بێزاری نەتەوەیی و ئایینی و سیاسی لە رۆژهەلاتی ناوەراست زۆر جاران هۆی كۆمەڵكوژی بووە لە مێژویئەمرۆماندا دەتوانیین كەسانێك بدۆزینەوە كە زەبرو زەنگ لە بری ئارامی و ئاشتی بە كار دەهێنن بەو شێوەییەكە توندو تیژی دەست پێدەكات لە كاتێكی ئەوهادایە كە توندوتیژی شوێنی راستی و ئارامی دەگریتەوە.ولە ئاكامی ئەو لێكدانەوەدا بۆمان دەردەكەوێت ئەو نەتەوەیە دەبێت بەرەنگاری لە خۆی بكات و ئەگەر ئەوە بسەلمێنین كە گەلی كورد لە توركیاو سوریاو عیراق روبەرووی توندو تیژی دەبیتەوە ئەو دەسەلمێندرێت كە دەبێت بەرگری لە مافی كورد بكرێت. گروپی دەسەلاتدار بە توندوتیژی و رەگەزپەرەستی هەولی ئەوەیان داوە كە دەنگی ئازادخوازی گەلی كورد بخنكێنن وهەولی زیندەبەچاڵ كردنی شۆرەشی كوردیان داوە.
توركیا و سوریاو عیراق ئەو ولاتە دەتەلاتدارانەن كە توانییویانە بە توندرین شێوە و لە رێگای جۆراوجۆر هەولی لە ناوبردنی نەتەوەیەك لە رێگای كۆچكردنی بەزۆر ئەشكەنجەدان ولەبەین بردنی كلتور و داب و نەریت و چاندنی تۆوی دووبەرەكی وهتد..داوە.توركەكان لە سەردەمی عوسمانی و سەردەمداری مستەفا كمال و كمالیستەكان لە توركیا تاوەكوو ئەمرۆ بە توندوتیژییەكی زێدە لەبەر لە گەڵ نەتەوەی كورد ,لە گەڵ هیتلەری نازی و موسلێنی لە كێبەركێ‌ دایە.رژێمی دەسەلاتداری عێراق بە كوشتن و قركردن و كۆچی بەزۆر و بەكارهێنانی چەكی كێمیاوی سیناریۆی هیرۆشیماوناكازاكی نوێ‌ كردەوە.و لە سوریاش سیاسەتی دژی نەتەوەی كورد و بەفەرمی نەناسینی كورد وەك هاولاتییەكی سوری بەشێوەی جۆراوجۆر وەك پێنەدانی ناسنامە بە كوردەكان درێژەی هەبووە.لە ئێرانیش لە رێگای پلانەكانی" سەعدئاباد" و پەیمانی "الجزایر" بۆمەبەستی سەركوتكردنی دەنگی ئازادخوای گەلی كورد درێژەی هەبووە."جینۆسایدی نەتەوەی كورد" پێداچونەوەیەكی كورتە لە بارەی سیاسەتەكانی قر كردن و لە ناوبردنی نەتەوەی كوردە و بێ شك كۆمەڵكوژی نەتەوەی كوردیش لاپەرەیەكی رەش لە مێژوی گروپە دەسەلاتدارەكان و كۆنەپەرەست دەبێت
مێژووی ئێستای مرۆڤ پرە لە توندو تیژی كە هەموو گەل و نەتەوەیەكی لەو جیهانەدا گرتۆتەوە ئەو توندو تیژیانەش سنورەكان دەبەزێنێت بە تایبەتی سەدەی رابردووكە دەتوانرێ ئەو سەدەیە بە سەدەی جینۆساید بناسرێت نیشانەشمان توندوتیژییەكانی ئێستاو ئەرمەنییەكانی توركیاو هەلەبجەی خوێناویی و دەیان بەسەرهاتی دڵتەزێنی تر كە مایەی بێزاری مرۆڤەكە ئەو بابەتەی پێ تێر ناكرێت.بەڵام ئەو پرسیارە دەَتەپێش كە دەبێت هۆكاری ئەو توندو تێژیانە چی بێت ئاخۆ بۆچی گەلێك دەبێت زاڵبیت بە سەر گەلەكەی تر و یان ئاخۆ بۆچی كەسانێك دەبێت وەها چارە نوسێك بۆ كەسانی تر رەقەم لێبدەن ئەو پرسیارەو دەیان پرسیاری تر یەك بەدوای یەكدا رێ دەبن بەڵام ئەوەی كە لە وڵامدانەوی ئەو پرسیارانە ناتوانە.
گەلی كوردیش وەك بەشێك لە ئەو جیهانە بێبەش نەبووە لەو توندو تیژیانە ئاخۆ هۆكاری روبەروو بوونەوەی ئەو توندو تیژییانەی میللەتی كوردچیبووە؟هەرچەندە كە ناتوانیین وڵامێكی دروست و راستەقینە ب ئەو پرسیارانە بدۆینەوە بەڵام بە لێكدانەوەی چەند تیئرییەك و مێژووی گەلانی تر و رووداوەكانی رابردووی گەلی كوورد ووڵامێك بۆ هەموو ئەو پرسیارانە بدۆزینەوە بە تایبەتی ئەوەی كە پەیوەندی بە جینۆسایدەوەهەیە كە زۆرترین فشاری خستۆتە سەر گەلی كۆرد بۆ لە ناوبردن و بە بەردەوامیش هەرەشەی لە ناوبردنی كردووەئوجا ئەو جینۆسایدە بە بیانۆی ئایین بو بێت وەك كوردان یزیدی و یان كوردانی فەیلی و یان بە هۆی بیرو رای ئازادەوە بێت
توندوتیژی
بە كار هێنانی توندوتیژی پێویستی بە بە كار هێنانی هێز هەیە لە زۆركاتیشدا پێویستی بە بە كار هێنانی هێزەوە نییە بۆ نمونە بەكار هێنلانی ووشەی نارێك جۆرێكە لە توندوتیژی كە ئازاری دەرونی مرۆڤەكان دەدات بەڵام بە شێوەیەكی گشتی تا ئێستا نەتوانراو شیكردنەوەیەكی گشتی كە هەمو زانایان لەسەری كۆك بن.بەڵام ئەوەی كە گرینگە هەموو توندو تیژییەكان لە پێناو گەیشتن بە ئامانجێكی تایبەت ئەنجام دەدرێت.كە ئەویش دەتوانیت سیاسی ئابوری و كۆمەلایەتی بێت.
پێناسەی جینۆساید
جینۆساید وەكو تاوان دەگەرێتەوە بۆ مێژووی پەیدا بوونی مرۆڤەكان مێژوو نوسان وای بۆ دەچن كە لە سەدەی نۆدەهەم زیاتر لە 250 ملێون كەس قوربانی جینۆساید بوون ئەوش بە بەراوەردكردن لە گەل ژمارەی دانیشتوانی ئەو كات كە لە یەك ملیارد تێپەرنەدە بوو رێژەیەكی زۆر بووە ئەگەر كۆمەڵكوژییەكەی هیندە سورەكان لە ئامریكای باكور و مكزیكییەكان بە شێوەیەكی سەرەتایی بووە بەڵام لە كاتی پێشكەوتنی تەكنۆڵۆژای سەردەمدا زیاتر و بەرفراوانتر بووە كە زیاتر بیست ملیۆن جولەكەو كەمبۆدی و بەنغلادێشی و چینی ویاتر لە یەك ملیۆن كورد جینۆساید كراون
جینۆساید وەك تاوانێك پێناسە كراوە و لە لایەنی یاساییەوە بۆ جەنگی جیهانی دووەم دەگەرێتەوە و بۆ یێەكەم جار زانای بە رەگەز جولەكەو پۆلەندی بە ناوی رافائێل لیمكین ووشەی
جینۆسایدی بە كار هێناوە كە بە واتای لە ناوبردنی رەگەز"بەكار دێت كە ووشەیەكی یۆنانییە.
یاسای قەدەغەكردنی جینۆساید
یاسای قەدەغەكردن و سزادانی جینۆ ساید لە سالی 1948 كە لە 19 مادە پێكهاتووە و لە لایەن ئەنجومەنی ئاسایش دارێژراوە كە جینۆساید دەتوانرێت لە كاتی شەر یان ئاشتی ئەنجام بدرێت.
1.كوشتنی ئەندامانی گروپێك
2.زیان گەیاندنی قورسی گیانیو دەرونی بە ئەندامانی ئەم گروپە
3.خوڵقاندنی بە ئەنقەستی بارێكی ناخۆش بۆ ئەندامانی ئەم گروپە بۆ مەبەستی لە ناوبردنی هەمویان یان بە شێكیان
4.هەڵسان بە كارێك كە بتوانیت رێگا لە لەدایكبوونی منالان لە ناو ئەو گروپە بكریت
5.گوستنەوەی بە زۆری منالان لە گروپێكەوە بۆ گروپێكی تر.
هەروها تاوانی جینۆساید بە پێی "لیمكین"دە توانرێت لە رێگای لە ناوبردنی كلتور و زمان بیت ئەوەی كە شایانی ئاماژە پێكردنە گەلی كورد بە هەموو شێوەیەك رووبەرووی توندوتیژی و لە ئاكام جینۆساید بویتەوە.
پانۆڕامای جینۆ ساید و قڕ كردن و بۆمباران لە هەرێمی كوردستان
• 1971 : دەربەدەر كردنی 7 هەزار هاوڵاتی كوردی فەیلی
• 1974 : بۆمبا باران كردنی شارۆچكەی هەڵەبجە
• 1974 : بۆمبا باران كردنی شارۆچكەی قەڵادزی
• 1980 : دەربەدەر كردنی120 هەزار كوردی تری فەیلی
• 1983 : ئەنفالكردنی هەشت هەزار بارزانی
• 5/4/1987: كیمیا بارانی ناوچەی هەلە دن و كانی توتمان و بەركەلد
• 16/4/1987 : كیمیا بارانی شێخ وەسان و بالیسان
• 17/4/1987 : كیمیا بارانی كانی ماسی لە دهۆك و ناوچەی سویلاكە لە سلێمانی.
• 18/4/1987 : كیمیا باران كردنی قەیوان و كۆزەنگ لە سلێمانی
• 19/4/1987 : كیمیا باران كردنی پیرە مەگروون و ماوەت
• 20/4/1987 : چەند بارەی پیرە مەگروون
• 3/7/1987 : كیمیا باران كردنی سماقولی و نازەنین
• 25/2/1988 : كیمیا باران كردنی سەركەڵد یا ........ و هەڵەدن و .........ناوچەكە .
• 22/3/1988 : كیمیا باران كردنی سێوسێنان و بەلەكجار لە قەرەداغ
• 23/3/1988 : كیمیا باران كردنی چاقەریان و سەروەلیان لە گەرمیان
• 24/3/1988 : كیمیا باران كردنی ناوچەی دێوانە

[email protected]

ئامادە كردنی:سەنار شێرۆكی