كوردایەتی، یان كاری نیشتمانیی كوردی بریتییە لە بەرجەستەكردنی تیۆری و پراكتیكی كارو تێكۆشان و دەستكەوتەكانی بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد، هەروەها گوزارشتی بابەتییە لە كاروانی خەباتی بزووتنەوەكە بە هەموو سەركەوتن و هەورازو نشێوەكانیەوە لە سەرجەم قۆناغە مێژووییەكاندا، چەمكی( كوردایەتی) بە شێوەیەكی روونتر لەوەتەی كۆتایی چلەكانی سەدەی رابردووەوە گەڵاڵە بووە، ئەو كاتەی (مستەفا بارزانی)ی نەمر سەركردایەتیی خەباتی نەتەوەیی لە كوردستانی عێراق گرتەدەست و بەشداریكرد لە راگەیاندنی كۆماری مەهاباد لە كوردستانی ئێراندا، هەروەها پەڕینەوە مێژووییەكەی لە ئاراس و چوونی لەگەڵ هەڤاڵانی بۆ یەكێتیی سۆڤییەتی جاران، ئینجا گەڕانەوەی دوای شۆڕشی تەمووزی 1958 و دواتریش سەركردایەتیكردنی شۆڕشی ئەیلول لە ساڵی 1961، تا ئەو كاتەی لە ئاداری ساڵی 1970 ئۆتۆنۆمی بەدەست هێناو بەردەوامبوونی لە خەبات تا ساڵی 1979 كە بەیەكجاری ماڵئاوایی لە ژیان كرد.
بەڵێ بۆ یەكەم جارە لە مێژووی هاوچەرخی كورددا و لەوەتەی ئاكارەكانی بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد لە سەرەتای سەدەی نۆزدەیەم سەری هەڵداوە، چەمكی (كوردایەتی) لەو سەردەمەی سەدەی بیستەمدا گەڵاڵە بووە و ئەمەش بۆ رۆڵی بەرچاوی بارزانیی نەمر دەگەڕێتەوە كە وەك رێبازێكی خەبات و تژی لە ئەزموون و وانە ئەم چەمكەی چەسپاند، كە چەندین واتای بەنرخ و پرەنسیبی لەخۆگرتبوو، دیارترینیان:
1- وەك بزووتنەوەیەكی فراوان چەندین چین و توێژی كۆمەڵایەتیی لەخۆدەگرێت كە خاوەن بەرژەوەندیی هاوبەشن بۆ رزگاربوون لە چەوسانەوە و خەبات دەكەن لەپێناو ئازادی و چەسپاندنی ناسنامەی نەتەوەیی.
2- وەك بزووتنەوەیەك گوزارشت دەكات لە واقیعی فرە نەتەوەیی و ئیتنی و ئاینی لە كۆمەڵگەی كوردستانیدا كە پرەنسیبەكانی كرانەوەو لێبووردەیی دوور لە دەمارگیری دەكاتە ناوەڕۆكێكی تێكەڵ بە ئازادیی بیروباوەڕو فیكر.
3- وەك بزووتنەوەیەكی دیموكراسی جێگەی هەموو رەوتە سیاسییە پێشكەوتنخوازەكان و قوتابخانە فیكرییە چەپ و لیبرال و ئاینییەكانی تێدا دەبێتەوە.
4- وەك بزووتنەوەیەكی نیشتمانی لە چارەسەركردنی كێشەی كورد و مافی چارەنووس پشت بە پرەنسیبەكانی دۆستایەتی لەگەڵ ئەو گەلانە دەبەستێت، كە لەگەڵیدا دەژین وەك( عارەب و تورك و فارس) هەروەها لە پێكەوەژیان و سازان و ئاشتیدا.
بەڵام (حزبایەتی) دواتر لە چەندین بواری تەسك یان چینایەتی یاخود ناوچەگەریی رەها سەریهەڵدا، ئەویش بە زۆرینەی ئەزموونی ئایدیۆلۆجیا و فیكر كە لە رێی شۆڕشەكانی سۆشیالیست و دیموكراسی و لە هەلومەرجێك بڵاوبووەوە كە خەباتی گەلان پێویستی بە رێكخستنی تواناو كاری نهێنی دەكرد بۆ رووبەڕووبوونەوەی ستەمی دامودەزگاكانی دەسەڵاتە دیكتاتۆریەتە فەرمانڕەواكان، لە بارودۆخی گشتی كوردیشدا چەندین حزب دامەزران كە زۆربەیان رێڕەوی چەپیان گرتەبەر لە شێوەی حزبە كۆمۆنیست و كرێكارییەكاندا لە بواری پەیڕەوو پڕۆگرامی سیاسی رێگای كاركردن و درووشمە سیاسییەكاندا، تەنانەت هەتا ئەگەر زۆربەی حزبە ناسیۆنالیستەكانی كوردی لە بەدیهێنانی ئامانجەكانیان شكستیان هێنابێت، بەڵام هەندێكیان هەنگاوی باشیان هەڵێنا و توانیان چەند داخوازییەك بەدی بهێنن، كێشەی سەرەكیی گشتیی ئەو حزبانە ئەوەیە كە ناتوانن هەیكەلبەندیی رێكخستن و سەركردایەتییان تازە بكەنەوەو بە شێوەیەكی رەخنەگرانەی بەسوود چاو بخشێننەوە بە ئێستاو داهاتوویاندا.
بێگومان لایەنی تاریكی كاروانی حزبە ناسیۆنالیستەكانی كوردی لەئێستادا بریتییە لە دەركەوتنی چەند رەوتێكی سەركێش كە دواتر كۆنتڕۆڵی تەواوی حزبەكانیان كردووە وەكو پەكەكە و لقەكانی لە سوریاو عێراق و ئێران كە پەنایان بۆ پەڕگیری و پەرستنی دیكتاتۆر و سڕینەوەی مێژووی نیشتمانیی كورد برد و هەموو ئەوانی دیكەیان رەتكردەوەو تەخوین كرد بە فیكرو سیاسەتەوە و كەوتنە ژێر كاریگەریی فاكتەرە مەزهەبییەكان و ململانێیەكان لە ناوچەكەدا، هاوكات ملكەچ بوون بۆ ئیرادەی رژێمەكانی ئیقلیمی كە گەلی كوردیان تێدا بەشكردووە، لەوەش مەترسیدارتر هەوڵدەدەن هەموو دەستكەوتەكانی گەلی كوردستانی عێراق لەباربەرن.
مایەی سەرنجە كە نۆبەرەی ململانێیە ناوخۆیی و ناوچەییەكان و رووبەڕووبوونەوە سەربازییەكانی نێو بزووتنەوەی كورد درووستكراو و بەرهەمی سەركردایەتیی ئەو حزبانە بووە بەتایبەتیش حزبە سەركێشەكان، چەند نموونە و واقیعێكیش لەلای هەموو بەشەكانی كوردستان دیارو ئاشكرایە، ئەو مەیلە حزبییە سەركێشییەش لەم بوارەدا مۆركە خراپ و نێگەتیڤەكانی بڵاودەكاتەوە، بەپێچەوانەی ئەوەی كە لە چەمكی (كوردایەتی)دا بەرجەستەكراوە ئەویش رەتكردنەوەی كوشتارو ململانێی چەكدارییە بەڵكو جەختدەكاتەوە لەسەر دیالۆگ و لێكگەیشتن و سازان و كێبڕكێی دۆستانەی سیاسی و فیكری لە چوارچێوەی دیموكراسیدا و دوور لە دەمارگیری بە هەموو شێوەكانیەوە.
رەفتاری (حزبایەتی) لە دەرەوەی چوارچێوەی داخوازییەكانی قۆناخەكەدایەو بەپێی بەرژەوەندیی چەند گروپێكی دیاریكراو( نەك زۆرینەی گەل) كە قۆناخەكان لەبەین دەبەن كار دەكات و پێش یاساو مەرجەكانی رزگاریخوازی نیشتمانی و گواستنەوەی دیموكراسی دەكەوێت، هاوكات ڕارایە لەنێوان پەڕگیری و خۆبەدەستەوەدان و چەپ و راست و تاكڕەوی و لەنێوان بازنەیەكی تەسكی پێگەی بڕیار، بە پێچەوانەی (كوردایەتی) كە بریتییە لە سەربەخۆیی نیشتمانی و گوزارشتكردن لە كۆی خەڵك و خۆڕاگری بەرامبەر دەستتێوەردانی دەرەكی.
سەركردایەتیی ئەو حزبە سەركێشانە و لەوەتەی چەندین دەیەیە و لەپاڵ پشتبەستن بە میدیای چەواشەكار هەمیشە دەبنە ئامراز بۆ هەڵگیرسانی شەڕو رووبەڕووبوونەوەی توند، چ لەناو خۆیاندا یان لەناو كۆمەڵگاكانیاندا، كاریشدەكەن بۆ پەرتكردنی خێزانی كورد كە بنەمای پەروەردەكردنی نەوەی داهاتووە، بەشێوەیەك ئەو حزبانە لە هەموو پرەنسیبەكانی رەوشت و مرۆڤایەتی و یاسا داماڵراون، كە ئەمەش بە تەواوی پێچەوانەی ناوەرۆك و رەوشتی( كوردایەتی)یە.
هەڵوێستی(كوردایەتی و حزبایەتی) بەرامبەر مافی چارەی خۆنووسین چەمكی بزووتنەوەی(كوردایەتی) بۆ چارەسەری كێشەی كورد بریتییە لە داماڵینی مافی چارەنووس وەك پرەنسیبێك كە لەگەڵ ئیرادەی كورد و بژاردەكایان یەكبگرێتەوە بەپێی پرەنسیبەكانی یاسای نێودەوڵەتی و رەوایەتیی مافەكانی مرۆڤ، كە مافێكی جیهانییە و پێویستە هەموو گەلانی دنیا خاوەنی بن بە بچووك و گەورەیانەوە، لەم بۆچوونەدا نەهاتووە كە جۆرێكی دیاریكراو بسەپێنرێت وەك جیابوونەوەو سەبەخۆیی و كۆنفیدڕالی و ئۆتۆنۆمی لەلایەن سەركردایەتیی سیاسیی شەرعییەوە، بەڵكو ئەمە بەجێدەهێڵرێت بۆ پرۆسەی ریفراندۆم هەر وەك ئێستا كە لە هەرێمی كوردستان خراوەتە ڕوو، لەبەرامبەر ئەزموونی هەرێمیشدا هەروەك زانراوە رەزامەندیی جەماوەر دیارو ئاشكرایە بەرامبەر ئەنجامدانی ریفراندم بۆ دیاریكردنی مافی چارەنووس، جگە لە هەندێ حزب و رێكخراو بەتایبەتی ئەوانەی سەركردایەتییە سەركێشەكان بەڕێوەیان دەبەن، كە بوونەتە كۆسپ لەبەردەم ئەو ئیرادە فراوانەی گەل و هەمیشە ئاستەنگ دەخەنە پێش ئەم پرۆسەیە، سەرەڕای ئەمەش هەندێك لەو حزبانە لە رێسای كارپێكراوی ناوخۆیی و جیهانی دەردەچن تایبەت بە مافی چارەی خۆنووسین كە لە رووی تیۆرییەوە رەتی دەكەنەوەو چەندین قسەو قسەڵۆكی بێ بنەما دێننەوە وەك( نەتەوەی دیموكراسی)و هەندێ دەستەواژەی دیكە كە وێنەیان نییە لەنێو ئەدەبیاتی هیچ بزووتنەوەیەكی رزگاریخوازیی نیشتمانی لە جیهاندا.