دەمێ زانستێن پەتی، یێن وەکی کیمیا، فیزیک و ھەتا کۆ بیرکاریێ، سەرەدەری دگەل بابەت و ئاریشەیا دھێتە کرن و ئاخفتن و قەسە و باسکرنا بابەتێ ڕەھائیێ ( مۆتلەقابوونێ ) تشتەک ئاسایی و سروشتیە، چونکە ئەڤ زانستە سەرەدەریێ دگەل چەندایتیێ د ھندەک بابەت و تشتان دکەتن کە ڕەھایی تێدا گەلەک لۆژیکانەیە، بۆ ھندێ بابەت ڕۆھنتر لێ بھێـن دێ ھندەک نموونا پێشکەش کەین، دەمێ ئەم چادانکەکێ ئاڤێ لسەر سۆپەیەکێ گەرم دکەین و پشتی چەند خولەکەکا ئەو ئاڤ گەھشتە سەد پلەیا گەرمایێ ھنگی ئەم بڕەنگەکێ ڕەھا دێ شێین بێژین ئەڤ ئاڤە یا کەلی. ئانکۆ ئەڤ ئاڤە گەرمە و ھیچ گۆمانەک د ڤێ چەندێ دا نینە. دەمێ ئەم پلاکێ گلۆپەکێ ھەلدکەین و گلۆپ ھلدبیتن، ھنگی ئاساییە ئەم بشێوەیەکێ ڕەھا( موتلەق ) بڕیارێ لسەر ھندێ بدەین کە ئەڤ گلۆپە یا ھەلبووی چونکی کەھرەب دھێتێ.
ئەڤ یاسایەو ڕەھایی بوونا دیاردە و بوویەران د زانستێن مرۆڤایەتی و بتایبەت سایکۆلۆژی و جڤاکناسیێ دا وەسا نینە. پرۆسێسا فینۆمینۆلۆژیا ( دیاردەناسیێ ) د زانستێن مرۆڤایەتیدا نیشان ددەن کە سەرەدەریکرن دگەل ڤان دیارا لسەر بنەمایێ ڕەھابوونێ نەئاسایی و نەلۆژیکی یە. تو نەشێی بێژی فلان کەس ھندی (٩٠) پلان ب ھۆشە، ئانکۆ ڕێژەیا ھۆشییا ( IQ )وی بشێوەیەکێ ڕەھا (٩٠) پلەیە، چونکی ئەڤ ڕێژە ل قۆناغ و جە و بابەتێن دیتر دھێتە گۆھۆڕین و بلند و نزم دبیتن.
ھەروەسا ئەم نەشێین بێژین ئەوێ ھە(شێتە) و ئاستێ ھۆشیێ وی (١٠) یان(٢٠) یان چەند پلەیە. چونکی ئەو کەس سەرباری ڤێ نساخییا کۆ تووشی لایەنێ دەروونی و مێنتالیێ وی بووی و وەک ھەر نەساخییەکا جەستەیی تشتەک ئاساییە، ل جە و کاودانێن دیتر ڕێژەیەکا جیاواز ژ ئاستێ ھۆشیێ نیشان بدەتن. و ئەڤە تشتەک ئاساییە چونکی ھەمی دیاردێن گرێدای ب مرۆڤی ڤە پەیوەست و گرێداینە ب ڕەوش و کاودان و جە و ھەلوێستێن مرۆڤ د وی دەمی دا و ل نۆکەدا، تێدا دژیتن و پێدا دەرباز دبیتن.
ئێک ژ ئەگەرێن بھێزێن شکەستنا ھەر ھزر و ئایدیۆلۆژیایەکا بڤی ڕەنگی و لسەر بنەمایێ ڕەھایی ( مۆتلەقبوونێ ) سەرەدەریێ دگەل دیاردێن مرۆڤایەتی دکەن بۆ ڤێ چەندێ دژڤڕیتن. ھەمان ئەڤ ڕەخنە و گازندەیە ئاراستەی گەلەک فەلسەفە و ڕێبازێن فەلسەفی و سایکۆلۆژی دبیتن، یێن بڤی پیڤەری ڕەفتار و دیاردێن مرۆڤایەتی شرۆڤە دکەن و ھەلدسەنگینن.
ئەڤرۆکە ڕێکخراوەکا وەکی دەولەتا ئیسلامیا داعشێ خیڤەتەکا ڕەش ل دەڤەرێ ھلدای و ب ھەمی مێنتالیتە(و عەقلییەتێ) خۆ ڤە دڤێتن خەلکێ دەڤەرێ و جیھانی بڤی پیڤەرێ ڕەھا ھەلبسەنگینیتن و سەرەدەریێ دگەلدا دکەتن و چ گۆمان ژی تێدا نینە دێ دۆماھیکا وێ شکەستن بیتن، چونکی نابیتن و ناچێبیتن تو مرۆڤان و دیاردێن وەکی باوەریێ و ھەست و سۆز و لایەنێن سایکۆ - سۆسیۆلۆژیکێن جڤاکا مرۆڤایەتی و دەڤەرێ لسەر بنەمایێ ھندەک بۆھایێن ڕەھا بپیڤی. ئەڤ لایەنە بەردەوام دھێنە گۆھۆڕین و د گەشە و وەراێ دانە و ژ دەم و قۆناغ و جھەکی بۆ یێن دیتر دھێنە گۆھۆڕین. مرۆڤەک ئەڤرۆ باوەرێن وی یێن ئایینی د لاوازن، سۆبەھی دبیتن دبن کارتێکرنا فاکتەرەکێ جۆداجۆدا لخۆ بزڤڕیتن و ببیتە کەسەکێ خۆدان باوەری و (ئیمانەکا) بھێز و مۆکم، و گەلەک ژ لایەنێن دیترێن ڕەفتاری و ھزری و سۆزداری و ھەلچۆنێ لنک مرۆڤی بەردەوام د گۆھڕینێ دانە و تو نەشێی ڕێژە و پلەیەکا ڕەھا بۆ دەینی، لەوما ھەر ئایدیۆلۆژیاو پارت و ڕێکخراوەکا بڤی پیڤەری، پیڤەری ڕەھائیێ، دیاردە و بوویەر و لایەنێن مرۆڤاتی ھەلبسەنگینیتن، خۆ لبەر باڕۆڤا سروشتی و لۆژیکێ ناگریتن و دۆماھیکا وێ دێ شکەستن بیتن. بەلگە ژی بۆ ڤێ ئاخفتنێ گەلەک ژ وان کەس و لایەن و ھزر و فەلسەفانە یێن ب ڕژدی لسەر ڤێ خالێ داکۆکی کری، لێ ل دۆماھیکێ و ب دەربازبوونا دیرۆکێ دیاربووی نەوەسایە وەکی ئەو ھزر دکەن. پیڤەرێ، مرۆڤایەتی پێدڤییە پیڤەرێن لۆژیک و ڕاستەقینە و د ھەماندەم دا دویربن ژ ڕەھابوونێ.
*مامۆستایێ ئەکادیمی/بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگی و سایکۆلۆژی/زانینگەھا زاخۆ