەتی نیگەرانە و پێی وایە ناكرێت بەغدا بەو شێوەیە مامەڵە بكات، كۆنگرێسی ئەمەریكا بە هۆی ئەو سەركێشییەی عێراقەوە داوای كردووە، كە بەشێك لە حەشد هەڵوەشێتەوە، ئەمانە دەرخەری ئەوەن، كە بەغدا هەنگاوی نایاسایی ناوەگرنگە بەغدا لەوە تێبگات كە ئەو هەموو پەیامە نێودەوڵەتییە ئاراستەی دەكرێت بێتە سەرخەت و گفتوگۆ هەڵبژێرێت، ئەوەشی لە فەرەنسا كرا كەم نەبوو، یەكەم كۆبوونەوە بوو لە نێوان نێچیرڤان بارزانی و سەرۆك ئیمانوئێل ماكرۆن كە دوای هەڵبژاردنی وەك سەرۆك، ئەو كۆوبونەوەی ئەنجام دا، ئەمەش دوای ئەو دۆخە ناخۆشەی بەسەر كوردستان هات، بەتایبەت هێرشی حەشد بۆ سەر كوردستان و سەرۆكی فەرەنسا داوای چوار خاڵی كرد بۆ ئەوەی دۆخەكە بگەڕێتەوە بۆ باری ئاساییی خۆی، یەكەم، ماددەی ١٤٠ جێبەجێ بكرێت بۆ ئەوەی ئاشتەوایی بێتە ئاراوە، دووەم، دابەشكردنی داهاتی عێراق بەسەر هەموو پێكهاتەكانی عێراق و گەلی عێراقدا، سێییەم دەبێ بەغدا بگەڕێتەوە بۆ گفتوگۆی ڕاستەوخۆ، چوارەم دەبێ ئابڵوقەكانی سەر كوردستان لا ببرێت و میلیشیاكانیش لە عێراقدا بە حەشدی شەعبییەوە نەمێنن
ئەو سەردانە هێزێكی سیاسی و دیبلۆماسی بە هەرێمی كوردستان دەدات، چونكە وەكو لە كۆنگرە رۆژنامەوانیەكەدا بینیمان كە سەرۆك ماكڕۆن رایگەیاند، هەوڵی چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا دەدات، كە ئەو كێشانەی هەن بە پێی دەستوور جێبەجێ بكرێن، بەتایبەتی لە ناردنی بوودجە و موچەی فەرمانبەرانی كوردستان، كە باسی داهاتی عێراقی كرد كە بەشێوەیەكی یەكسان لە نێوان هەموو پێكهاتەكان دابەش بكرێت، هەروەها باسی جێبەجێ كردنی ماددەی 140 و نەهێلانی میلیشاكان كرا، بەتایبەتی حەشدی شەعبی، بۆیە ئەو خالانە زۆر گرنگن، ئاكام و ئەنجامێكی باش لەو سەردانە دەكەوێتەوە.
جێبەجێ كردنی دەستوور خاڵی بەهێزی ئێمەیە، لە كۆبوونەوەی سەرۆكی حكوومەت و سەرۆكی فەرەنسا زۆر تەئكید لەو خاڵە كرایەوە، چونكە هەموو كاتێك كوردستان داوای جێبەجێ كردنی دەستووری كردووە، بۆیە سەرۆكی فەرەنسا دەتوانێت رۆڵی خۆی بگێڕێت و گوشار لەسەر حكوومەتی عێراق دروست بكات بۆ جێبەجێ كردنی دەستوور، لەگەڵ ئەوەی فەرەنسا لە هاوكاری كردنی هەرێمی كوردستان دەتوانێت گوشار لەسەر حكوومەتی عێراق دروست بكات، سەرۆكی فەرەنساش ئەوەی دووپات كردەوە كە بەردەوام دەبێت لە هاوكاری كردنی هەرێمی كوردستان و هێزی پێشمەرگە، بۆیە بەو شێوەیە فەرەنسا دەتوانێت رۆڵێكی كاریگەری لەسەر پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا هەبێت.
هەر لە سەرەتایی دروستكردنی عێراق و هاتنە سەركاری رژێمە یەك لە دوای یەكەكان لە سیستەمی پاشایی تا مەزهەبی دژی كورد تاوانیی نامرۆڤانەیان ئەنجامداو و خۆیان لە جێبەجێی كردنی مافەرەواكانی كورد دزیوەتەوە ..سیاسەتەكانی رژێمی بەغدا لە ‮ ‬بەرامبەر مافەرەواكانی ‮ ‬كوردو سەركردایەتی‮ ‬سیاسی‮ ‬كوردستان ،‮ ‬لە رژێمەكانی ‮ ‬پێشووتر نە باشتر نەبوو،‮ ‬بەڵكو بڕیار بەدەستانی‮ رژێمی ئێستای ‬عێراق،‮ ‬بە هەمان عەقڵیەتی‮ ‬ ‮ ‬ڕابردوو‮ ‬ڕەفتاریان كردو ئیڕادەی‮ ‬ئەوەیان تێدا نەبوو بە گیانێكی‮ ‬نوێخوازانەو دیموكراتخوازانە كێشەكان لەگەڵ میللەتی ‬كورد چارەسەر بكەن وپێكەوە ژیان و‮ ‬ئاشتێكی‮ ‬ڕاستە قینە فەراهەم بكەن بۆ گەلانی‮ ‬عێراق و خەڵكی‮ ‬كوردستان لە عێراقدا بە شەریكێكی‮ ‬ڕاستە قینە و هاوبەش حیسابی‮ ‬بۆ بكرێت و هیچ گەل و نەتەوەیەك لە عێراقدا پەراوێز نەخرێت هەروەك چۆن كورد پەراوێز خرا‮. ‬خەڵكی‮ ‬كوردستان لەدوای‮ ‬ڕوخانی‮ ‬ڕژێمی‮ ‬ڕەفتار فاشستی‮ ‬بەعس،‮ ‬ئارەزومەندانە لەسەر بنەمای‮ ‬دەستوور و شەراكەت و سازانی‮ ‬نیشتیمانی‮ ‬بەشداری‮ ‬پرۆسەی‮ ‬سیاسی‮ ‬عێراقی‮ ‬كرد، بەڵام رژێمی بەغدا دەستوور و شەڕاكەتی‮ ‬ڕاستە قینە یان پێشێل كردو خەڵكی‮ ‬كوردستان لەدەسەڵات و حوكمداری‮ ‬عێراق دورخستەوەو هیچیان بۆ خەڵكی‮ ‬كوردستان نەكرد جگە لە چەندان كێشەی‮ ‬سیاسی‮ ‬و نەتەوەیی‮ ‬هەڵواسراو كە لەنێون بەغدا و هەرێم ماونەتەوە و لەكاتێكدا توانی‮ ‬چارەسەرییان هەبوو‮ . ‬لەڕاستی‮ ‬دا ئەگەر واقیعبین بین،‮ ‬بۆمان دەردەكەوێت كە لە عێراقی‮ ‬نوێشدا ئەجندای‮ ‬عەقڵەیەتێكی‮ ‬ڕەها سیاسەت دەكات كە لەبەرژوەندی‮ ‬گەلانی‮ ‬عێراقدا نیە،‮ ‬سەركردایەتی‮ ‬سیاسی‮ ‬كوردستان بۆماوەی‮ 41 ساڵ توانی‮ ‬بەرگەی‮ ‬ئەو سیاسەتە سەقەت و دوژمنكارانەیە بگرێت،‮ ‬توانی‮ ‬لە ساڵی‮ 4102 تاكو ئێستا بەرگەی‮ ‬ئابڵۆقەی‮ ‬ئابوری‮ ‬و بڕینی‮ ‬مووچە و كەنارخستن رەفتارە فاشییەكانی‮ ‬حكومەتەكەی‮ ‬نوری‮ ‬مالیكی‮ ‬بگرێت كە ئێستاش بەردەوامە،‮ ‬كە بەبڕیارێكی‮ ‬سیاسی‮ ‬تاك لایەنەو بێ بەزەیانە‮ ‬بوجەی‮ ‬71%‮ی‮ ‬هەرێمی‮ ‬كوردستانی‮ ‬بڕی‮ ‬و بەوەش نەوەستا موچەی‮ ‬هەموو فەرمان بەرانی‮ ‬هەرێمی‮ ‬كوردستانیشی‮ ‬بڕی،‮ ‬كە ئەمانە قوتی‮ ‬خەڵكی‮ ‬كوردستان بوون‮ . ‬حكومەتی‮ ‬عێراق تاكو ئێستا ماددەی 041 و چەندین ماددەی تری دەستووری و بودجە و موستەحەقاتی‮ ‬پێشمەرگەی‮ ‬سەرف نەكردووە‮ ‬،‮ ‬كە لە كاتێكدا لەدەستووری‮ ‬هەمیشەی‮ ‬عێراق بە پاسەوانی‮ ‬سنوور ناویان هاتووە،‮ ‬سەرەڕای‮ ‬ئەو تەنگژە و بەربەستانە،‮ ‬سەركردایەتی‮ ‬سیاسی‮ ‬كوردستان،‮ ‬هەمیشە خوازیاربووە لەگەڵ حكومەتی‮ ‬ناوەندی‮ ‬عێراق كێشەكانی‮ ‬بە دیالۆگ و دانوستان چارەسەر بكات،‮ ‬بەڵام حكومەتی‮ ‬ناوەندی‮ ‬عێراق‮ ‬ڕێكەتنەكانیان پێشێل دەكرد و بەتەنگ داخوازیە‮ ‬ڕەواكانی‮ ‬كورد نەهاتن‮ . ‬بۆیە لە ئێستادا سەركردایەتی‮ ‬كورد و خەڵكی‮ ‬كوردستان باش تێگەیشتوون‮ ‬،كە سیاسەتی‮ ‬حكومەتەكانی‮ ‬عێراق بەرامبەر بە خەڵكی‮ ‬كوردستان و سەركردایەتی‮ ‬سیاسی‮ ‬كورد دیار و شەفاف و سیستماتیك نیە و ناكرێت‮ ‬كە دەیان ساڵی‮ ‬تر چاوەڕوان بكەن هیچ بە هیچ نەكەین و ئایندەی‮ ‬كوردستان دیار نەبێت.بۆیە كە پرۆسەی ریفراندۆمان بە سەركەوتویی جێبەجێ كرد ، بە هەموو دونیامان گووت كە ئیتر دژی ژێر دەستی و داگیركارین و ئێمە خاوەن دۆزێكی رەواین.