ریفراندۆم ئانکۆ راپرسین ، راھاتنە ( ممارسە کرنە ) دمافەکێ رە وادا بشێوەکێ دیمۆکراتی یێ راستەوخۆ ، واتە وەرگرتنا بیرۆرایێن وەلاتیانە لدۆر بابەتەکێ گرنگ و چارەنڤیسساز . چەند خالێن جیاوازێ یێن ھەین دناڤبەرا ریفراندۆمێ و ھەلبژارتنان ، ژ خالێن ھەرە دیار و جیاواز ژ ئێکدۆ ئەوە کۆ دریفراندۆمێدا بتنێ ببەلێ یانژی ب نەخێربەرسڤ ژ وەلاتیان دھێتە وەرگرتن لدۆر بابەتەکێ گرنگ مینا ، ھەموارکرنا دەستۆرێ وەلاتی یان ئێکگرتن دگەل وەلاتەکێ دچارچۆڤێ دەولەتەکا ئێکگرتیدا ، یان جۆدا بوون و دەرکەفتن ژ دەولەتەکێ و راگەھاندنا سەربەخۆییێ وەکی ھەرێما مە و بارێ نۆکە کۆ ئەوژی پێنگاڤ ھاڤێتنە ژبۆ مافێ چارەنڤیسا وەلاتی ... ھتد ، بە لێ د ھەلبژارتنادا دەنگدان دێ بۆ کەسایەتیان بیت واتە کەسێن کۆ دھێنەکاندید کرن ، ئەو دھێنە ھەلبژارتن ، ب لیستێن ڤەکری یانژی ب یێن گرتی بن.
راپرسین و وەرگرتنا بیرو رایێن ھاوولاتیان لدۆر پرسا سەربەخۆییا وەلاتی ئێکە ژ مافێن رەوایێن ھەر مللەتەکێ ، پشتی ھەبوونا ھەر سێ مەرجێن دیاسایێن نێڤ دەولەتیدا ئەوێ ھاتیە دەستەبەر کرنێ بۆ ھەر نەتەوەیەکێ کۆ ب ھەبوونا ڤان ھەرسێ مەرجا (میللەت ، خاک ، حۆکمرانی )ئەو نەتەوە دشێت راھاتنا ( ممارسە ) مافێ چارە نڤیسا خۆ بکەت ، ئەڤ چەندەژی ئێکە ژ سیمایێن شەوقدارێن پەیرەوکرنا مافێ چارەنڤیسینێ لوەڵاتیدا .
ئەڤرۆ ریفراندۆم دفەرھەنگا سەربەخۆییا ھەرێما کوردستانێدایە و دبیتە ئامادەکارییەک بۆ گەھشتن ب وی مەرەما ھەرە مەزنا چەندەھان سالە حەژێکەرێن ڤی ئاخێ خەون پێڤە ددیتن ، ھەکە ئەنجام ب ئەرینی بدوماھیک ھات ، براستی وی دەمی دبیتە مەسجەک بۆ دەولەتێن جیران و دەولەتێن ئەقلیمی ، ھەروەسا بۆ کۆمەلگەھا نێڤدەولەتی .
و ئەگەر ئەم زێدەتر لسەر ڤی بابەتی براوەستین چۆ پێنەڤێت وی یەکێ دزانین کۆ بئەنجامدانا ریفراندۆمێ ژبلی ئارمانجا مەزن و سەربەخوبوونێ ئەم دێ رووبەروی چەندەھا پرسیاران بین سەبارەت ئەنجامدانا ڤی را پرسیێ ...
لێ ژ پرسێن گرنک ئەوە ، ئایا دێ چ کارڤەدانێن دەولی و ئەقلیمی پەیدا بن و ھەلویستێن ڤان دەولەتێن جیران ( ایران و تورکیا و ئەو سوریا لسەر نەخشێ مای) و حەتا ناڤەندیژی دێ چ بن ، ئەوێن کۆ ھیشتا ھندەک ژوانا دانپێدانێ بمافێن رە وایێن میللەتێ کورد ناکن ! ! ؟ ؟ . . .
و ھەکە ژبەر رایا گشتی یاجیھانێ یان ژبەر چەندین وەلاتێن کۆ رۆلێ خۆ دبینن لرۆژھەلاتا ناڤین مینا وەلاتێن زلھێز یان ژبەر بەرژەوەندیێن تایبەتێن خۆ و بابەتێن ئابووری یانژی بتایبەت ژبەر ھندێ کو مافێ چارەنڤیسێ میللەتێ کورد ئەڤرۆ بوویە ژێوار، مافێن کوردان لسەر زارێ وانا دھێتە گووتن ...!! لێ ددەروونێ واندا ھەمیشە ھزرا بن برکرنا ڤی مافی نە بتنێ دڤی چەرخیدا سەر ھلدایە بەلکۆ بدرێژاھیا مێژوویێ ئەڤ چەندە کەلتورێ وانا بوویە . وئەو د بەردەوامن لسەر وی ستەما دویر ژ ھەمی پرەنسیپێن یاسایێن دەولی و یاسایێن دەولی یێن مرۆڤان و یاسایێن مافێن مرۆڤان ، مینا سەرپێچیا بنەمایێن مافێن مروڤان یێن دارشتی لسالا (١٩٤٨)ێ و بەردەوامی و رژدبوون لسەر ئازارۆ ئەشکەنجەدان و لسیدارەدانێ .....و ھتد ، ھەروەسا سەرپێچی کرنا بنەمایێن یاسایێن دەولی یێن مرۆڤان ، کۆ د لھەڤھاتنا ژنیف چار یا سالا( ١٩٤٩)ێ بتایبەتی سەبارەت پاراستنا کەسێن سڤیل ددەمێ شەریدا ئاماژە پێ ھاتیە دان ، و حەتا ئەڤرۆژی لمیدیا و دەزگەھێن راگەھاندناندا دبینین کۆ ستەم لتاکێن کورد دھێتە کرن لوان بارۆدۆخاندا، ھەروەسا سەرپێچیا برۆتوکۆلێن ژنیفێ ئەوێن ھاتیە واژووکرنێ لسالا (١٩٧٧)ێ ، وسەرپێچیا لھەڤھاتنا پاراستنا مافێ زارۆکان لسالا (١٩٨٩)ێ کۆ براستی ویژدانا مرۆڤایەتیێ پێ دھەژیت ، ،ئەڤە ھەمی ژبەر مەرەمەکێ کۆ دۆژمنان ھەمیشە ژناڤبرنا دۆزا کوردی دکلۆخێ سەرێ خۆدا کریە ستراتیجیەت ...!!!
دیسان پرسیارەکا دی یا گرنگ ئەوە ، ئایا وی دەمی دێ مە چ ھەبیت ئەم بشێن سەختی و کارڤەدانێن جۆدا جۆدا پشت خۆ بھێلین و خۆ بگەھینینە ئارمانجا خۆ ؟ ؟ ؟
سەبارەت ڤی پسیارێ ھەر ئێک ژمە ئازادە بیرۆ رایێن خۆ دەرببریت و ھەر ئێک دێ لدویف تێگەھشتنا خۆ بو پرسا ریفراندۆم و سەربەخۆییێ بەرسڤا وان پسیاران دەت ، لێ ببیرۆ بۆچوونا من راستە نەخشە رێک و میکانیزما گۆنجای دێشێت دبوارێ جێبەجێکرنێدا ڤی پرۆسێ ژێواری باشتر رێک بێخیت ، بەلێ بلا ئەم خۆ ژ وی راستیێ شاش نەکەین کۆ ژدەستدانا دەلیڤێ دبیتە سەدەمێ پاشکەتنا ڤی ئۆمێدێ و چاڤەرێکریە خودێ نەکەت ببیتە سەدەمێ ژدەستدانا حەتمییەتا وی ژێوارا کۆ ئەم خۆ پێ پشتراست دکەین ، چنکۆ براستی بسەرکێشی و بسیاسەتەکا حەکیمانە تا نۆکە پاراستنا بەرژەوەندیێن جۆراوجۆرێن وەلاتێن زلھێز ل وەلاتێ مە ، پالدەرەک بی بۆ پشتەڤانیکرنێ ژ دۆزا مە زێدەباری بابەتێ جیوپۆلیتیکێ ، پاشڤەبرن و تێکشکاندنا داعشێ دەمێ نێزیکبوونا وانا بدویراتیێن چەند کیلۆمەترێن کێم ژ ھەڤلێرا پایتەخت وحسابکرنا ھێلا سوور لدەوروبەرێن ھەرێمێ براستی پەیامەک و نموونەکا زیندیا ھەڤپەیمانێن دژی داعشێ بی بۆ جیھانێ ھەمیێ ، لێ براستی بەردەڤکێ وی پەیامێ ئەمریکا بی چنکۆ ئەمریکا سەرکێشیا ھەڤپەیمانان دکر و کاراترین ھێزە لسەر ئاستێ جیھانێ ، لەورا پالپشتی بۆ مە چێبوویە ورێک بۆ مە ھاتیە ڤەکرن بۆ ئەنجامدانا ریفراندۆمێ و پاشان سەربەخۆییێ ژلایێ وەلاتێن زلھێزێن جیھانێڤە ، ژ دەست نەدانا دەلیڤێ و ئێکرێزی و ئێکدەنگیا ڤی مللەتی گرنگترە ژ بەھانە گرتنا نەرۆخساندنا زەمینێ بو ریفراندۆمێ ، براستی نۆکە باشترین دەمێ رۆخسایە بۆ گەھاندنا داخوازا مللەتێ کۆرد بۆ نەتەوێن ھەڤگرتی و بۆ جیھانێ بگشتی .
براستی راپرسی بۆ چارەنڤیسێ کوردستانێ نابیتە بارمتێ چارەکرنا وی قەیرانا دارایی ئەوانەچاڤەرێکری پەیدا بووی ژئەنجاما نەدانا بەھرا بوودجا ھەرێمێ ژ لایێ حکۆمەتا ناڤەندیڤە ، ھەروەسا ھاتنا خوارێ یا بھایێ پەترۆلی لجیھانێ و ھاتنا ئاوارەیێن نێزیکی سێکا ھاوولاتیێن ھەرێمێ ، جھێ داخێ یە ئەڤرۆ ژبلی بارگرانیێ ، قەیرانا دارایی و ناکۆکی و ململانێن سیاسی کۆ چارە کرنا وی رەنگە بزەحمەت نابیت ، ببنە بیانۆ بۆ پاشئێخستنا ڤی دەلیڤا دیرۆکی .
ئەڤرۆ راپرسی و بئانەھیا خۆدێ سۆبە راگەھاندنا دەولەتا کوردی و دوسبە دانپێدان بدەولەتا ھەژی دەولەتبوونێ ژ لایێن وەلاتێن جیھانێڤە ( ھەرچەندە ئەڤ خالە وەکۆ مەرجێ نینە و رێگر نابیت د راگەھاندنا سەربەخۆیێدا ) ، گەلەک گەلەک مەزنترە ژ پرسگرێکا و قەیرانا و کێشەیێن ناڤخۆیی یێن دەمکی ، چۆنکە بدرێژاھیا دیرۆکێژی ژپێخەمەت ئازادی و سەربەخوبوونێ خوین ھاتیە رشتن ، نەک بتنێ ژ پێخەمەت خۆشگۆزە رانیێ.
کوردستان ژ ھەمی روویانڤە ئەڤرۆ پێگەھەکا بلندترێ ھەیە دچاڤێن کۆمەلگەھا نێڤدەولەتیدا ئەگەر ئەم بەراوورد بکەین دگەل نەە دەە سالێن پشتی سەرھلدانێ . پشتی دامەزراندنا پەرلەمان و حکۆمەتێژی ئەم ئەڤ میللەتە خۆراگر بووین بەرامبەر کاودانا و نە بتنێ قەیرانەکێ ، بەلکی مە بئۆمێدڤە روژانێن خۆ دبوراندن بنیازا گەھشتنا ب وی ئەوا نۆکە ل جیھانێ بوویە بابەتەکێ حەتمی و بوویە راستیەک و کەفتیە دچارچۆڤەکێ ژێواریدا ، ئەڤرۆژی ھەر ئەو مللەتە دێ شێت بخۆراگریا خۆ ھەمبەر ڤان قەیرانان ، ژ تایبەتمەندیا کوردینیا خۆ چەندەکێ دیتر لپێنا سا کەسایەتیا کوردینیا خۆ زێدە کەت و ل نھادا تا رادەیەکا ئێکجار باش ئەڤ چەندە ھاتیە سەلماند ن .
رەنگە ھندەک ھەبن وەسا تێدگەھن ھەتا کۆ ئەڤ قەیرانە نەھێنە چارەکرن ، باش نینە ریفراندۆم بۆ سەربەخۆ بوونێ د نھادا بھێتە کرن ، و بتایبەتژی دخەیالا واندا قەیرانا ئابووریە ، لێ براستی گەھشتن ب وی ئارمانجا کۆ ژ ئەنجاما ریفراندۆمێ پەیدا دبیت ئەو بخۆ وەکۆ نەخشە رێکەکێ یە بو قورتالبوون ژ وی قەیرانا دارایی ئەوا کۆ نۆکە ھەرێما مە تێدا دەرباز دبیت ، و چنکۆ چۆ جە بۆ ئاخفتنێن بێ بنەما نینن ، دێ بووچوونێن بسپۆرێن ئابووری کمە بەلگە لسەر ئاخفتنا خۆ ئەڤجا بلا ھزرێ دڤان بارودۆخ و قەیرانادابکەین و وەسا حساب بکەین کۆ ھەکە مە سەربەخۆییا خوە راگەھاند و ئەڤ قەیرانە بەردەوام بوون و زێدەتر ڤەکێشان ، لوی دەمی ھندەک امتیازات دێ بدەست مەڤە ھێن ژ ئەنجاما سەربەخۆییێ وەک قەرکرن ژ ( ێندوق النقد الدولی ) بمەرجێن پشکداربوونێ یانژی بدەولەتبوونێ دێ مە برێکا بانکا ناڤەندی یا دەولەتێ مافێ چاپکرنا دراڤێ زێدە ھەبیت و ئەڤەژی بکێماتی چارەیەکا کارایە بۆ ھەر دەمەکێ قەیرانەکا دارایی یا نەچاڤەرێکری ئەوا لڤی پلەی بھێتە پێش ، ھەرچەندە ئابووریناسێن تقلیدی ڤی یەکێ بباش نزانن و لدۆر لێکدانا وانا ئەڤ چەندە لداھاتیدا دبیتە سەدەما زێدەتر یا بارگرانیێ لسەر ملێ حکۆمەتێ ، بەلێ لدویف تێگەھا ئابووریا ڤی سەردەمی ، پشتی مایتێکرنا دەولەتێ دکارۆبارێن کۆمەلایەتی و ئابووریا جڤاکیدا ، زانا و ئابووریناسێن نۆکە ڤی چەندێ ب رەوا و بباشی لقەلەم ددەن و ھندەک گووتنێن ئابووریناسێن تقلیدی ب زیادەرەوی ( مبالغە ) دزانن و وەسا دیار دکەن کۆ ئەڤەژی چارەیەکە بۆ دەربازبوون ژ کریزا دارایی ، ھەروەسا رێکێن دیتر ژی ھەنە دھاریکارن و دشێم بێژم کاریگەرن بو کێم کرنا مەودایێ بەرفرەھبوون ، یانژی بلکی بۆ نەھێلانا قەیرانا دارایی وئێک ژوانا زیدەکرن و بەرفرەھکرنا ئالۆگورا بازرگانی یا نێڤ دەولەتی و .....ھتد. ئەڤە ھەمی و ژبلی چەسپاندنا میکانیزمەکا گۆنجای ژ لایێ حکۆمەتێڤە بۆ زێدەکرنا داھاتێ وەلاتی و کێم کرنا خەرجیان ......
سەرۆکێ ھەرێمێ ببەردەوامیدانا خەباتا ژبەری (١٩٤٦ ) ێ وپشتی وی دەمیژی تا ئەڤرۆ ، بسیاسەتا خۆ یا حکیمانە و ب ئەستۆ وەرگرتنا ڤی بەرپرسیارەتیا سەرەکی یا ھندە مەزن ، ئەم نە بتنێ وەکۆ ھەرێم ، بەلکۆ لجیھانێ مینا میللەتەکێ ئاشتی خواز و خوازیارێ دیمۆکراسیەتێ و پێشکەفتنێ و خوازیارێ سەقامگیری و ئارامیێ داینە نیاسین ، ئەڤرۆ ھەبوونا کۆنسولخانێن وولاتێن بیانی برەفتارکرنەکا ببەرامبەر و ئەو دیبلۆماسیەتا بچاڤێن خو دبینین و گوە لێ دبین دیدەڤانێ راستیا وی رەنج و رۆلێ یە ئەوا جەنابێ وی دیتی ، نابیت انکارا وی چەندێ بھێتە کرن ، لەورا جەنابێ وی بدەلیڤە زانیە ئەڤ راپرسیە بھێتە کرن و نیازێن ھەمی لایەن و دەولەتان دڤی کات وساتێدا ئاشکەرا ببیت ، لەورا ئەرکێ مەیە ئەم ھەمی پێکڤە پشتەڤانێ وی وەوفاداریێ بین ئەوێ نیشتیمان پەروەرا ئومید بگەھشتنا ڤی دەلیڤێ دکرن ھەروەسا ئامادەبین بۆ ژناڤبرنا ھەر کریارەکا بھێتە پێش بۆ تێکدانا ڤی پرۆسا سەرتاسەریا نشتیمانی لباشوورێ کوردستانێ . ئاھا ب وی سۆزو پەیمانێ دێشێین دلسوزی و پشتەڤانیا خو بۆ پێشمەرگێن وەلاتێ خۆ ژی دیار بکەین ، چونکە ئەوانژی ھەر ژبەر وی مەرەمێ ئامادەییا جانفیداییا خۆ لسەر سنوورێ ھەرێمێ دەربرینە و ھەر ژ دەسپێکا شەرێ دگەل داعشێ سنوورێ دەولەتا کوردی دچارچۆڤێ کوردستانا باشووردا دەیناینە .