هەفتەی رابردوو هێزە ئەمنییەكانی عێراق چوونە نێو بەشی باكووری رۆژئاوای موسڵ، كە دوامۆڵگەی شارەكەیە تا ئێستا لەژێر كۆنتڕۆڵی رێكخراوی (دەوڵەتی ئیسلامی)یە، ئەم پێشڕەوییە هاوكات بوو لەگەڵ كۆبوونەوەی باڵای بەرپرسانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە (68) دەوڵەت كە لە واشنتۆن بەسترا بۆ گفتوگۆكردن لەسەر قۆناخەكانی دواتری شەڕی دژ بە رێخراوی(داعش)، لە كاتێكدا كە زیاتر گرنگیی بەوە دەدرێت چۆن ئەو گروپە لە دەرەوەی موسڵ راوبنرێت پێویستە ئەوە بێنینەوە یاد تا ئێستا لە گۆڕەپانەكانی شەڕ لە عێراق چۆن ئەو شكستە بە هێزەكانی رێكخراوی (دەوڵەتی ئیسلامی) هێنرا، ئەو وانانەی كە پێویستە لەو ئەزموونە سوودیان لێ وەربگیرێت تاكو پاڵپشتیی ئەمریكا و نێودەوڵەتی لە ئایندەدا ئاراستەی هێزی چەكداری عێراقی و كوردی بكرێت.
مافدان بە هێزە ئەمنییەكانی عێراق
ئەو شەڕە كێبڕكێیەكی توند و ئەنجامی پێچەوانەی تێدا هاتە ئاراوە لەنێوان لایەنگرانی هێزە شەڕكەرە سەرەكییەكانی عێراق، هێزە ئەمنییەكانی عێراق كە سەر بە حكومەتی ناوەندن و لە فەرمانگەی دژە تیرۆرو سوپاو پۆلیسی فیدڕاڵ پێكهاتووە گەورەترین قەبارەی لەنێو ئەو هێزانەدا هەیە، دوای ئەو، هێزەكانی كوردی دێن كە بریتین لە یەكە سەربازییەكانی پێشمەرگەو وەزارەتی ناوخۆ لە حكومەتی هەرێمی كوردستان و هاوشێوەكانی لە هێزی زێڕەڤانی، بەڵام هێزی سێیەم بریتییە لە ( یەكەكانی حەشدی شەعبی) كە میلیشیان و خۆبەخشانی شیعە دەگرێتەوە كە بە فتوای ئایەتوڵا عەلی سیستانی لە حوزەیرانی 2014 دامەزرا، ئەم هێزانە هەندێ ئەو شیعانەیان تێدایە كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن و لە ساڵانی رابردوودا شەڕیان لەگەڵ هێزەكانی هاوپەیمانان و حكومەتی عێراق كردبوو.
پێویستە لێرەدا باسی بەشدارییكردنی هاوبەش بكەین كە ئەم هێزانە پێشكەشیان كردووە پێش ئەوەی رۆژگار راستییەكان بشێوێنێت، یەكەم، روونكردنەوەی بیرۆكەی دابەشكردنی بارگرانیی شەڕ رەنگە یارمەتی دۆناڵد ترەمپی سەرۆكی ئەمریكا بدات كە رەچاوی ئەو رێگەیە بكات كە چۆن عێراقییەكان و كورد توانیان خۆیان لەم ململانێیە ئازادبكەن، دوای ئەوەی زۆربەی شەڕەكانیان لەسەر زەوی (بە هاوكاریی زۆرو لەرادەبەدەری هێزەكانی هاوپەیمانان) ئەنجامدا، دووەم، لەسەر بەرپرسانی ئەمریكا پێویستە ئەو بەدحاڵیبوونە باوە راست بكەنەوە كە گوایە كورد بارگرانییەكی زۆریان لەم شەڕەدا پێ نەبڕاوە، بەتایبەتیش كە كارئاسانیی رێژەی گواستنەوەی راپۆرتەكان لە خاكی هەرێمی كوردستانەوە لەمیانی شەڕدا لە خەیاڵی تێیپەڕاند. لە واقیعدا هەموو پێوانە بەردەستەكان ئەوە دەردەخەن كە هێزە ئەمنییەكانی عێراق زیاتر لە هێزەكانی دیكە، ژمارەیەكی زۆری شەڕیان كردووەو ژمارەیەكی زۆری شاریشیان ئازادكردووە، ئەم واقیعە گرنگیی خۆی هەیە لەو كاتەی كە ویلایەتە یەكگرتووەكان و دەوڵەتانی دیكەی هاوپەیمانان سوورن لەسەر هاوكاریكردنی ئەمنیی لە داهاتوودا لەگەڵ عێراق و هەرێمی كوردستان. تەنانەت كاتێ بەشداریی قارەمانانەی هێزەكانی كوردی و یەكەكانی حەشدی شەعبی رەچاودەكرێت، بەڵام هێزە ئەمنییەكانی عێراق تا ئێستا بارگرانیی زیاتریان كەوتۆتە سەرشان و لە ئایندەشدا رووبەڕووی گەورەترین تەحەددی دەبنەوە لەرووی رێگەگرتن لە گەڕانەوەی رێكخراوی(دەوڵەتی ئیسلامی).
هەڵمەتی درێژخایەنی ئازادكردنی خاك
خستەڕووی ئۆپەراسیۆنەكان لە بەشە غەیرەكوردییەكانی عێراق ئەوەمان بۆ روون دەكاتەوە كە لە كۆتاییدا هێزە ئەمنییەكانی عێراق هەوڵێكی زۆر دەدەن، چونكە دوای شكستی كارەساتباری شەش فیرقەی سوپاو پۆلیسی فیدڕاڵی لە حوزەیرانی 2014 یەكەكانی حەشدی شەعبی رۆڵی ئازایانەیان بینی لە كۆنتڕۆڵكردنی (هێڵی نەكشانەوە) لە سامەڕاو دیالەو دەوروبەری شاری بەغدا، هەروەها عەشیرەتەكانی سوننە كە بەشدارییان لەگەڵ هێزە ئەمنییەكانی عێراقدا كرد هەمان رۆڵی قارەمانانەیان هەبوو، بەڵام كەم باسكرا و تەنیا پارێزگاریكردن لە رومادی و حەدیسە نەبێت، لەكاتێكدا رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی بێ هیچ رێگرییەك كۆنتڕۆڵی زیاتر لە سێیەكی عێراقی دەكرد.
لە سەرەتای ئەو ساڵەدا یەكەكانی حەشدی شەعبی یەكەم دژەهێرشیان لە ئامرلی و جرفولسەخەر ئەنجامدا، بەڵام كاتێ شەڕی تكریت و رەمادی و فەلوجەو هیت و لە ماوەی 2015-2016 روویدا هێزە ئەمنییەكانی عێراق بە پاڵپشتیی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بەرپرسیارێتیی سەركردایەتیی شەڕەكەیان گرتە ئەستۆ وەك هێزی سەرەكیی دژەهێرش، بەهەمان شێوە هێزە ئەمنییەكانی عێراق شەڕی نزیكبوونەوەیان لە دەرەوەی موسل لە مەخمورو گەیارەو شەرگات بە رادەیەكی زۆر ئەنجامدا، ئەمە وێڕای ئەو هەڵمەتەی كە ئێستا بۆ گەڕاندنەوەی شارەكە بەردەوامە. بۆیە دەبینین كە هاووڵاتیانی عێراقی لە هەموو ناوچەكانی وڵاتەوە هاتوون بۆ ئازادكردنی موسڵ كە شارێكی سوننەنشینە، لەوانەش دەیان هەزار شیعە كە لە باشووری عێراقەوە هاتوون.
كوردیش شانازیی بە تۆمارێكی بەرچاوی دەستكەوتەكانی شەڕەوە دەكات، دوابەدوای ئەو شكستەی بەر سوپا كەوت لە ئابی 2014 و كاتێ رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی هێرشی بۆ سەر هەرێمی كوردستان دەستپێكرد، كورد زۆر بەخێرایی دژە هێرشی راستەخۆیان دەست پێكرد، ئەو شەڕەی ئەوان كردیان زۆر جیاواز بوو لەوەی كە رووبەڕووی هێزە ئەمنییەكانی عێراق بۆوە، ئەو شەڕە بریتی بوو لە رێوشوێنی بەرگریكردن و دژەهێرشی كورت خایەن بۆ گەڕاندنەوەی شوێنە رەسەنەكان، كورد سوودی لە لێهاتوویی شەڕكردن و لە بنەماو بەرەیەكی پتەوو یەكگرتوو وەرگرت، كە ئەمە لای هێزە ئەمنییەكانی عێراق و یەكەكانی حەشدی شەعبی نەبوو، بەهۆی تێكەڵبوونی ئەو ناوچانەی كەوتبوونە ژێر كۆنتڕۆڵی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامییەوە لە شوێنەكانی دیكەی عێراق.
بەدرێژایی دوو ساڵی رابردوو، هێزەكانی كوردی خاكی جەلەولاو قەرەتەپەو خورماتو ناوەنی نەوتی كەركووكیان گەڕاندەوە، هەروەها هێرشێكی گەورەی درێژخایەنیان ئەنجامدا بۆ گەڕاندنەوەی زوممارو بەنداوی موسڵ و رەبیعەو شنگال و كەسك، لەم دواییەشدا كورد زانیاریی زیندوو و پشتیوانیی لۆجیستییان لە شەڕدا بۆ گەڕاندنەوەی موسڵ پێشكەشكرد، سەرباری ئەوەی كە راستەوخۆ هاتنە نێو شەڕی دزەكردنی سەختی چوار میلی یەكەمی بەرگرییەكانی دەرەوەی بەشی رۆژهەڵات كە 13 میلە.
ئەو تەحەددیە سەربازییانەی ماون
پێوانەی شەڕ دژی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی بیرۆكەیەك بەدەستەوەدەدات كە تا ئێستا چەند تەواوبووە و چ شتێكی دیكە ماوە بەئەنجام بگات، كورد كۆنتڕۆڵی بەرەیەكی قایم دەكەن كە درێژییەكەی 500 میلە دژی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی بۆ ماوەیەك كە نزیكەی سێ ساڵە بەردەوامە، لەكاتێكدا كە هێزە ئەمنییەكانی عێراق كۆنتڕۆڵی بەرەیەكی پەرش و بڵاو دەكەن كە 1250 میلە، هێزە ئەمنییەكانی عێراق 36000 میل چوارگۆشەیان لە رێكخراوەكە سەندۆتەوەو كوردیش 3140 میلی چوارگۆشەی زیاتر. پێویستە دواتر تەلەعفەرو حەویجەو بەعاج و دۆڵی رژڕاوای رووباری فورات رزگاربكرێن، بەتایبەتیش لەلایەن هێزە ئەمنییەكانی عێراق و یەكەكانی حەشدی شەعبی ناوبەناویش بە هاوكاریی كورد، ئەو ناوچە عێراقییانەی كە تا ئێستا لەژێر كۆنتڕۆڵی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامییە یان ناوچە ناسەقامگیرەكان نزیكەی 14700 میل چوارگۆشە دەبێت كە زۆربەی زەویی بیابانە، ئەمەش تەحەددیە لەبەردەم هێزە ئەمنییەكانی عێراق. سەرباری ئەمەش پێویستە سنووری سوریا سەقامگیر بكرێت، لەوانە ئەو خاكەی كە بۆ 277 میل درێژدەبێتەوەو بەناو كەوتۆتە ژێر دەسەڵاتی هێزە ئەمنییەكانی عێراق و بەشێكیشی كە درێژییەكەی 87 میلە بەناو لەژێر دەسەڵاتی كورددایە. پێویستە سنووری ناوخۆی هەرێمی كوردستان بپارێزرێت تاكو رێگریی بكرێت لە دزەكردن، بەڵام لەهەمان كاتدا پێویستە بە ناوبەناو بكرێتەوە بۆ رێگەدان بە بازرگانیی ئاسایی لەگەڵ ناوچەكانی دیكەی عێراق، ئەمەش پێویستی بە ئاڵوگۆڕكردنی زانیاریی هەواڵگریی هەیە لە بەغداو هەولێرەوە، لەگەڵ چاككردنی توانای وردبینیی دژەتیرۆر.
بە كورتی، تائێستا زۆر شت ماوە بكرێت، قۆناخەكانی داهاتووی شەڕ بریتییە لەوەی كە هێزە ئەمنییەكانی عێراق و هێزەكانی كورد پەرە بە توانای تازەی خۆیان بدەن، ئەمەش پێویستی بە دابینكردنی ناوچەی فراوان هەیە، زۆربەشیان زۆر دوورن، لەگەڵ گرنگیدان بە تەكنیكی لۆجیستی، هەروەها پێویستی بە هێزی بەرپەچدانەوەی خێرا هەیە كە پشت بە فڕۆكە هەلیكۆپتەرەكان و بەردەوامیی لۆجیستی ببەسترێت لە شوێنە دوورەدەستەكان، دیسان پێویستە پاڵپشتی لە سنوورەكان و خاڵەكانی پشكنین بكرێت بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەڵمەتی تیرۆریستیی دەوڵەتی ئیسلامی كە دەبێتە هۆی زیان گەیاندن بە خەڵكێكی زۆر كە رەنگە دوای شكستیی ئەو گروپە لە شەڕدا رووبدات، هاوكات پێویستە توانای هەواڵگریی و دژەتاوانی رێكخراو توندتربكرێت تاكو نەهێڵدرێت رێكخراوی داعش ببێتە مافیایەكی توندڕۆ هەروەك لە موسڵ بەر لە ساڵی 2014 پەیڕەوی كرد، هەندێ ئەركی دیكەش هەن كە پێویستە هێزە ئەمنییەكانی عێراق بیكەن لەپاڵ رۆڵی پشتیوانیی زۆری هێزە ئەمنییەكانی كورد.
كاریگەریی و دەرهاویشتەكان بۆ سەر سیاسەتی ئەمریكا
لەسەر ویلایەتەی یەكگرتووەكان پێویستە دەرك بەوە بكات كە عێراق و هەرێمی كوردستان گەورەترین هاوپەیمانی ئەو بوون لەو شەڕەدا دژی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی، دەبێ عێراقییەكانیش دان بەوەدا بنێن كە بەهۆی هەوڵەكانی هاوپەیمانان بە سەرۆكایەتی ئەمریكا توانیان لە گۆڕەپانەكانی شەڕدا بەو خێراییەو كەم زیانە سەركەوتن بەدەست بهێنن، لە قۆناخی داهاتووشدا، پێویستە پارێزگاریی لە میكانیزمی هێزە هاویەشەكان بكرێت،( پرۆسەی چارەسەری درێژخایەن) لەجیاتی دانانی رێوشوێنی تازە یان هەوڵدان بۆ گەیشتن بە رێكەوتنێكی فەرمی دەربارەی بارودۆخی هێزەكان( ئەم بژاردەی دوایی بە تایبەتی حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیران لاوازدەكات لەمیانی ناچاركردن كە رێڕەوی سیاسیی خۆی بخاتە مەترسییەوە لەپێناو رەزامەندیی پەرلەمانیی كێشەلەسەر كە رەنگە شكست بهێنێت)، بە كەمترین مەزەندە، واشنتۆن پێویستی بە پابەندبوون دەبێت بۆ بەهێزكردنی زانیاریی هەواڵگریی لەگەڵ فەرمانگەی دژەتیرۆر و سوپاو پۆلیسی فیدڕاڵ، هەروەها پێشكەشكردنی هاوكاریی بەردەوامی ئەمنی بۆ ئەو هێزانە بۆ ماوەی (سێ بۆ پێنح ساڵ)، لەپێناو بنیاتنانی ئەو توانا تازانەی باسمان كردن. لە هەمان كاتدا، پێویستە لەسەر هاوپەیمانان هێزە ئەمنییەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان هان بدات كە بەردەوام لەرووی سەربازییەوە هاوكاریی یەكدی بكەن كە بەهۆیەوە توانرا زۆربەی سەركەوتنەكان بەسەر رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی بێتەدی، لەوانەش ئەو هەڵمەتەی لە موسڵ بەردەوامە، ئەگەر شكستی رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی ئامانجی یەكەمی واشنتۆن بێت لە ناوچەكەدا، هەروەك ریكس تیلێرسۆن وەزیری دەروەی ئەمریكا هەفتەی رابردوو باسی كرد، ئەوا پێویستە بەرنامەیەك بۆ بەهێزكردنی هاوكاریی ئەمنیی بەردەوام لەگەڵ عێراق و هەرێمی كوردستان دابنێت، لەپێناو پاڵپشتیكردنی هاوپەیمانانی ویلایەتە یەكگرتووەكان كە ئەم شەڕە گازی لەوانیش گرتووە.

*مایكل نایتس: هاوڕێی(لیفەر)ـە لە پەیمانگەی واشنتۆن و نووسەری ئەو راپۆرتەیە كە پەیمانگەكە بە ناونیشانی(چۆنێتی مسۆگەركردنی موسڵ) دەریكردووە، هەروەها لە هەموو پارێزگاكانی عێراق كاری كردووەو چەند كاتێكیشی وەك پاشكۆ لە هێزەكانی ئاسایش لە عێراق بەسەربردووە.
سەرچاوە: سایتی ئامۆژگای واشنتۆن بۆ سیاسەتی رۆژهەڵاتی نزیك