سەرۆكایەتیی ماكرۆن و بایەخدانی بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست
پرزێمیسلاو ئۆسیوێكز
بە دڵنیاییەوە هەڵبژاردنی ئیمانوێڵ ماكرۆن هەواڵێكی ناخۆشە بۆ رێكخراوە تیرۆریستییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە هەمان كاتدا ئەگەری ئەوە لەئارادا نییە كە فەڕەنسا تێڕوانینی خۆی بگۆڕێت لەبەرامبەر تەحەددییە ئیقلیمییە گەورەترەكاندا، بۆ نموونە، شەڕی بەردەوامی سووریا، ناكۆكی ئیسرائیل-فەلەستین، یاخود شەڕی ساردی نێوان ئێران و سعودیە.
بەڵێ، وەك پشتیوانێكی دڵسۆزی ئاوێتەبوونی ئەوروپا، بە دڵنیاییەوە ماكرۆن هەوڵ دەدات پەرە بە تێڕوانینەكانی فەڕەنسا بدات لەبارەی كاروبارەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە لە نێو شەریكەكانی لە یەكێتی ئەوروپادا، بەتایبەتی ئەڵمانیاو ئیتاڵیا، لە هەمان كاتدا هەوڵی بەهێزكردنی دەستڕۆیشتوویی فەڕەنسا و یەكێتی ئەوروپا دەدات لە ناوچەكەدا.
ئەگەر ئیدارەی ترەمپ بەردەوام بێت لە بچووككردنەوەی رۆڵی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا، ئیمانوێڵ ماكرۆن پەرۆش دەبێت بۆ ئەوەی بە پێی پێدوانگەكانی خۆی ئەو بۆشاییە پڕبكاتەوە. ئەگەرچی ئەو رەخنە لە رابردووی كۆڵۆنیاڵیستی فەڕەنسا دەگرێت، بەڵام خوازیارە فەڕەنسا بوونی هەبێت و لە كاروبارەكانی ناوچەكەدا رۆڵی بنیادنەرانە بگێڕێت.
ماكرۆن ئەو جۆرە دوژمنە نییە كە گروپە تیرۆریستییەكان ئاواتەخوازی بن. بێگومان هەڵبژاردنی مارین لۆپین ئاوی دەكرد بە ئاشی تێڕوانینە رادیكاڵەكانی توندڕەوە ئیسلامییەكاندا و دەبووە هۆی ئەوەی بتوانن خەڵكانی زیاتر لە نێو ئەوروپاوە رابكێشنە ریزەكانیانەوە. بۆچوونە سەرسەختەكانی –لۆپین- یەكی دەگرتەوە لەگەڵ دیدی توندڕەوەكاندا، كە پێیانوایە پشێوییەكانی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەرئەنجامێكی ئاشكرای رابردووی كۆڵۆنیاڵی، دژایەتی كەلتووری و نالێبووردەیی ئایینییە كە هێزە رۆژئاواییەكان، لە نێویاندا فەڕەنسا، ئاگرەكەیان خۆشكرد. ئەگەرچی لێدوانەكانی ماكرۆن –تاوەكو ئێستا- ئاماژە بەوە دەكەن كە هەڵوێستێكی تۆكمەی هەیە لە ئاست ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنەكان دژ بە تیرۆریستان و لەگەڵ هەڵوێستەكانی سەرۆكی پێش خۆی (فڕانسوا هۆڵاند) یەك دەگرنەوە، بەڵام گوتاری ماكرۆن كەمتر ئیستفزازییە بە بەراورد بە هەڵوێستی رادیكاڵی مارین لۆپین. لەسەر ئەم بنەمایە، ماكرۆن دەتوانێت وێنەی خوێ برەو پێبدات وەك سەرۆكی تەواوی گەلی فەڕەنسا و دەتوانێت جەمسەرگیرییە كۆمەڵایەتییە ئاستبەرزەكە كەم بكاتەوە. رەنگە سیاسەتەكانی ماكرۆن- كە دەرفەتی بەشداری و ئاوێتەبوون دەڕەخسێنن- باشترین رێگاچارە بن بۆ سەركەوتنی دیموكراسی و، بە راددەیەكی گەورە دەبنەهۆی كەمكردنەوەی كاریگەرییە كۆمەڵایەتییەكانی گرووپە ئیسلامییە رادیكاڵە راست و چەپەكان.
رەنگە بتوانین بە دڵنیاییەوە بڵێین كە ماكرۆن لەسەر ئاستی ئەوروپا هەموو هەوڵێكی خۆی دەخاتەگەڕ بۆ برەودان بە بیرۆكە سیاسییەكانی لە پەیوەندی بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە. لە ئێستادا دەتوانێت پشت بە پاڵپشتی راوێژكاری ئەڵمانیا (ئەنجێلا مێركڵ) ببەستێت، هەروەها بەرپرسە سەرەكییەكانی یەكێتی ئەوروپا، لە نێویاندا دۆناڵد تاسك و جین كڵود یونكەر، كە بە ئاشكرا پشتیوانیان لە كاندیدبوونەكەی كرد لە ماوەی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا. لە بەرامبەردا، ئەو هەوڵ دەدات دیپلۆماسییەتی یەكێتی ئەوروپا بەهێز بكات و دڵنیا بێت لەوەی كە لەسەر شانۆی جیهان دەنگی ئەوروپا دەبیسترێت.
رەنگە ئیدارەی ئێستای ئەمریكا بە گەرمی پێشوازی لە تێڕوانینێكی لەم چەشنە نەكات. سەرۆك دۆناڵد ترەمپ پێی باشە شەریكە ئەوروپییەكان وەك گروپێك لە دەوڵەتی نەتەوەیی ببینێت، نەك وەك یەكێتی چەند دەوڵەتێك كە بە باشی رێكخرابێت و تەحەددای دیپلۆماسییەت و بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بكات لە ناوچەكەدا.
دەرئەنجامی هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەی فەڕەنسا كاریگەری نابێت لەسەر هەڵوێستی فەڕەنسا لە ئاست كێشەی سووریادا. ماكرۆن پشتیوانی دیپلۆماسیەتی یەكێتی ئەوروپا دەكات و جار بە جار كردەوەیەكی تاكلایەنە ئەنجام دەدات، ئەگەر خاكی سووریا ببێتە سەرچاوەی هەڕەشەیەكی راستەوخۆ بۆ ئاسایشی نەتەوەیی فەڕەنسا (بە چەشنی ئەوەی لە ساڵی 2015دا روویدا). لە هەمان كاتدا، فەڕەنسا پشتیوانی ئەمریكا دەكات لە هەوڵەكانیدا بۆ گەڕاندنەوەی ئاشتی و زەمانەتكردنی پاراستنی مافەكانی مرۆڤ لە سووریا. ماكرۆن پێشوازیی لەو گورزە نەشتەرگەرئاسایە كرد كە ئەمریكا ئەنجامیدا دوای هێرشە كیمباییەكەی كە كرایە سەر خەڵكانی مەدەنی لە خان شەیخون.
بە پێچەوانەوە، فەڕەنسای ژێر دەسەڵاتی ماكرۆن نابێتە شەریكێكی ئاسان بۆ رووسیا و رەنگە بەردەوام بێت لە بەرهەڵستیكردنی دەستپێشخەرییەكانی مۆسكۆ لە پەیوەندی بە كێشەی سووریاوە، بە پرۆسەی ئاستانەشەوە. جیاوازیی نێوان ئەو رێگاچارەیەی كە رووسیا و فەڕەنسا دەیگرنەبەر دەگەڕێتە بۆ سەرەتای شەڕی سووریا. ئەگەری ئەوە لە ئارادا نییە كە فەڕەنسا پشتیوانی ئەوە بكات رووسیا و توركیا و ئێران كۆنتڕۆڵی تەواوی پرۆسەی سیاسی لە سووریا بكەن.
لەبری ئەوە، ئەوان كاردەكەن بۆ ئەوەی هاوكارییەكی نزیكتر لەگەڵ ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی دیكەدا بكەن لەم رووەوە. ماكرۆن هەموو هەوڵی خۆی دەخاتەگەڕ بۆ ئەوەی پرۆسەی ئاستانە جێی پرۆسەی جنێڤ نەگرێتەوە، هەروەها كاردەكات بۆ ئەوەی رێككەوتنی ئاشتی لەسەر بنەمای ئیرۆ ئەتڵەنتییەكان بێت، لەبری بنەما ئیرۆئاسیاییەكان.
لە كاتێكدا كە رەنگە فەڕەنسا هاوكاری لەگەڵ ئەمریكادا بكات لەبارەی كێشەی سووریاوە، ماكرۆن هێندەی ئیدارەی ترەمپ مەیلی بۆ ئیسرائیل نابێت. تەنانەت ئەگەر پاریس بە شێوەیەكی رەسمی لایەنگیری نەكات لە ناكۆكی ئیسرائیل-فەلەستیندا، ئەوا شتێكی نهێنی نییە كە هەڵوێست و كردەوەكانی پێشووی فەڕەنسا، تەفزیڵی فەلەستینییەكانیان كردووە.
لە ساڵی 2012دا، فەڕەنسا لە بەرژەوەندی فەڵەستین دەنگیدا بۆ بەرزكردنەوەی پێگەی فەڵەستین بۆ چاودێری غەیرە ئەندام لە كۆمەڵی گشتی نەتەوە یەكگرتووەكاندا. چەند ساڵێكی دواتر، پەرلەمانی فەڕەنسا هۆشداری دایە ئیسرائیل كە دان بە دەوڵەتی فەڵەستیندا دەنێت، ئەگەر بێتو گفتوگۆكان شكستیان هێنا. هەرچۆنێك بێت، ماكرۆن بە ئاشكرا رایگەیاندووە كە ئەولەوییەتی ئەو بریتییە لە دروستكردنی كەشێك كە یارمەتیدەر بێت بۆ پرۆسەی ئاشتی. هەروەها ئەو دژی هەر دانپێدانانێكی پێشوەختەیە بە فەڵەستیندا. لەوەش زیاتر، بە چەشنی سووریا، رەنگە ماكرۆن پتر بەلای ئەوەدا بیشكێنێتەوە كە یەكێتی ئەوروپا لە ئاست ناكۆكییەكانی فەڵەستین-ئیسرائل هەڵوێستێكی بنیادنەری هەبێت.
لە كۆتاییدا كە گرنگیی ئەمەش لە خاڵەكانی دیكە كەمتر نییە، گومانێكی كەم هەیە كە ماكرۆن هەمان هەڵسەنگاندن و تێڕوانینی هەبێت بۆ پلانی گشتگیری هاوبەشی كاركردن- رێككەوتنی ئەتۆمی ئێران و كۆمەڵەی 5+1-، ئەگەری ئەوەش هەیە بەرهەڵستی سەپاندنی هەر سزایەك بكات كە پەیوەست نەبێت بە پرسی ئەتۆمییەوە. پاڵنەری ئەم هەڵوێستە پاڵنەرێكی تەواو ئابوورییە. بە پێچەوانەی ئەمریكاوە، فەڕەنسا لە نێو سوودمەنترین لایەنەكانی رێككەوتنەكەیە لەگەڵ ئێراندا.
هەندێ لە گەورە كۆمپانیاكانی فەڕەنسا گرێبەستی پڕ لە قازانجیان واژۆ كردووە لەگەڵ هاوشانە ئێرانییەكانیاندا لە سەرەتای ساڵی 2015وە. لە نێویاندا تۆتاڵ، كۆمپانیای دروستكردنی هێڵی شەمەندەفەڕ – كە سەر بە دەوڵەتە-، بیجۆ ستریۆن، كۆمپانیای بیناسازی ڤینسی و ئێرباس.
لە میانەی سەردانی سەرۆكی ئێران حەسەن رۆحانی بۆ فەڕەنسا لە كانوونی دووەمی ساڵی 2016دا، هەردوو وڵاتەكە بە بەهای زیاتر لە 33 ملیار دۆلار گرێبەستیان واژوو كرد. لەبەر ئەم هۆكارە روونانە، ماكرۆن ئامادە نابێت دووبارە گفتوگۆ لەبارەی رێككەوتنەكەوە بكات، چ جای ئەوەی هەڵبوەشێندرێتەوە، تەنیا ئەو كاتە نەبێت كە ئێران بە ئاشكرا پلانی گشتگیری هاوبەش بۆ كاركردن پێشێل بكات، یان ببێتە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی فەڕەنسا.
بە شێوەیەكی گشتی، رەنگە لە نێوان ئەمریكا و فەڕەنسادا بەرژەوەندییەكان پتر یەك بگرنەوە وەك لەوەی لێك جیاببنەوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. لەگەڵ ئەوەشدا رەنگە زەحمەت بێت كە ترەمپ بتوانێت «رێككەوتنی زۆر زۆر باش» لەگەڵ هاوشانەكەیدا بكات.
