دیارە ھەکەر ئەم بێژین تنێ وێژە و ئەدەبیات و چیڕۆک و ھۆزان و ئەفسانە و ڕۆمان دەربڕینێ ژ کەساتی و ناڤەرۆکا جڤاکی و ژینگەھەکا کەلتووری و فەرھەنگییا دەڤەر و نەتەوە و کەسەکی و نڤیسکارەکی دکەتن، ئەڤ ھزرە ھزرەک شاشە و پێدڤی ب پێداچۆنێ ھەیە. ئەوا ڕاستی بیتن وێژە و ئەدەبیاتا دیرۆکی ژی بۆ ڤێ چەندێ ڕۆلەک کێمتر ژ ئەوێن دیتر نینە. د ڤی وێژە و ئەدەبیاتا دیرۆکی دا ئەم گەلەک تێگەە و ھزر و بیروباوەر و تشتان و ناڤان دبینین کە دەربڕینێ ژ گەلەک لایەنێن ژیان و کەساتییا کەسێن وێ جڤاکێ و نەتەوەی و کەلتووری دکەن.
تیرۆریزما نۆکە یا کۆ ل دەڤەرێن جۆدایێن ئیسلامێ و جیھانێ ڤێ حۆنێرا ژ قەستی دکەتن و ب مخابنی ڤە بناڤێ ئیسلاما پیرۆز دخۆریتن، پشکەکە ژ کەلتوورەکێ بەدەوی (بیابانی) ل وان وارێن ھشک و بێ ئاڤ و ڕەپ و روویت، یێن کۆ ژبەر ڕەوشا نالەبارا ژینگەھا سروشتی ژیانا مرۆڤی و گیانەوەری ژی د تەنگاڤیەک مەزن دا دبۆریتن، ئەو بیابانێن مرۆڤ تێدا ژ برسان پڕ ددەتە برایێ خو و بۆ پاریەکێ نانی ھەر کارەکێ خراب و ھەر رەفتارەکا دڕندانە و ھەر کەلتوور و فەرھەنگەکێ نەشرین لبەر خۆ جوان و بەلکۆ پیرۆز و ڕەوا دکەتن. ئەو بیابانێن وەکی دیرۆک ڤەدگێڕیتن سەرا تشتەکێ پویچ و بەرنەکەفتی دوو ھۆز یان دەڤەر بۆ سەدان سالان شەڕ دکرن و ب ھزاران زەلام ژ ھەڤدۆ کۆشتینە. ژیانا بیابانێ ھشک و بێ بەرھەم مرۆڤ نەچاری ھندەک بھایان کر، کە نەک تنێ ئایین بەلکۆ ھیچ پیڤەرەکێ درۆست قەبیل ناکەتن. ژێدەرێن دیرۆکی و فەلسەفی و سایکۆلۆژی و جڤاکی لدۆر کەسایەتیا مرۆڤی بیابانی و بھا و ڕەوشت و تیتالێن وی کێم نەگۆتینە. فەیلەسۆفێن مەزنێن بەرێ وەک ئێبن خەلدونی و ... ھتد، و ل سەردەمێ مەژی عەلی وەردیێ بەھشتی و ...ھتد، بەردەوام گازندە و گلەییان ژ وان ساخلەت و بھایێن کرێت دکەن. ئەو بھا و ڕەفتارێن کرێت بۆ ماوێ ھزاران سالان بھایێن ڕەسەن و جۆانێن وی جڤاکی بووینە و ھاتنا سەدان پێغەمبەرێن وەکی عاد و سەموود و ...ھتد، و ھەتا کۆ دۆماھیک پێغەمبەر ئانکۆ موحەمەدێ ئەمین(س) ژی نەشیا دۆماھیێ ب وان بھایان بینیتن لدەمەکی کە پەیاما پیرۆزا وان پێغەمبەر و ئایینێن وان تنێ نەھێلانا وان بھایان، و ئینانا چەندین بھایێن جوانێن دیترێن وەکی برایەتی، یەکسانی، خۆداپەرێستی، دادپەروەری، مرۆڤدۆستی، ڕێزگرتن، نەفس بچویکی، ئابووریبون،،..ھتد، بوویە. ئەگەر ئەڤ چەندە ھاتبیتە جێبەجیکرن ژی ماوەیەکێ کۆرت بویە و پشتی ھنگی جارەک دیتر ئەو مرۆڤ و ھۆز زڤڕینە سەر دەە و دۆیا خۆ یا جاران، ئانکۆ " پەرێ وەکی بەرێ"! ئەو ساخلەتێن ئێبن خەلدون و وەردی و گەلەک فەیلەسۆف و ئەکادیمی یێن ھشیار گازندا ژێ دکەن خۆ د ھندەکێن وەکی دەمارگیرییەکا بێ وێنە بۆ ھۆز و باب و باپیر و بھایێن جڤاکی یێن کەڤن ، و تۆلڤەکەری، دفن بلندی و خۆب مەزن زانینەکا زێدە ڕۆیانە، تالانکرن و برن، زۆرداری و خۆرتیلێکرنا بەرامبەر، وێرەکیەکا تێکەل ب نەدادپەروەریێ و گەلەک ساخلەتێن ھاو شێوە، و کە پشکەک ژ کەلتور و فەرھەنگێ جڤاکی و ھەتا کۆ پێکھاتا سایکۆلۆژیایا تاکێ بیابانێ (بەدەوی) پێکدھینن، دبینیتن. کۆشتنا ژنان و بەری وێ ژی ساخ بن ئاخکرنا کچێن تازە ژدەیکبووی ژی ڕەنگەکێ دیترێ وان ساخلەتان و روویەکێ دیترێ زەلامێ بەدەوی دھێتە ھژمارتن، کە دیسانێ بۆ سروشتێ تایبەتێ ھۆزێن بیابانی و ژینگەھا سەخت و دژوارا ژیانێ ل بیابانی دزڤڕیتن.
دیارە و نەڤەشارتیە موحەمەدێ ئەمین(س) وەک پێغەمبەر و چاکسازەک کۆمەلایەتی بۆ ژینگەھا عەرەبێن بیابانی لێ دژیان، ھیچ کێماسیەک نەکر و ژیانا خۆ یا گرانبھا بۆ نەھێلانا ھەمی وان ساخلەتێن کرێت و دڕندەیێن سەری تەرخان کر و ھندی یێ ساخ و ماوەیەکی پشتی وی ژی گۆپیتکا نەمانا وان ساخلەتێن پیس بوویە، لێ جارەک دیتر گەلەک ژ وان ساخلەتان زڤڕینە ناڤ کەلتوورێ سافیکریێ مۆسلمان و عەرەبان و ھێدی ھێدی و لسەر دەستێ ھندەک ژ وان سەرکردە و دەستھەلاتدارێن کو وەکی وان ھزردکرن بناڤ ببینە مۆسلمان بەلێ ب دل ھێشتان بیابانی(بەدەوی) بوون، ھاتنە خۆرتکرن(تعزیز یان reinforcement) و جارەک دیتر بوونە بھایێن ڕەسەن، ئەوان بۆ ڤێ مەبەستێ ستوینێن ڕەسەن و ئێکەمێن ئیسلامێ، واتە قۆرئانا پیرۆز و حەدیس، ژبیرکرن و پاشگۆە ھاڤێتن و ل شوینا وان ئاخفتن و گۆتنێن ھندەک کەسێن دیتر کرنە بەلگە بۆ چەسپاندنا بھایێن کرێت، و لسەر بنەمایێ وان میکانیزمێن ئەم دەروونناس د سایکۆلۆژیێ دا بناڤێ فرت و فێلێن دەروونی دنیاسین، بەلگە ژ ئایەت و حەدیسان ئیناندن و ئەو ھزر و بیروباوەرێن خۆ یێن شاش و چەواشەکری پێ بھێز ئێخستن، لدەمەکی کە قۆرئانا پیرۆز و حەدیسێن ڕاستێن چ جاران پشتەڤانی ل تشتێ شاش و بێ بنەما و بھایێن کرێت و نەمرۆڤانە نەکرینە، بەلگە ژی بۆ ڤێ چەندێ ب سەدان ئایەت و حەدیسێن د ناڤەرۆکا ژێدەرێن ڕەسەنێن ئیسلامێ پشتەڤانیێ ل پلە و پایەیا ئافرەت و ژنێ دکەن و ھەمی ئامادەکارییەکێ دگرنە بەر بۆ پاراستنا وێ ژ زۆردارییا ل وی سەردەمی و نەخاسمە یا کۆ ل سەر دەستێ زەلامێ بیابانی (بەدەوی) لێ دھاتە کرن، لێ دیارە زەلامێ بیابانی پشتی ئیسلامبوونا خۆ ژی واز ل گەلەک ژ وان زۆرداریان نەھینان و ئەو ساخلەت نەک ژ وی نەھاتن شویشتن و پاقژکرن، بەلکۆ وەکی کارل گۆستاڤ یۆنگێ دەروونناس دبێژیت وەکی ھێما و پێکھاتەیەکێ سایکۆلۆژیک ژ کەسایەتیا وی ھێدی ھێدی و نڤش بۆ نڤشێن دویڤدا و کەساتی و سایکۆلۆژیایا وان د ڤان چەند ھزار سالێن بۆری و ھەتا نۆکە ژی، لدەمەکی کە ژنێ ڕێزەکا بێ وێنە لسەر دەمێ محەمەدێ ئەمین (س) و ھژمارەک خەلیفەیان پەیداکر، پشتی ھنگی و ل قۆناغێن جۆدا ئافرەت بوو کاڵا و کەرەستەیەک و بیکەکا لاستیکی و جارەکا دیتر کەفتە بەر پێلێن زۆردارییا زەلامێ بیابانی، و ئەم بۆ دیروکێن دویر نازڤڕین و سەرێ خۆاندەڤانی پێ نائێشینین، بەلێ دێ تنێ ئاماژەک سەر پێیی ددەینە زۆلم و زۆردارییا کۆ لڤان دەھکێن دۆماھیکێ و ڕێکخراوێن تیرۆرستی یێن وەکی تالیبان و ئەلقاعیدە و بۆکۆ حەرام و داعشێ و گەلەک کەس و لایەنێن ھاوشێوە و ھەڤ بیروھزرێن وەکی وان ل وەلاتێن مۆسلمان و ھەژار و بەلەنگازێن وەکی ئەڤغانستان و پاکستان و ئیران و عیراق و سوریا و نایجیریا و کوردستان، ..ھتد، ب سەرێ ئافرەتان ئیناندین و ھەمی ژی گۆپیتکا جێبەجێکرنا ھزر و بیروباوەرێن وان بھایێن بیابانی (بەدەوی) بوون، کە ھێدی ھێدی دگەل مۆسلمانبوونا مرۆڤێن دەڤەرێ بۆ وان ھاتبوونە ڤەگۆھاستن. د ڤێ نابەینێ دا ئافرەتێن ئەفغانی و کوردستانێ مەزنترین قۆربانی داینە و گۆرزێن کۆژەک لێ ھاتینە دان و دبیتن شوینوارێن وێ زۆرداریێ ب سەدان ئافرەت و کچ ل ڤان دوو دەولەتان ژی ژ ئەگەرێ ساخلەتێن زەلامێ بەدەوی و کاودان و ڕەوشەکا نەخۆش یا ژبەرئێکچۆنا سۆزداری یان (گلاق عاگفی) دژین و ژ ئەگەرێ کارتێکرنێن نەرێنی یێن وان سەربۆرێن نەخۆش ل جیھانەک جۆدایا سایکۆلۆژی و سۆزداری دگەل ھەڤژین و کەس و کارێن خۆ دا دژین و گەلەک ژ وان ژی تووشی سەدان نەخۆشیێن دژوارێن (ئەقلی) و سایکۆلۆژی بووینە کە یێن ژ ھەمیا دیارتر، وەکی وان ڤەکۆلینێن د بیاڤێن ھاوشێوە و کارەساتێن وەکی ئەنفالا ئافرەتێن بارزانی و گەرمیان و .. ھتد، ھاتینەکرن، خەمۆکی، ھێستریا(کۆنڤێرشن)، شیزۆفرینیا، و...ھتد، نە.
دیارە مەبەستا مە ئەوە بێژین ئەو ژبەرئێکچۆنا سۆزداری، یا کۆ د جڤاکا کوردەواری و ھەروەسا ئەفغانی وەک نەتەوەک ئاریایی، و د قۆناغێن پشتی کارتێکرنا کەلتوور و فەرھەنگێ بیابانی(بەدەوی) و بڕێکا ھاتنا ئیسلاما پیرۆز بۆ ناڤ خوین و ڕە و ڕیشالێن ڤان نەتەوەیێن کو ب ئێکەم نەتەوە دھێنە ھژمارتن کە ھاتینە ناڤ ڕێزێن ئایینێ پیرۆز و ئەو ژی ژ ئەگەرێ ھندێ کە گەلەک ژ بھایێن وێ یێن جوان دگەل کەسایەتی و ناڤەرۆکا کولتوور و فەرھەنگی و ژ ھەمیان ژی گرنگتر ئایینێ زەرەدەشتێ شەھید ئێکدگرتن بوویە، وەکی دەروونناسێ بەرنیاسێ کوردستانێ بەردخان سندی دبێژیتن، ئێک ژ کارتێکرنێن خراب و نەرێنی یێن ساخلەتێن زەلامێ بیابانی(بەدەوی) بوویە، کە بۆ ھزاران سالێن بۆری و لسەردەمێ (جاھلیەتێ) ھەردەم خۆ ژ ژنکێ مەزنتر دیتینە و دفن و بلندی و زۆرداری و خۆرتیلێکەری و گەلەک جۆرێن دیترێن ب کێم زانینا ژنێ و ڕەگەزێ مێ، دھێتە زانین. زیندی بن ئاخکرنا کچکان، کۆشتنا ژنێ لسەر وی تشتێ وان ناڤێ وێ کر بوویە بێ نامیسی، کۆیلەکرنا ژنان و بەلاڤکرنا کەلتوورێ کەنیزاتیێ (جاریەی)، و ھەتا تشتێ کۆ گەلەک جاران بەلکۆ کەسانەک ب تشتەک کێم و بەرنەکەفتی ژی بزانین، وەکی خەبەرگۆتن و جڤیندانا کەسێ بەرامبەر ب ژنک و خویشک و کچا وی و یاب ناڤ ئینانا کەسەکی بناڤێ دەیکا وی وەک شکاندنا وی کەسی و کێمکرنا بھا و پلە و پایەیا وی مرۆڤی و ژ ئەگەرێن تایبەتێن وەکی کەرب ژ وی ڤەبوونێ یان ھەر تشتەک دیتر و ..ھتد، نموونێن دیارێن وێ رەفتارا کرێتا زەلامێ بیابانینە بەرامبەر ب ژنێ و ئافرەتێ لسەردەمێن ( جاھلیەتێ) و ھەتا نۆکە، تنێ ماوەیەکێ کۆرت نەبیتن ئەو ژی سەردەمێ ژیانا محەمەدێ ئەمین (س) و ھندەک ژ خەلیفەیێن سەرەکی نەبن، ھەر ئێک ژ تاوانێن سەری ب سەدان جار و بەلکۆ لسەر دەستێ کەسێن دیارێن عەرەب ھاتینە ئەنجامدان. عەرەبێ بیابانی ھەکەر ڤیابا (کەرامەت) و شکۆیا کەسەکێ بشکێنن بناڤێ دەیکێ گازی دکرنە وی. وان لسەردەمێ ھاتنا ئیسلاما پیرۆز ئەڤ چەندە ئەنجامدان، لسەردەمێ ئەمەوی و عەباسیان گەلەک جاران بۆ چاڤشۆرکرنا سەرکردێن ئاریایی و مالباتێن دەستچووی و بناڤ و دەنگ ئەوان ئەڤ تشتە و ئەڤ تەکتیکە دگەل مەزنێن وان بکاردینان و ئەو بناڤێ دەیکێ ددا ناسین وەکی کەربەک ڤەشارتی ژ وان، یاکۆ بۆ چەند ھزار سالێن بەری ھنگی دزڤڕییا، دەمێ کە ئاریایی خۆدان دەستھەلات و ئیمپراتۆریەت و ئاخەک زەنگین و جھەک خۆش و دلڤەکەربوون،و ئەو ژی ل بیابانێ ھشک و ب ھەژاری و نەداری دژیان.
ھزرا خۆ بکەن ھەکەر قەھرەمانێن مەزنێن کوردستانێ یێن وەکی عەمەرێ لەعلێ، عەلی فاتم و گەلەکێن وەکی وان لسەردەمێن جاھلیەتێ یان دناڤ کەلتورێ بیابانی ژیابان دا چ کاودانەکێ سایکۆلۆژی ھەبیتن لدەمەکی لنک جڤاکا مە ھێمایێ خۆڕاگریێ و مێرخاسیێ بیت؟ بەلێ ئەڤ کەلتورە و نموونێن وەکی وان ھزاران کەسێن دیتر و ھزاران ئافرەتێن کورد یێن لسەردەمێن جۆدا بەری ھاتنا ئیسلاما پیرۆز و پشتی ھنگی و ھەتا نۆکە ژی پشکەکە ژ وێ ھزرا دروست یاکۆ ئایینێ زەرەدەشتی د ناڤ جڤاکێن ئاریایی دا چاندی.
زەرەدەشتێ شەھید، دەمێ بەری و زێدەتر ژ ھەشت ھزار سالێن چۆیی، و بۆ گەھاندنا پەیامەکا پیرۆز و چاکسازیەک مەزن ل دەڤەرێ سەرێ خۆ ھلدای و بنیاتێ ئایینێ خۆ کرییە " گۆتارا باش، ھزرا باش، کریارا باش"، گەلەک بھایێن مرۆڤدۆستانە کرنە دناڤ کەلتوورێ جڤاکێن نەژادێ ئاریایدا، و ئێک ژ وان ژی ڕیزگرتنەکا بێ وێنە بوو ل ئافرەتێ و پلە و پایەیێ وێ.
ھەتا کۆ ئەو بخۆ د ڤێ ڕاستیێ دا پێشەنگێ مەزن بو و ژ مالباتا خۆ دەستپێکر و ئازادییەکا تەواو لبەر سینگێ ئافرەتێن مالبا خۆ ددینیتن. پلە و پایەیێ ژنکێ د ئایینێ زەرەدەشتی دا ژ یێ زەلامی کێمتر نینە. ئەڤ چەندە بۆ ماوێ زێدەتر ژ دەھزار سالان کەلتوورەکێ جڤاکێن ئاریایی بوویە، ب سەدان سەرکردێن ئافرەت د ھەمی بیاڤان دا ھەلکەفتینە و ئاماژەدان ب ھەمی وان ناڤان د ڤێ گۆتارێ دێ وێ گەھینیتە سەدان لاپەران. دکتۆر بەدرخان سندی د پەرتووکەکا پڕ بھا لسەر جڤاکا کوردان و ژ دیتنا ڕۆژھەلاتناسێن ڤان دوو سێ سەدێن بۆری کوردستان و جڤاکێن کوردەواری بچاڤێن خۆ دیتین و سەربۆرێن خۆ تۆمار و چاپکرین، ڤەدگێریتن کە گەلەک ژ وان ب ئاشکەرایی و ڕاشکاوانە دان ب جیاوازییا پلە و پایە و کەسایەتی و ڕەگەزێ مێ و ئافرەتێ و ژنکان د جڤاکێن کوردستانێ دایە و وێ ب تشتەک جیاواز ژ ئافرەتێن دەڤەرێ و نەخاسمە توورک و عەرەبانن ددەنە نیاسین. ئەڤە دیسان گریمانەیا مە یا سەری دسەلمینیتن کە ھەر ئەڤ چەندە ژ بەر نێزیکییا گەلەک ژ بھایێن ئایینێ ئیسلامێ و زەرەدەشتی و پەژراندنا ئاریاییان و ھاتنە ناڤ ڕێزێن وی ئایینی دەرگەھەک مەزن بو لبەر ئاریاییان تا پترتر ژ جاران بزڤڕنە پال پەرستینا خۆدایێ مەزن و دلۆڤانێ کۆ بەری ھەشت ھزار سالان زەرەدەشتی بانگەوازی بۆ ڤێ چەندێ دکر،لێ ڕێ ل ھندەک بھایێن ڕەسەنێن کوردەواری ژی نەھات گرتن، یێن کۆ کەفتینە بن کارتێکرنا نەرێنی یا ھزار تاکێ بیابانی و (جاھلیەتێ). لێ ئەڤە ڕامانا وێ ئەو نینە کە ئیسلام ژی دگەل وان بھایان بو و نەخاسمە سەبارەت ب ئافرەتێ، بەلکۆ بەرۆڤاژی و ھەر وەک مە ئاماژە پێدا ئیسلام ژی بۆ ژناڤبرنا گەلەک پیلان و بھایێن (جاھلیەتێ) ھاتبوو و نەخاسمە یا گرێدای ب ئافرەتانڤە، و بەلگێ مەزن ژی بۆ ڤێ چەندێ کەساتیا خۆدێ پێغەمبەری(س) بوویە کە لسەر بنەمایێ ڕێزگرتن ل ئافرەتێ و لبەرچاڤگرتنا مافێن وێ یێن ڕەوا، و بەرۆڤاژی بیروباوەرێن مرۆڤێ سەردەمێن جاھلیەتیَِ، شیای ب باشترین و جوانترین شێوە دگەل وان چەند ژنێن د ماوەی ژیانا خۆ دا ئینان ژیانەکا سەرکەفتیانە و سەرفیراز ببۆرینیتن، لدەمەکی کە زەلامێ بیابانی(بەدەوی) ژ ئەگەرێ تڕبلندی و خۆمەزنکرنا خۆ لسەر سەرێ ئافرەتێ و ب کێم زانینا وێ دگەل وێ دا د گۆپیتکا ژبەرئێکچۆنا سۆزداری دژیان و ژیانا وان تا ڕادەیەکێ مەزن د چارچۆڤەکێ سێکسی دابوو و ھەستا خۆ ب بلندتر دیتنا زەلامی ھەردەم ئافرەتا بیابانی یا ژ ھەست و سۆزێن ئەڤینیێ بێ بەھرکرین. ھەر ئەڤێ چەندێ ژی ھاریکاییەکا مەزن کرییە بۆ سەرھلدانا چەندەھا جۆرێن لادانێن سێکسی، کە (قەومێ) لووتی نموونەیەکە و نموونێن دیتر ژی عەلی وەردی ب بەردەوامی د بەرھەمێن خۆ دا ئاماژێ پێددەتن و د جڤاکێن دەڤەرێ و نەخاسمە عەرەبان دا دھێتە دیتن، و ئەو چەندا ھەی ژی ھەر بخێرا ھاتنا ئیسلاما پیرۆز یێ لاواز بووی یان نەشێتن ب ئێکجاری بھێتە بەلاڤکرن.
سەرباری وێ ھەمی گرنگییا ئایینێ زەرەدەشتی و پاشی ژی ئیسلامێ دایە ئافرەتێ و گەلەک ژ بنەمایێن وێ ژی بزاڤ دھێتە کرن بھێنە جێبەجێکرن، لێ ھێشتان گەل و نەتەوێن مۆسلمان بووی و یێن دەڤەرێ نەشیاینە و نەشێن خۆ ژ کارتێکرنا ساخلەتێن بھێزێن نەرێنی یێن زەلامێ بیابانی و خۆرتی و زۆرلێکەری و عەنتەری بسەر ئافرەتێ، و ئەو ب کێم زانین، ب مرۆڤێ پلە دوو یان سێ ھژمارتنا وێ، و خوارنا گەلەک ژ مافێن وێ یێن ڕەوا، و بجە نەئینانا گەلەک ژ پێدڤیاتیێن وێ یێن بووژەنی(مادی) و سروشتی و جڤاکی و ئابووری و سایکۆلۆژی، و گەلەک کێم و کاسیێن دیترێن گرێدای بڤێ چەندێ ڤە قۆرتال بکەتن.
نۆکە ژی زەلام ل جڤاکا مە ھەمان وێ رەفتارێ دگەل ئافرەتێ دکەتن یێ کو زەلامەکێ بیابانی(بەدەوی) و (بەدەویەکێ) تالیبانێ و ئەلقاعییدە و داعشەک دگەل ئافرەتان دکەتن. لدەمەکی ھەمی ئایین و پێغەمبەر بانگەشەێ بۆ یەکسانی و ڕێزگرتنا ژن و زەلامان دکەن و دیمۆکراسیەتا سەردەم ژی ھەمان کاری دکەتن و پێشکەفتنێن زانستی و تەکنەلۆژی و جڤاکی یێن سەردەم ژی دخوازن ئەو چەند بھێتەکرن، لێ زەلامێن مە ھێشتان زەلامەک (بەدەوی)نە. باشە پا ئاخفتنا پێغەمبەران چ لێ ھاتن؟ باشە پا ئایینان چ گۆتیە؟ باشە پا فەلسەفێ بۆچی ھند خۆ بۆ ڤێ چەندێ ماندی کر؟ باشە پا زانست بۆچی پێشکەفتیە؟ و ...؟؟ و بەرسڤا وان پرسیاران گەلەک بساناھیە! چونکی مرۆڤێ نۆکە و نەخاسمە زەلام و ژن وەکی بیابانیەکی (بەدەوی) ھزردکەن. زەلام خۆ ب زەلامەکێ بن خیڤەتەکێ ل بیابانەکێ ھشک و سۆتی دزانیتن و چاڤێ وی ل ھندێ یە ئافرەت ژی وەکی بەندە (عەبدەکی) لبەر سینگێ وی بیتن و ھەر چ ئەوا وی بڤێتن و بێژیتن دێ ئەو بیت. ئەو تشت سپی و وەکی ماستی و پەنیری و بەفرێ ژی بیتن! زەلام ژ یا خۆ ناھێتە خوارێ. بۆچی؟ چونکی خەلک ژی وەسا دخوازیتن. جڤاکا مەژی ھزاران ساخلەت و تایبەتمەندیێن زەلامەکێ بیابانی ھان ددەتن و پالددەتن و بگرە ژی ڕێزێ لێدگریتن. کا چاوا زەلامێ بیابانی نە بدەستێن خۆ بوویە و پێدڤی بو دگەل کاودانێ شەڕی و کۆشتن و تالانکرنێ و سەربڕین و داگیرکرنێ و سۆتنا خیڤەت و کوینێن ھۆزا دیتر، سەرەدەریێ دگەل ژنێ کربایە و ب وی چاڤی تەماشەی وێ کربایە، وەسا ژی زەلامێ نۆکە لدویڤ ئاخفتن و گۆتگۆتک و قەسە و قەسەلۆکێن جڤاکی و خەلکی و کەس و کارێن خۆ بڕیارێ لسەر ژیانا خۆ ددەتن و بۆ سەرەدەریێ و دابینکرن یان نەکرنا ماف و پێدڤیاتیێن ژنێ ب یا وان کەتن، نەک لسەر بەرژەوەندی و شیان و ڤیان و کاودانێ خێزانی و یێ خۆ یێ تایبەت. ئەڤە د زانستێ سایکۆلۆژیایێ دا بناڤێ " نڤاندنا جڤاکی" ( تنویم اجتماعی ) دھێتە نیاسین. باشە ما ئەو ژن و زەلامێ ئەڤرۆ دچنە دادگەھێ و داخوازا ژێکجۆدابوونێ دکەن، باشە ئەو نە ئەو کچ و کۆڕێن دۆھی بین ئەوێن گاڤا ھەڤدۆ ل جھەکی و کۆلانێ و مالا خزمەکی دیتین و ب ھزار دل و گیان ھەڤدۆ ڤیاین و تووشی داڤا ئەشقێ و ئەڤینیێ بووین و بۆ گەھشتن ب ئێک ھزاران خەم و خەیال ھەلگرتن و ڤەھاندین، و منەتا ھزاران کەسان دەیناینە سەرملێن خۆ ھەتا ھاریکاری کرین ئەو بگەھنە ئێک و گەلەک جاران ژ پێخەمەت دیتنا ھەڤدۆ تەحلی و زحمەتی و دژواری و شەرمزاری و ڕووی ڕەشی و قەرداری و خۆلیسەری دیتین و دار و بەر گەھاندینە ئێک و دژی مالبات و باب و دەیک و کەسێن خۆ ڕاوستیاین و ھەتا وانا گۆتیە وی ئێک ئەوی گۆتیە وان سەد و ...؟؟ باشە چاوا چێ بوو ئەو دەە ڕۆژان پشتی شەھیانا خۆ کری و چۆینە دبن خانیەکی و سەربانەکی، شۆلا وان گەھشتە دادگەھێ و داخوازا جۆدابوونێ دکەن یان ئاریشەیا وان گەھشتیە ھەر تاک و مالباتەکێ ل گۆندی و باژێڕی؟ باشە ئەو ھنگی دیاری یێن وەکی گۆلێ و گۆلاڤەکێ و وێنەیەکی و پەیڤ و تێگەھێن ئەڤینداری پێشکەشی ئێک دکرن، چەوا ئەڤرۆکە ئاخفتنا ھەرە شرین جڤین و خەبەرن و دیارییا باش ژی ئەو پێلاڤە یا ئەو د ھەڤدۆ وەر دکەن؟ چ چێبوویە ئەوانا ل جارا ئێکەم دگۆتی بلا ئەم بۆ ئێک بین مە بتنێ نانەک و کوینەک و خیڤەتەک ھەبیتن بەسە، و نۆکە خانی و ترۆمبێل و...ھەنە، لێ ئەو ژبەر ئێک دڕەڤن؟ چونکی زەلام زەلامێ (بەدەوییە) و ژن ژی ژنەکا (بەدەوییە). زەلام و گەنجێ نۆکە ھێشتا ب مێنتالیتە(ئەقلیەتێ) زەلامەکێ (بەدەوی) و (جاھلیەتێ) ھزردکەتن و ژنا نۆکە، و دەزگرا دۆھی و دۆست و ئەڤیندارا بەرێ یاکۆ ئەو بۆ دیتن و ئاخفتن دگەل وێ دمر، ژنەکا (بەدەوی) و کێمتر ژ خۆ دبینیتن، ھەر چەندە دبیتن ئەو کچ و ژنک یا خراب ژی نەبیتن و گۆھدار و باش ژی بیتن. ئەو زەلام وێ وەک ھەڤپشکا ژیانێ تەماشە ناکەتن، کە پێدڤیە د خەم و خەیال و کارو بزاڤ و لڤیینێن ھەڤدۆ دا ھەڤپشک و وەک ئێک و پشکدار بن، بەلکۆ دێ وەک زەلامێ (بەدەوی) ب (جارییە) و خزمەتکار و بەلکۆ ژی بەندەیەکا خۆ دێ بینیتن، کە پێدڤیە ھەمیشە د خەما خزمەتکرنا وی دابیتن. زەلام وەکی زەلامێ بەرێ و یێ (بەدەوی) و (جاھلیەتێ) ھەر چەند ڕۆژەکان و وەکی (بەدەوییەکی) چەند کەسەک ژ ھەڤال و ھۆگرێن خۆ دئینیتە مال و خێزانێ نەچار کەتن خزمەتا وان بکەتن. (بەدەوی) ئەڤ کارە دکر چونکی ھنگی نەچار دبوون پێکڤە بچن ھێرشی ھۆزەک و مالباتەک دیتر بکەن و تالان بکەن. بەلێ نۆکە وەسا نینە. دبیتن ئەڤ مرۆڤە نە ڕێڤینگ یان کەسەکێ پێدڤی بیتن بەلکۆ ھەڤالەکێ قۆناغا سنێلەیێ و بەری ژنھینانێ بیتن و ئەڤ زەلامێ وەکی زەلامێ (بەدەوی) ھزردکەتن، ھیچ پێدڤی ب ھەڤالینیا وی ژی نەبیتن و دبیتن ئەو کەس یێ زگۆرد و بێ شۆل و نەخێزاندار ژی بیتن کە بۆ کۆشتنا دەمێ خۆ نۆکە ھاتبیتن و لڤێ خێزانێ ببیتە بارگرانی، بێی ھندێ ھیچ کاودانەکێ نەداری و دروستبوونا ئاریشەیەکا خێزانی و ئاریشەیێن وێ خێزانێ و کێم و کاسیێن خێزانی و نەساخی و ڕەوشەکا ژ ڤی بابەتی لبەر چاڤبگرن و تنێ بۆ دەم بۆرادنێ ئەڤ مێھڤاندارییە دروستکری. زەلامێ مالێ نۆکە ژی وەکی (بەدەوییەکی) ھزردکەتن، ئەو ھەمی کاودانێن زەحمەت ژبیردکەتن و بدیتنا وی تنێ چونکی ھەڤالێن دۆھی بون پێدڤیە نۆکە ژی ئەڤ مێھڤاندارییە بھێتە ڕێکخستن، دا ھەڤالێ وی نەبێژیتە وی " مانێ تو ژ ژنا خۆ د ترسی"! ئەڤ ھزرە ھزرا زەلامێ (بەدەوییە)، چونکی ژن د ھزرا وی دا نابیتن مەترسیێ لسەر ئازادییا وی دروست بکەتن. ئەو وێ چەندێ بڤی ئاوای لێک ددەتن نەک ب ھندێ کە سنێلاتی بۆ وی یا بسەر چۆی و ئەڤرۆکە ئەو کەسەکێ خێزاندارە و ئەرک و مافێن دوو لایەنە دخوازن ئەو وەک دۆھی و سنێلەیەکی رەفتار نەکەتن. چونکی دۆھی ئەو بتنێ بو و بڕیار یا وی بوو، بەلێ نۆکە ژنەک و چەند زارۆکەک د گۆڕەپانا ژیانا وی دا ڕۆل دارن و مافێ وانە ئازادییا وان ژی بھێتە پاراستن. نەخاسمە ئەڤ زەلامە ھەکەر ئەو بخۆ ژی دەست کۆرت و بێکار و تڕبلند و نەفەھم و ساویلکە و زووی باوەر ژی بیتن و ئاخفتن و گۆتگۆتکێن کەسێن دیتر و خزم و کەس و کار و دەیک و بابێن وەکی وی ساویلکە و (جاھل) و (بەدەوی) زووی کارتێکرنێ د وی دا بکەن، دێ بۆ خۆ و ھەڤژینا خۆ ئاریشەیان دروست کەتن. خزمەتکرنا کەسەک نەپێدڤی لسەر پشتا ھەڤژین و زارۆکێن خۆ لنک گەلەک کەسان و خێزانێن مە دا بنیاتێ ھژمارەکا بەرچاڤە ژ ئاریشەیێن خێزانی، و گرێدایە ب ساخلەت و سروشت و ڕەفتار و بڕیارێن زەلامەکێ (بەدەوی)و(جاھلیەتێ). و ئەڤ نموونەیە تنێ جۆرەکە ژ سەدان جۆرێن ڕەفتارێن زەلامەکێ (بەدەوی) و لسەر کیستێ خێزان و ژن و زارۆکی دھێتەکرن و کارتێکرنێن نەرێنی لسەر پەیوەندیێن وان دکەن و وان ڕۆژ ب ڕۆژێ ژ ھەڤدۆ دویر دکەتن و دبیتن ژبەرئێکچۆنەکا دژوار یا سۆزداری دناڤبەرا وان دا دروست بکەتن، تنێ دا ھەڤال یان کەسەک دیتر ژ وی تووڕە نەبیتن و یان نەبێژیتە وی تو ژ خێزانا خۆ دترسی. بەلێ باشە ھەکەر تیرۆر ژی وەک گەلەک بوویەرێن مرۆڤی گەلەک جۆربن، ئایا ئەڤە ژی جۆرەکێ تیرۆرا خێزانی ناھێتە ھژمارتن، کە ژ بەرھەمێ ھزرکرنەکا ژ جۆرێ زەلامەکێ (بەدەوییە) و دۆماھیکا وێ ژی ژبەرئێکچۆنا سۆزداری، سەدان ئاریشە، لێدان، قۆتان، خۆسۆتن، خۆکۆشتن، ڕەڤین یان خۆ دانەڕەڤاندن یان شێت و ھاربۆنا لایەنەکێ خێزانێ، کۆ جھێ داخێیە گەلەک جاران ژنکە. ڤێجا جۆرێن ڤێ ھەڤالینییا بێ شۆل پێکڤە تەماشەکرنا یاریێن تەپاپێ، گەشتێن دۆمدرێژ و بۆ مەبەستا ڕٍابۆاردنێ و...ھتد، کە پشتی ئاشکەرابوونا وان ھندێ دیتر کاودانێ تێکچۆنا سۆزداری دناڤبەرا ژن و زەلامی ئالۆزتر لێدکەتن.
بیرا من دھێتن بەرێ گەلەک جاران زەلامەک ژ مال دا دەرکەڤیتن و ژن دا پرسیار کەتن دێ کیڤە چیتن، و زەلام بەرسڤ دەتن دێ چم ب "گۆندیڤە"! بەلێ ئەڤ تێگەھێ زمانڤانیێ " ب گ??