ھاتنا زانا و فیزیکدانێ مەزن ئەلبێرت ئەنشتانینی ڕەنگێ ھزرکرن و سایکۆلۆژیایا مرۆڤایەتیی َگھۆڕی. چاڤ و گۆە و دل و مەژیێ مرۆڤی بۆ ھزاران سالان لسەر ھندێ ڕاھاتبی کە بدیتنا وی لایەنێ ئەندازیاری و فیزیکی د ھەمی تشتان دا ل جیھانێ تنێ ژ ھەر سێ ڕەھەندێن( ڕبعاد) بلنداھی و درێژاھی و پەحناتیێ پێکدھێتن. بەلێ وی ڕەھەندەک دیتر ژی لێ زێدەکر و ئەو ژی دەم بی. ھزار سال بی دمی ژی لنک مرۆڤی ڕامانەک دیتر پەیدا کربی. بەلێ ھزرا ئەنشتانینی ژ دەمی تشتەک نوی بی. دیرۆکێ و ھەلپەرەستان و بەرژەوەندییان مرۆڤ فێری ھندێ کربی کە خۆدانێ ھەر باوەر و ھزرەکا نوی ب دوژمن و کافر و زەندیق بزانیتن و پێدڤییە بھێتە کۆشتن و گەلەک زانا و کەس و فەیلەسۆف و پێغەمبەر بەری ئەنشتاینی بڤی دەردی چۆن، بەلێ چەرخێ بیستێ ئەڤ چەندە دگەل وی نەکر و ئەڤە ژی چونکی ھێدی چاڤێن مرۆڤی ل چاڤ جاران ڤەکریتر بین و ئەڤ چەندە ڕۆژ ب ڕۆژ زێدەتر لێدھێتن و ڕۆژەک دھێتن جھێن مرۆڤێن دۆگماتی و مەژی ھشک و دەمارگیر د شارستانیەتێ دا نابیتن، و نەخاسمە ئەوێن ئایین ب ھشکی وەرگرتی و تێکەلی کەرب و کینە و گرێ یێن خۆ یێن دەروونی دکەن و خوەلیی ب خوە و خەلکا دیتر وەردکەن. ھێدی سەردەمی َمەژی ھشکیێ یێ ب داوی ھاتی. چەوا تشتێ نۆکی بەری چەند سالان د مەژیێ بچویک و ھشکێ وی سەردەمی دا نەدگۆنجا، ل ئاییندەی دا ژی دێ گەلەک تشت ھەبن بۆ مەژیێ بچویکێ نۆکە تشتەک سەیر و سەمەرە. گەلەک تشت و بیروباوەرێن ھەین مرۆڤ ئەڤرۆکە خوە بۆ دکۆژیتن و بەبکۆ گەلەک ژی خوە پێڤە ڤەتڕتڕینیتن بەلێ ل ئاییندەی دا دێ بینیتن ئەو چەند ساویلکە بی ئەو ھزر و بیروباوەر ھەبین. چەرخێن داھاتوو چەرخێن ڤەبینا مێشکێ مرۆڤییە و چەرخێ ئازادییا وێ یە ژ گەلەک تشتێن نۆکە ھەین.
ھزاران سال بین خەلکێ وەسا ھزر دکر و تێگەھشتبین کە دەم دبۆریتن.بەلێ ئەنشتاینی گۆت نەخێر دەم ڕاوستیایە و نالڤیتن بەلێ کاروانێ مرۆڤایەتیێ دلڤیتن و دبۆریتن. د باوەرا وی دا ئەڤە پشکەکە ژ یاسا و سروشتێ بوونێ ل جیھانێ.وەکی گەلەک تشتان دبیتن ئەڤە ژی دگەل ھزر و مەژیێ ھندەکان نەگۆنجیتن. ھەکەر پێشی سەد سالان بەحسێ تەلەفزیۆن یان ڕادیۆنێ و بەری پێنجی سالان بەحسێ وێ مۆبایلا نۆکە بییە پێتڕانکێ دەستێ بچویکان، ھاتبایە کرن ھزاران کەس و بەری ھەمییان ژی مامۆستایێن ئایینی دا وی مرۆڤی ب کافر و زەندیق ھژمێرن و خەلکێ پالدەن وی بکۆژن و فتوایا کۆشتنا وی وەکی ئاڤا ڤەخوارنێ دەن، و خەلک و بەلبەلچی و نەزان و گێژ و نەفەھم و دەمارگیر و مەژی ھشک ژی ل چ دگەڕھن؟ ل تشتەک ھۆسا ! ئەڤە چییە ئیسلامێ و مەلایان یا وەگۆتی، حال بکە ئیسلامێ نە ژ دویر و نە ژ نێزیکڤە ئاگەە ژێ نینە.
بەلێ ئەڤرۆ بخێرا ئەنشتاینی ئەم دزانین فلان دەم و فلان ھەیڤ و سال و سەدە ھۆسا وەسا د ناڤەرۆکا سروشتی دا دەیناندیینە و جێگیر کریینە کە نالڤن، بەلکۆ ئەم یێن بۆ لایێ وی دەمژمێری و وێ ھەیڤێ و سالێ و سەدەی ڤە دچین. وەکی چەوا یێ بڤێتن ژ زاخۆ ھەتا ھەڤلێرا پایتەخت ب تڕۆمبێلێ بچیتن و د ڕێکێ دا دێ گەھیتە سێمێل و دھۆکێ و پاشی ئاکرێ و پاشی شەقلاوە و پاشی سەلاحەددین و ھەتا لدۆماھیکێ دگەھیتە ئارمانجا دۆماھیکێ و ئەو ژی ھەڤلێرە.
ھەمان ئەو نموونەیە بۆ ڕوویدانێن مرۆڤی و جڤاکی و دیرۆکی ژی دروستە. ئەڤرۆکە ڕۆژ ڕۆژا گەنگەشکرنا بابەتێ دەولەتا کوردستانێیە. ھەکەر ئەم لدویڤ ھزر و تێگەھشتنا ئەنشتاینی و یاسایێن سروشتی تەماشەی بابەتی بکەین دێ زانین ئەڤ دەولەتە دەیناندییە و یا د مەودایێ دەمیێ سروشتی دا ھاتییە جێگیرکرن، و نەک وەسایە کو ئەم ھزردکەین دێ دەم بۆریتن و ھەتا ئەم دگەھینێ، بەلکۆ ئەم یێن دبۆرین دا بگەھینە وی دەمی و وێ خالێ. وەکی چەوا ئەو مرۆڤێن ل ناسای (NASA) کار دکەن و بۆ گەھشتن ب سەربانێ ھەیڤێ ھندەک ڕۆژان ل وێستگەھێن دناڤبەرا ئەردی و ھەیڤێ دا ھاتینەجێگیر کرن ڕادوەستن و بێھنا خوە ڤەددەن و پاشی بڕێدکەڤن بەرەڤ ھەیڤێ یان جھێن دیتر ژ ئەسمانی.
لەوما نەیا سەیر و سەمەرە ھەکەر ھندەک لایەن و پارتێن سیاسی ل کوردستانێ ژ ھەر دوو بالێن سکۆلاریزم( علمانی) و ئیسلاما سیاسی د یاسایێن سروشتێ نەگەھن و دڤێتن دژی وان یاسایان بلەیزن و لنک دلەکی دژی پێلێن ئاڤێ مەلەڤانیێ بکەن و کاربکەن بۆ سەرنەگرتنا وێ دەولەتێ چونکی ھندەک وەلاتان وەسا دڤێتن. مێشکێ وان ھند بچویکە جھێ یاسایەکا وەسا یا سروشتی تێدا نابیتن. ئەو نزانن بزاڤێن وان و یێن ئاغایێن وان ل دژی پێلێن سروشتی ھندی ڤزڤز و پڕپڕا پەڕێن مێشەکێ و پێشییەکێ ژی نینە لبەر سینگێ سروشتی و ڤێ جیھانا مەزن و ویستا خۆدایێ مەزن، ڕاوەستن، و دەولەتا کوردستانێ یا د خالەکێ ژ دەمی دا یا جێگیر بووی، و تنێ ئەو نەبیتن کانێ دیار نینە گەھشتنا مە بۆ وێ خالێلدویڤ پیڤەرێ مە مرۆڤایەتیی دەمژمێرەک یان سالەک یان پێنج سال یان سەد سالێن دیترە، بەلێ خێراییا گەھشتن و لڤینا مە دیار دکەتن کا کەنگی و چەوا ئەم دێ گەھینێ. ھەکەر ئەم لسەر (٣٠)ێ بھاژۆین دێ چەند سەد سال ڤەکێشیتن و ھەکەر ئەم لسەر سدەێ بھاژۆین دێ سەد سالەک و ھەکەر ئەم لسەر ھەشتیێ و زێدەتر بھاژۆین بەلکۆ زویتر و ل ماوەی سێ یان چار سالان بگەھینە وێ خالی َو وی وێستگەھێ دەمەکی ئەوا مە ناڤێ لنک خۆ کرییە دەولەتا کوردستانێ. ئەڤا ئەو لایەن و پارتێن سیاسی و نەیار و دەولەتێن دەوروبەر دکەن تنێ گیرۆکرنا ترۆمبێلا مەیە بەرەڤ وی دەمی و وێ خالێ و نە تشتەک زێدەترە. مادەمکی ھزرا دەولەتا کوردستانێ دشێتن د مەژیێ مرۆڤی دا ھەبیتن ئانکۆ دشێتن دناڤەرۆکا یاسایێن سروشتی ژی دا ھەبیتن.بلا ئەمریکا و ڕۆسییا و فرەنسا و بەریتانیا و دەردۆرێن مە و ئەو پارت و لایەن و خەلک ل کوردستانێ باش بزانن و پشتڕاست بن، ئەنشتاینی یا بۆ مە گۆتی،و ئەو دەولەت یا ھاتییە دەیناندن و ئاڤاکرییە و تنێ ئەم دناڤ پاپۆڕەکێ دا یێن ڕێکەفتین ڤێجا ھەتا دگەھینێ، و کەس د جیھانێ دا نەشێتن ژ یاسایێن سروشتی دەربکەڤیتن و ھەر بزاڤەکا ژ وی جۆری تنێ دێ ڕووی ڕەشیێ و ڕیسوایێ بۆ وان بدویڤ خۆ دا بینیتن و د ڕێڕەوەیا دیرۆکێ و دەمی دا دەڤەکا ڕەش بیتن بناڤ چاڤێن وان. ئەو تنێ تڕانا و یارییا ب ڕھێن خوە و یێن باب و باپیرێن دکەن و پێدکەنن، و بەرۆڤاژی ئەوێن کارەکێ باش د ڤی پرۆژەی دا دکەن، ھەکەر مە بڤێتن بزمانێ ئایینی و ( شەریعەتی ) بئاخڤین، دی َبۆ خوە ناڤەکێ باش و خێرەکا مەزن ل ڤێ جیھانێ و ئاییندەی و ڕۆژا دۆماھیکێ تۆمار بکەن.
*ئەڤ بابەتە ل ژمارا (١٩٢٤) ێ ڕۆژناما ئەڤرۆ ل (١/٨/٢٠١٦) ل لاپەڕێ(١٢) ھاتیە بەلاڤکرن.
*بسپۆرێ ئەکادیمی د زانستێن سایکۆلۆژی و پێداگۆگی/ زانینگەھا زاخۆ