بە دوو تەوەر هەوڵ دەدەین تیشك بخەینە سەر بابەتی دانپێدانانی نێودەوڵەتی:
تەوەری یەكەم: دانپێدانانی نێودەوڵەتی بە دەوڵەت:
هەروەك ئاشكرایە دانپێدانان بە دەوڵەتێكی تازەدامەزراودا مەسەلەیەكی نێودەوڵەتییەو گرنگییەكی بێ پایانی هەیە بۆ ئەو دەوڵەتە نوێیە تاوەكو بتوانێت ئاوێتە بێت لەگەڵ ژیانی نێودەوڵەتان و رۆڵ ببینێت، بۆ ئەم مەبەستە چەند پرسیارێكی سەرەكی لە لای كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەورووژێت كاتێك جاڕی لەدایكبوونی هەر دەوڵەتێكی نوێ دەدرێت، ئەو پرسیارانەش بریتین لە:
1. ئایا ئەو دەوڵەتە نوێیە مەترسی لەسەر سەقامگیری و ئاسایشی نێودەوڵەتی دروست دەكات؟
2. ئایا ئەو دەوڵەتە بنەماكانی مافی مرۆڤ و دیموكراتی جێبەجێ دەكات؟
3. ئایا ئەو دەوڵەتە لە رووی ئابوورییەوە دەتوانێت خۆی بەخێو بكات، یان دەبێتە بار بە سەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە؟
بە ئەرێنی وەڵامدانەوەی ئەو سێ پرسیارەی سەرەوە، رێخۆشكەرە بۆ دانپێدانانی هەر دەوڵەتێكی تازە چێ بوو، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا مەرج نییە گشت لەگشتی دەوڵەتان دان بنێن بە دەوڵەتە نوێیەكەدا، چونكە لەگەڵ ئەوەی ئەو مەرجانەش لە دەوڵەتە نوێیەكەدا فەراهەم بێت، هەندێك جار پێچ و پەنای سیاسەتبازی و بەرژەوەندیی وڵاتان وادەكات كە هەندێك دەوڵەت خۆ نەخەنە ژێر باری دانپێدانانەوە بە دەوڵەتی نوێ، بەڵام زۆر گرنگە بۆ بە ئەندام بوون لە نەتەوە یەكگرتووەكان، واتە پێدانی كەسایەتی نێودەوڵەتی بە دەوڵەتە تازە زاوەكان پێنج ئەندامە هەمیشەییەكەی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان مافی (ڤیتۆ) بە كارنەهێنن و نەبنە لەمپەر لەبەردەم بە ئەندامبوونی دەوڵەتە نوێیەكە.
مێژووی دروستبوونی یاسای نێودەوڵەتی سەرەتاكەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی حەڤدە، بەتایبەتی پەیماننامەی ئاشتی (وێستڤالیا) ساڵی (1648) كە لە سەروبەندی ئەم گردبوونەوە نێودەوڵەتییەدا ژمارەی وڵاتانی جیهان لە پەنجەكانی دەست تێ نەدەپەڕی، پاشان ساڵی (1871) بوونە (15) دەوڵەت، دوای جەنگی یەكەمی جیهانی ئەو ژمارەیە بەرزبووەوە بۆ (25) دەوڵەت، ئەوجا لە سییەكانی سەدەی بیستدا بووە (30) دەوڵەت، لە ساڵی (1945) دا و پاش دامەزراندنی نەتەوە یەكگرتووەكان (51) دەوڵەت هەبوون، ژمارەی دەوڵەتان لە نزیكەی شەست ساڵی تەمەنی نەتەوە یەكگرتووەكاندا بەرزبوونەوەیەكی بەرچاوی بەخۆوە بینی و بووە (192) دەوڵەت لە ساڵی (2006)دا پاش داننان بە وڵاتی (مۆنتینیگرۆ) (1)
پاشان ساڵی (2011) دەوڵەتی سودانی باشوور دامەزراو ژمارەی وڵاتانی ئەندام لە نەتەوە یەكگرتووەكان بوو بە (193) وڵات، دوو ئەندامی چاودێریش هەن ئەوانیش (فاتیكان و فەڵەستین)ـن، لە پاڵ ئەو دووانە هەریەك لە (كۆسۆڤۆ و تایوان) یەكەمیان (108) دەوڵەت و دووەمیان (22) دەوڵەت دانی پێدا ناون تا ئەمڕۆ.
تەوەری دووەم: دانپێدانانی نێودەوڵەتی بە هەندێ بزووتنەوە و حكومەت هەرچەندە دەوڵەتیش نین:
هەندێك جار لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی دان دەنرێت بە هەندێ بزووتنەوەو حكومەتدا، هەرچەندە كە دەوڵەتیش نین. ئەم حاڵەتە لە مێژووی یاسای نێودەوڵەتیدا تا ئێستا بە چوار شێوە رووی داوە:
1. دانپێدانان بە بزووتنەوە شۆڕشگێڕییەكاندا: كاتێك كە شۆڕش لە وڵاتێكدا هەڵدەگیرسێ، ئەو دەوڵەتەی شۆڕشەكەی تێدایە، دان بەشۆڕشەكەدا دەنێت، ئەمەش كاتێك روو دەدات كە شۆڕشەكە نەگەیشتۆتە ئاستی جەنگی ناوخۆ، هەندێ جاری دیكە دەوڵەتێكی دەرەكی دان دەنێت بە بزووتنەوە شۆڕشگێڕییەكاندا، ئەمەش دەبێتە مایەی تووڕەبوونی ئەو دەوڵەتەی شۆڕشەكەی تێدا قەوماوە تا دەگاتە ئاستی شەڕ هەر وەك لە ساڵی (1776ز) روویدا كاتێك كە دەوڵەتی فەڕەنسا دانی نا بە شۆڕشی ئەمریكییەكاندا.
2. دانپێدانان بە بزووتنەوە چەكدارییەكاندا: كاتێك بزووتنەوەیەكی چەكداری دێتەئاراوەو سوپایەكی رێكخراو چێ دەبێ، كە بە پێی رێساكانی جەنگ شەڕدەكات، ئەگەر ئەو بزووتنەوە چەكدارییە حكومەتی دامەزراند، هەندێكجار دەوڵەتان دانی پێدا دەنێن تاوەكو سیفەتێكی شەرعی وەربگرێت، وەك دانپێدانانی دەوڵەتە عەرەبییەكان بە حكومەتی جەزائیریدا كە لە قاهیرە لە لایەن بزووتنەوەی چەكداری جەزائیرەوە ساڵی (1954ز) راگەیەندرا.
3. دانپێدانان بە حكومەتی دیفاكتۆدا: كاتێك كە دان دەنرێت بە دەوڵەتێكدا مانای وایە ئەو حكومەتەی كە بە شێوەیەكی شەرعی لەو دەوڵەتە دادەمەزرێ، دانی پێدا نراوە، بەڵام هەندێك جار پاش شۆڕش، یان كودەتایەكی سەربازی حكومەتێك دادەمەزرێ دەبێتە واقیعێك و لەلایەن دەوڵەتانەوە دانی پێدا دەنرێت.
4. دانپێدانان بە حكومەتی تاراوگە: ئەم جۆرە دانپێدانانە لە سەروبەندی جەنگی دووەمی جیهانی سەری هەڵدا، كاتێك نازییەكان بەشێكی زۆری ئەوروپایان داگیركرد، لەو كاتەدا سەركردەكانی ئەو وڵاتە داگیركراوانە زۆربەیان هەڵهاتن بۆ سنووری وڵاتانی هاوپەیمانان و لەوێوە حكومەتی تاراوگەیان دامەزراند، دیارترینی ئەو حكومەتانە بریتی بوون لە چیكۆسلۆڤاكیای جاران، فەڕەنسا، پۆڵۆنیا و یونان.
بەهیوای ئەوەی كوردستان ببێتە دەوڵەتی ژمارە (194) و خەونی دێرینی ئەو گەلە بەشخوراوە بێتەدی.