كاتیك كە ئیمە ئەمڕۆ بەرەو یادێكی مەزنی وەك 25ی نۆڤەمبەر دەچین، دەبێت ئەوە بزانین كە كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی لە هەموو كات زیاتر هەست بە نامۆبوون و زیادبوونی توندوتیژییەكان دەكات، چونكە ناكۆكیی سیاسی و ململانێیەكان لە جیهاندا وایانكردووە كە بەشێوەیەكی بەرچاو رێژەی بەكارهینانی توندوتیژی بەرەو بەرزبوونەوە بچێت.
شایەنی باسە بە درێژایی مێژووی گەلی كورد، ئافرەتان پێگەیەكی دیاری كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری و ئایینییان لە سەر جەم چاخەكاندا داگیر كردووە و رۆڵێكی كارایان لە بەڕێوەبردنی كاروبارەكانی ژیاندا هەبووە، بەڵام ئەمڕۆ كە تەماشا دەكەین، دەبینین مێژووی ئافرەتانیش بەشیك بووە لە مێژووی گەلی كورد، ئەوانیش لەسەردەستی داگیركەران رووبەڕووی ئازار و نەهامەتی بوونەتەوە.
ئەوەی جێگەی سەرنجە توندوتیژی یەكێكە لەو خەسڵەتانەی كە دەكرێت تاكی كۆمەڵگەی رۆژهەڵاتی پێ بناسرێتەوە، هەرچەندە بەشیكی زۆر لە شارەزایانی كۆمەڵایەتی پێیانوایە كە توندوتیژی لە دژی ئافرەتان دیاردەیەكی بەربڵاوی كۆمەڵگەی جیهانییە و بە شێوەیەكی بەربڵاو بەتایبەتی لە كۆمەڵگە دواكەوتووەكاندا بە بیانووی نەپاراستنی بەهاكانی نێو بنەماڵە، بە توندترین شێوە ئازار دەدرێن، تەنانەت دەكوژرێن، ئافرەتی كوردیش بە هۆی نەریتی پیاوسالاری و سیستمی سیاسی ئابووری بارودۆخێكی باشی نییە، ئەوەی كە تێبینی كراوە لە ساڵانی رابردوودا بە هەوڵی حكومەتی هەریمی كوردستان و بە هەماهەنگی لەگەڵ رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی توانرابوو تا رادەیەك كاری زۆر گرنگ لەسەر كەمكردنەوەی جۆرە جیاوازەكانی توندوتیژی دژی ئافرەتان بكرێت، هەروەها لە ساڵانی 2004 بەدواوە چەندین پرۆگرامی گرنگ لە هەرێمی كوردستان تایبەت بە پرسی ئافرەتان خرانە بواری كارەوە و توانرا تا رادەیەكی باش كار لەسەر هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵگە لەسەر پرسی ئافرەت بكرێت، بەڵام لەم چەند ساڵەی دواییدا چەند هۆكارێك بوونە هۆی زیاتربوونی بەكارهینانی توندوتیژی دژی ئافرەتان. هەروەها ئەوەمان لەیاد نەچێت زیادبوونی گرفتەكان ئەوەندەی كێشە بۆ ئافرەت دروست دەكات، وادەكات بە شێوەیەكی گشتی توندوتیژی رووی لە زیادبوون بێت.
رەنگە جەنگی تیرۆریستانی داعش یەكیك بووبێت لەو هۆكارانەی كە زۆرترین رێژەی ئافرەت توندوتیژییان بەرامبەر كراوە، وەك بینیمان بە شێوەیەكی بەرچاو لەلایەن ئەو گرووپە تیرۆریستەوە سووكایەتی بە ئافرەت دەكرا، هەر لەدەستدرێژیی سێكسی، تادەگاتە كڕین و فرۆشتن و مامەڵەكردن بە مرۆڤەكانەوە.
هەروەها بەپێی ئەو راپۆرت و ئامارانەی كە لەلایەن رێكخراوەكانی چاودێریی مافی مرۆڤ بڵاودەكرێنەوە، هێرشی حەشدی شەعبی و گرووپە هاوبەشەكانیان بۆ سەر هەرێمی كوردستان یەكێكی ترە لە زیادبوونی بەكارهینانی توندوتیژی دژی ئافرەتان، چونكە حەشدی شەعبی و گرووپە ئێرانییەكان گەورەترین تاوانیان بەرامبەر بە ئافرەت ئەنجام دا، هەر لە سووكایەتی كردنەوە تا دەگاتە دەستدرێژیی سێكسی لە خورماتوو، كە بە هۆیەوە ئافرەتان تووشی نەخۆشی دەروونی هاتوون و ئافرەتیش هەبووە پەنای بۆ خۆكوشتن بردووە و كۆتایی بە ژیانی خۆی هێناوە، ئەمە بێجگە لەوەی لە هەموو بابەتێكی لەم شێوەیەدا ئافرەتان قوربانی یەكەمن و ئەوان دەبنە سووتەمەنیی ئەو رەوشە نالەبارەی رووبەڕوویان دەبێتەوە، واتا لەم هەلومەرجەی ئێستا كۆمەڵگەی كوردەواری چەندە وەك تاكی كورد رووبەڕووی دژایەتی بۆتەوە لەلایەن گرووپە توندەڕەوەكان، جا گرووپی شیعەی توندڕەوی وەك حەشدی شەعبی بێت، یان گرووپی ئیسلامی و سوننەی توندڕەوی وەك داعش، ئەوا لەهەردوو بارەكەدا ئافرەتان بوونەتە قوربانی و زۆرترین تووندوتیژییان بەرامبەر كراوە.
ئەگەر بێینە سەر باسی ئەو توندوتیژییانەی كە بەرامبەر بە ئافرەت لەكایە جیاوازەكانی كۆمەڵگەدا دەكرێت، بێگومان كۆمەڵگەی كوردەواری وەك زۆربەی كۆمەڵگەكانی تری رۆژهەڵات كۆمەڵگەیەكی پیاوسالارییە و رێگە بە ئافرەت نادات مافی خۆی پیادەبكات، چونكە خۆی لەخۆیدا كە وتمان «پیاوسالاری»، ئەوا بە هەموو شێوەیەك سووكایەتی بە ئافرەت دەكرێت، ئەگەر ئیمە بێینە سەر رەوشی ئافرەت هەر لە بازاڕی كار وەری بگرین و تەماشای رێژەی بەشداریی ئافرەت لە بازاڕی كاردا بكەین، هەست بەوە دەكەین كە بەشداریی ئافرەت لە بازاڕی كار و كەمیی رێژەی بوونیان لەو سێكتەرەدا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە كۆمەڵگە بە ئاشكرا دژایەتی بوونی ئافرەتی بەتوانا دەكات، ئەمەش رێگەیەكی تەواوە بۆ ئەوەی كە نەهێڵن ئافرەت بەشداری لە بازاڕی كار بكات، ئەگەر باسی بەشداریی ژن لە سیاسەتیشدا بكەین، هەمان تێگەیشتنی كۆمەڵگە دووبارە دەبێتەوە، چونكە پیاوان بەگشتی پێیانوایە كە ئاستی ئافرەتان لە توانای ئەوان كەمترە، بۆیە بەشێكی پیاوان كە خاوەنی عەقڵییەتێكی پیاوسالارانەن ناهێڵن ئافرەتان بێنە پێشەوە.
ئەوەی گرنگەو من دەمەوێت زیاتر روونی بكەمەوە، ئەوە كۆمەڵگەیە كە ئازاری ئافرەت دەدات، واتا ناتوانین توندوتیژی لەناو دامەزراوەیەك، یان پرسێكی دیاریكراودا كورت بكەینەوە، چونكە توندوتیژیی كۆمەڵگە پەیوەستە بە ئاستی هۆشیاریی كۆمەڵگەوە، توندوتیژی لە زۆرێك لە كۆمەڵگە رۆژهەڵاتی و سوننەتییەكاندا باوە، نزمیی ئاستی هۆشیاریی تاكەكان لە كۆمەڵگەو ئەو دابونەریتە و سیستمە كۆنەی كە بە درێژایی مێژوو گەلان تووشی بوون، وایكردووە توندوتیژی دژ بە ئافرەتان لە هەر كۆمەڵگەیەكدا بەدی دەكرێت، واتا كۆمەڵگە دژی ئافرەتی بەتوانایە، جا ئەو ئافرەتە لەو ساتەی كە لەماڵ دێتە دەرەوە، كۆمەڵگە دژایەتی دەكات تا ئەو ئاستەی كە ئەو ئافرەتە دەگاتە شوێنی كارەكەی، بۆ نموونە ئافرەت لەناو ئەو گەڕەكەی لێی دەژی، دژایەتی دەكرێ، تا دوامەنزلگەی كاركردنی.





مەیادە محەمەد نەجار

سەرۆكی رێكخراوی ئاریانا بۆ پێگەیاندنی ئافرەتان