لە رۆژگاری ئێستادا و لە نێو دیموكراسیەتە رۆژئاواییەكاندا، كەسانێكی كەم هەن بوونی پاساوی ئەخلاقی بۆ دروستبوونی دەوڵەتی فەلەستینی رەتدەكەنەوە، بەڵام كاتێك باس دێتەسەر كوردی باكووری عێراق- كە تێیدا هەرێمی كوردستان دەوڵەتێكی نیمچە سەربەخۆی هەیە كە بە باشی كاروبارەكانی هەڵدەسووڕێنێت- ئەوا رۆژئاوا لە بری پاساوی ئەخلاقی، سیاسەتێكی عەمەلی دەگرێتەبەر، كە ئەمەش مایەی شەرمە.
لە ئێستادا، نزیكەی هەموو كەس هاوڕاییە لەگەڵ ئەوەدا كە فەلەستینییەكان شایستەی دەوڵەتن و بانگەشەی ئەوە دەكەن كە نابێت گەلی فەلەستینی لە سایەی حوكمڕانی ئیسرائیلدا بمێنێتەوە. زۆربەی ئیسرائیلییەكان هاوڕان لەگەڵ ئەم تێڕوانینەدا، تەنانەت سەرۆك وەزیرانیش، بنیامین نەتنیاهۆ بە دوودڵییەوە رایگەیاند كە پابەندە بە بوونی دوو دەوڵەتەوە- دەوڵەتی فەلەستین لە پاڵ دەوڵەتی ئیسرائیلدا-. هەروەها لە زۆرێك لە دیموكراسیەتە رۆژئاواییەكاندا، باڵی بەهێزی چەپڕەو بەردەوام خۆپیشاندان رێكدەخات بۆ پشتیوانیكردن لە سەربەخۆیی فەلەستین.
لە بنەڕەتدا بانگەشەی دەوڵەتی فەلەستینی لەسەر بنچینەی پاساوێكی ئەخلاقی داڕێژدراوە بۆ مومارەسەكردنی مافی بڕیاردانی چارەنووسی نەتەوەیی، بەڵام كاتێك مەسەلەكە دێتەسەر دەستەبەركردنی هەمان ماف بۆ گەلی كورد، ئەوا رۆژئاوا بە چەشنێك بێدەنگە كە هەم مایەی شەرمەزاری و هەم مایەی سەرسوڕمانە.
دیموكراسیەتە رۆژئاواییەكان هیچ پشتیوانییەكیان لە ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستان نەكرد- كە لە ئەیلوولی رابردوودا ئەنجامدرا-، هەروەها دەنگیان بڵند نەكرد لە دژی هەڕەشەكانی هەردوو حكومەتی عێراقی و توركی بۆ تێكشكاندنی هەوڵی هەرێمی كوردستان بۆ سەربەخۆیی لە ڕێی بەكارهێنانی هێزەوە.
كاتێك بەرپرسانی یەكێتی ئەوروپا، یان ئەمریكا هۆكارێك دەخەنەڕوو بۆ بەرهەڵستیكردنی سەربەخۆیی كوردستان، ئەوا هەمیشە ئەمە وەك سیاسەتێكی عەمەلی لێكدەدرێتەوە. پێمان دەوترێت كە دەبێت یەكپارچەیی خاكی عێراق بپارێزرێت و سەربەخۆیی كوردستان دەبێتە هۆی ناسەقامگیركردنی توركیا و ئێران، لەبەر ئەوەی كەمینەیەكی گەورەی كورد هەن لەو وڵاتانەدا.
بەڵام ئەمە تەنیا پەردە لەسەر بوونی ئیزدواجییەت و دووپێوانەیی لا دەدات. بانگەشەی ئەخلاقی پەیوەست بە بڕیاردانی چارەنووسەوە و تەنیا لە كەیسی فەلەستیندا باس دەكرێت و بە هیچ شێوەیەك ئاماژەی پێناكرێت لە گوتاری نێودەوڵەتیی پەیوەست بە كوردستانەوە. لەوەش خراپتر، سەركوتكردنی دڵڕەقانەی چەند ساڵە دژ بە كورد بە تەواوەتی فەرامۆش كراوە. لە سەردەمی سەددام حوسێندا، كورد رووبەڕووی هێرشی كۆمەڵكوژی و كیمیایی بوونەوە. لە توركیاش سوپای ئەو وڵاتە بە سەدان گوندی تەخت و وێرانكردووە.
ئەوە دووڕووانەترین و ناڕاستترین پاساوە كە بە ناوی بەرگریكردن لە یەكپارچەیی خاكی عێراقەوە رێگری لە كورد بكەیت مومارەسەی مافی بڕیاردانی چارەنووس بكات. كاتێك دەوڵەتدارانی بەریتانی لە دوای جەنگی یەكەمی جیهانی و تێكشكاندنی ئیمپراتۆریەتی عوسمانییەوە عێراقیان وەك قەوارەیەكی جیاوازی سیاسی دروست كرد، ئەم كارەیان لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە ئیمپریاڵییەكانیان ئەنجامدا. بەو پێیە ئەوان مێژوو و جوگرافیا و دیموگرافیا و فرەیی ئیتنی و ئایینی ئەو خاكەیان نادیدە گرت.
واتە لەو كاتەدا پرس بە دانیشتووانی ئەم دەوڵەتە دەستكردە نەكرا، ئایا دەیانەوێت لە وڵاتێكدا بژین كە زۆرینە تێیدا شیعە بێت و كەمینەگەلێكی گەورەی وەك كورد و مەسیحیشی تێدا بێت. هەروەها بە دڵنیاییەوە پرسیان پێنەكرا كە ئایا دەیانەوێت لەلایەن خانەوادایەكی سوننەوە- كە بەریتانییەكان لە حیجازەوە، كە ئێستا بەشێكە لە سعودیە، هێنابوویان- حوكمڕانی بكرێن.
لە سەرەتادا و بە گوێرەی رێككەوتنامەی سیڤەر-كە ئیمپراتۆریەتی عوسمانیی دۆڕاوی شەڕ لە ئابی ساڵی 1920دا واژووی كرد- كوردیش بە چەشنی ئەرمەنییەكان بەڵێنی دەوڵەتێكی سەربەخۆیان پێدرا. بەڵام دواتر هێزە هاوپەیمانە سەركەوتووەكان پشتیان لەم بەڵێنە كرد، لەو كاتەوە كورد لەژێر سایەی سەركوتكارییەكی بەردەوامدا دەژی. كوردیش لەو ناوچەیەدا كە بووە باكووری عێراق، بە چەشنی مەسیحییە ئاشوورییەكان، بۆ چەندین دەیە نكۆڵی لە زمان و كەلتووری جیاوازی كرا لەلایەن حوكمڕانە عەرەبەكانی بەغداوە. لێرەدا و لەم سیاقەدا، چەمكی یەكپارچەیی خاك هیچ نییە، جگە لە پاساوێك بۆ سەركوتكاری ئیتنی، یان ئایینی.
بە هەمان شێوە، دەیان ملیۆن كوردی توركیا و ئێرانیش لە مافە مرۆیی و كەلتورییە بنەڕەتییەكانیان بێبەشكران. كەواتە مایەی تێگەیشتنە كە حكومەتەكانی توركیا و ئێران دژ بە هەوڵەكانی سەربەخۆبوونی هەرێمی كوردستان بوەستنەوە: چونكە لەوە دەترسن ئەگەر هاتوو سەركەوتوو بوو، ئەوا بزووتنەوەی هاوشێوە لە نێو كوردی سەركوتكراوی وڵاتەكەیاندا سەرهەڵدەدات.
بەڵام هیچ كاتێك ئەگەری ناسەقامگیربوونی ئەردەن بەهۆی سەربەخۆبوونی فەلەستینەوە نەكراوەتە پاساوی دژایەتیكردنی دروستبوونی دەوڵەتی فەلەستینی كە نابێت ئەم پاساوەش لە دژی كوردی عێراق بەكار بهێنرێت. لەوەش زیاتر، حاڵی حازر هەرێمی كوردستان كۆمەڵگەیەكی تا راددەیەك كراوە و فرەڕەنگی دروستكردووە. وەك هەرێمێكی نیمچە سەربەخۆ، كوردستانی عێراق سیستمێكی فرەحزبی هەیە، كە هاوشێوەی ئەم سیستمە لە نێو دەوڵەتە دراوسێ و عەرەبییەكاندا بەدی ناكرێت، ئەمە ئەگەر هەر باسی توركیا و ئێران نەكەین، كە زیاتر و زیاتر بەرەو خۆسەپێنی دەچن.
مافی بڕیاردانی چارەنووس، مافێكی جیهانییە و نابێت ئەو گەلانەی لێ بێبەش بكرێت كە لە سایەی رژێمێكی نادیموكراتی سەركوتكاردا دەژین. كەواتە پێویستە ئەو پاساوەی بۆ فەلەستین دەهێنرێتەوە بە هەمان ئەندازە بۆ كوردیش بهێنرێتەوە. ئەو چالاكوانانەی مافەكانی مرۆڤ كە خۆپیشاندان دەكەن بۆ پشتیوانیكردن لە دەوڵەتی فەلەستینی، پێویستە بە هەمان شێوە پشتگیری لە دەوڵەتی كوردیش بكەن. هەروەها پێویستە هەمیشە بانگەشەی مافەكانی مرۆڤ- جگە لەو كاتانەی وەك پەردە و پاساوێكی دووڕووانە بەكار دەهێنرێن- زاڵبن بەسەر گرتنبەری سیاسەتی عەمەلیدا.
لە ماوەی مێژووی دوورو درێژ و كارەساتباری خۆیاندا، كورد جار لە دوای جار لەلایەن رۆژئاواوە پشتیان تێكراوە، كە ئەمەش مایەی شەرمەزارییەكی گەورەیە. پێویستە جارێكی دیكە ئەمە دووبارە نەبێتەوە. پێشمەرگەی كوردستان دڵسۆزترین هاوپەیمانی دیموكراسیەتە رۆژئاواییەكان بوو لە شەڕی دژ بە داعشدا. گاڵتەجاڕییەكی تاڵە كە لە سەروەختی پێویستیدا كورد لە ژێر ڕەحمەتی حكومەتەكانی عێراق و توركیا جێبهێڵرێت.




نووسینی: شلۆمۆ ئاڤینەری
لە سایتی project syndicate بڵاو كراوەتەوە