پرسی ریفراندۆم و بریاردان لەچارەنووسی گەڵی كورد مژارەكی گەرمی سایت و ماڵپەرو حیزبەكانە و هەر یەكەو بە دیدگای خۆی شیكردنەوەی بۆدەكات و بەو جۆرەی كە لەبەرژەوەندی حیزب و پارتەكەی دابیت لێكیدەداتەوە.
ئەگەر لەوبابەتەوە دەست پێبكەین كە راپرسی سەرەكیترین مافی گەڵانە بۆ ئەوەی بریار لەسەر چەند پرسێكی چارەنووس ساز لە بارەی گەلەكەیان بدەن. تاوەكوو ئێستا لە دوای جەنگی جیهانی دووەمەوە زیاتر لە 30 گشتپرسی ئەنجامدراوە ، ئامانج و مەبەست لە ئەنجامدانی گشتپرسی بۆ چەندین پرسی سەرەكی دەگەرێتەوە كە ئەوانەش بریتین لە:
الف)كاتەك كە بیانەوێت دەستورەك كە لە لایەن پەرڵمانەوە دەرچووەو یان بەشێك یان هەمووی هەمواربكرێتەوە و بیانەوێت رای گەڵ لە بارەی ئەو دەستورەوە وەر بگرن لەبەر ئەوەی گەڵ ،تەعبیر لە سیادەی نیشتمان دەكات و ئەوندەی كە دەستور گرینگە رای گەڵ گرینگترە.
ب).كاتەك كە ووڵاتەك بیەوێت پەیمانەكی نێودەوڵەتی واژوو بكات و یان لە پەیمانەك دەربچیت.
ج).كاتەك كە ووڵاتەك بیەوێت لە ژێر مستعمەرەی ووڵاتەك دەربچیت و سەر بەخۆییی رابگەیەنیت.
د).كاتەك كە هەرێمەك بیەوێت لە پارچەیەكی ووڵات جیا ببیتەوە و لەسەر بنەمایەكی نەتەوەییی و یان مەزهەبی و هتد .
گرینگترین ئەو گشتپرسییانەی كە ئەنجامدراون:
1).نمونەیەكی نێزیك لە راپرسی كە زۆرینەی ئێمە بەشداریمان تیاكردووە راپرسی لە سەر دەنگدان بەدەستوری هەمیشەییی عێراقی فیدراڵ بووە
2).گشت پرسی لەسەر باشوری سودان لە ساڵی 2011 بە چاودێری نێودەوڵەتی ئەنجامدرا.
3).گشت پرسی لەسەر دەرچوونی ئیتاڵیا لە یەكیەتی ئەوروپا كە لە ساڵی 2015 ئەنجامدرا.
4).راپرسی هەرێمی كەتۆلۆنیا كەزۆر لەهەرێمی كوردستان دەچیت لە رێكەوتی
9-11-2014 ئەنجامدرا بەڵام دادگای باڵای ئیسپانیا بە بیانۆی ئەوەی كە كارەكی نایاساییە هەڵیوەشاندەوە.
5).راپرسی بۆ سەربەخۆییی ووڵات اڵجەزایر بووە کە لە 1/7/1962 ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی ئەنجامدرا. ئەو ریفراندۆمە بۆ ئەوەی لە ژێر قەید و بەندی فەرانسا دەرباز ببن ئەنجامدرا و بە رێژەی 99,72% دەنگ بە سەر بەخۆییی ووڵاتی ئەڵجەزایر درا..
6).هەرێمی کۆسۆڤۆی یوگسلاڤیا لە ساڵی 1991 ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی ئەنجامدا و تێێدا دانیشتوانەکەی بە ڕێژەی 99.98% بە بەڵێ دەنگیان بۆ سەربەخۆیی دابوو. بەڵام بە هۆی بارودۆخی ئەو کاتەی یوگوسلاڤیا و بایکۆتی سربەکانی دانیشتووی ناو کۆسۆڤۆ کە (10%)ی دانیشتوانی کۆسۆڤۆ پێکدەهێنن، ئەو کات جگە لە ئەلبانیا هیچ وڵاتێک دانی بە سەربەخۆیی هەرێمی کۆسۆڤۆ-دا نەنا. هەمان کۆسۆڤۆ لە ساڵی 2008 بە بێ ئەنجامدانی ڕاپرسی، سەربەخۆیی ڕاگەیاند و لەئێستادا 111 وڵاتی جیهان دانی پێداناوە.
لە پرۆسەی سەربەخۆیی کۆسۆڤۆ-دا سەرکردایەتی سیاسی ئەو وڵاتە نەخشەڕێگایەکی دانابوو کە تێیدا ئاماژە بە جاڕدانی سەربەخۆیی نەکرابوو، بەڵکو تەنها باس لە دەسەڵاتی خۆیی بۆ بەڕێوەبردن کرابوو. ئەوەش وەک تاکتیکێک بۆ سەرخستنی ئامانجی سەرەکی کە سەربەخۆیی بوو
7).پاش ئەوەی بەریتانیا بڕیاری وازهێنانی وەک ئەندام لە یەکێتی ئەوروپادا دا، حکومەتی سکۆتڵەندا بیرۆکەی سازدانی ڕیفراندۆمێکی دیکەی بۆ سەربەخۆیی زیندووکردەوە بە پاساوی ئەوەی کە گەلی سکۆتڵەندا خوازیارە وەک بەشێک لە یەکێتی ئەوروپا بمێنێتەوە."
پاش وردبونەوە لەگشت لایەنەكانی راپرسی وئەو ولاتانەی كە راپرسییان تیدا ئەنجامدراوە نیشاندەدات كە ئەوپرسە پرسەكی نەتەوەییە ودەبیت تەواوی لایەنە سیاسییەكان بەروحەكی نیشتمانپەروەرانە كاری بۆبكەن هەروها بە وەرگرتنی بۆچونە ئیجابییەكانی لایەنەكان بە شێوەیەكی ئەرێنی كاریگەری لەسەر پرۆسەكە دەبیت و لەهەمان كاتدا دەبیت ئەوپرسە، پرسەكی نیشتمانی و نەتەوەییی بیت، چوون چارەنووسی گەلی كورد بەو راپرسییەوە بەستراوەتەوە.
ئەوەی كە ئێستا بۆ كورد رەخساوە هەلێكەو نابیت لەدەست بچیت هەربۆیەش هەموو لایەنەكان دەبیت بەبێی لە بەرچاو گرتنی بەرژەوەندییەكانی حیزبییان كار بۆئەو بابەتە مێژوویەوە بكەن وهەموو تاكەكی كوردی دەبیت بەرژەوەندی خۆی لەكاركردن بۆ ئەو راپرسییەدا ببینیتەوە، ئەوەی لەكاتی ئێستادا زۆر گرینگە، یەكدەنگی و یەكرەنگی هەموو لایەنەكانە بۆ بەدەنگەوە هاتنی ئەم پرۆسەیە.
داگیركەرانی كوردستان بە هەموو شێوەیەك كار بۆئەو بابەتە دەكەن كە ئەم پرۆسەیە سەر نەگریت بە داخەوەش هەندەك لایەن بە ئەنقەست و بە وەرگرتنی نەخشە رێگایەكی دیاریكراو لە لایەن دوژمنانی ئیقلیمی لە هەوڵی ساركردنەوەی خەڵك بۆئەم هەڵە مێژوویەوە دەدەن، ئەوەش با باش بزانن كە مێژوو هەموو ئەوانە تۆمار دەكات ولەداهاتوودا ئەو كەسانە تەنیا شەرمەزارییان بۆ دەمینیتەوە.