پەروەردە، ئانکۆ گھۆڕینا ڕەفتاران، گرێدایە ب فێربوونێ، و ئێک ژ بنەمایێن فێربوونێ، لدویڤ گەلەک ژ بیردۆزێن سایکۆلۆژی، و نەخاسمە مەرجیبوونێن کلاسیکییا پاڤلۆفی، و یا سیکنێری و گەلەکێن دیتر، سزادان (عقووبە یان punishment)یە. سزادان کریارەک چالاکە بۆ ڤێ چەندێ، لێ دگەل ھندێ دا ژی دھێتە گۆتن کریارەک نەیێ ھەژی یە بۆ کارتێکرن لسەر وێ، و نەخاسمە د ئاییندەی دا، نەخاسمە ھەکەر بدروستی نەھێتە بکارئینان. بابەتێ سزادانا زارۆکان و قۆتانا وان یا جەستەیێ بابەتەکێ تژی گەنگەشەیە د ئەدەبیات و وێژەیا پەروەردەیی دا. د ئەنجاما ھندەک ژ وان ڤەکۆلینێن زانستی یێن کو ژ ئالیێ ھندەک بسپۆران، وەکی ( ستراوس و کانتۆر) (Straus, M. & Kantor, G.,١٩٩١) ھاتینە ئەنجامدان دەردکەڤیتن کە زارۆک بۆ تەمبیکرن و سزادانێ چاڤ ل دەیبابێن خۆ دکەن و وان دکەنە نموونەیێن خۆ د وان ڕەفتاران دا. ئەگەر ئەو ببینن دەیبابێن وان بۆ سزادانا وان قۆتان و لێدانێ بکاردئینن ئەو ژی دێ ب ھەمان کار ڕابن و وان ڕەفتاران دگەل ھەڤال و دۆست و خویشک و برایێن خۆ و ل ئاییندەی دا دگەل زارۆکێن خۆ بکارئینن. ئەو زانا د وێ باوەرێ دانە ھەرچەندە دبیتن د ماوەیەکێ کۆرتدا و بشێوەیەکێ کاتی سزادان ببیتە ئەگەرێ نەمان و نەھێلان و ژناڤبرنا ڕەفتارەکا خراب و نەجوان، بەلێ پا د ماوەیەکێ دۆمدرێژێ ئاییندەی دا ئاریشەیێن جۆراوجۆرێن وەکی تاوانکرن و ئەنجامدانا تاوانێن مەزن و بچویک ل سنێلەیێ و ل قۆناغێن مەزنتر دا لنک وان کەسان ڕووی دەن. ھەروەسا ژی قۆتانا ب زارۆکی دکەڤیتن دبیتن ل ئاییندەی دا وی تووشی خەمۆکیێ، حەزا خۆکۆشتنێ، بکارئینانا ڤەخوارنێن ئەلکۆلی سەرخۆشکەر و ھیبوونا بێھێلان ( ئیدمان)، و قۆتانا ھەڤژینان، و تووندوتیژی دژی زارۆکان ئەنجامبدەتن (١: ٢٧٠ ). ئەڤ نیشانە ئەون یێن د کەساتیەکێ سایکۆپات ب ئاشکرایی دھێنە دیتن. و کەساتییا تیرۆریستان ژی کۆپییا سایکۆپاتەکییە کە دژی خۆ و جڤاکێ و یاسا و بھایێن وێ ئامادەیە ھەر ڕەفتارەکێ بکەتن. ڤەکۆلینێن لدۆر تاوانبار و ژ وان ژی کەساتییێن تیرۆریست ھاتینە ئەنجامدان نیشان ددەن زۆربەیا وان د قۆناغێن پێشتر و نەخاسمە زارۆکینیێ ب سەربۆرەکا نەخۆشا پەروەردەیی و سزادانێ دەربازبووینە و کارتێکرنێن نەرێنی لسەر کەساتییا وان پەیدابوویە، و لدۆماھیکێ بەرێ وان دایە جھەکی بۆ جێبەجێکرنا وان ڕەفتارێن دڕندانە، و ئەو ڕێکخراوێن تووندڕۆ باشترین زەمینە و دەلیڤە بۆ وێ چەندێ بوونە.
١. اسدورو،لستر ام. ( ١٣٨٩). روانشناسی، ترجمە: جھانبخش ێادقی، چ. ٣، ٦١٨ ێ.
*بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگی و پەروەردەیی/فاکۆلتییا پەروەردە/ زانینگەھا زاخۆ