لەوانەیە پۆتین بە ئەردۆگان بڵێت واز لە ناتۆ بێنە ئێمە دەگەینە رێككەوتن
سۆنەر چاپتای
دەمەوێت گوزارشت لە پەژارە و خەمی قووڵی خۆم بكەم كە ببینم پایتەختی توركیا كە لە مێژوویدا داگیرنەكراوە و نەكەوتۆتەژێر حوكمڕانی دەرەكییەوە لەلایەن كەسانی توركەوە بۆردومان بكرێت. كەواتە ئەوەی روویدا هێرشكردن بوو بۆ سەر سیستمی دەستووری وڵاتەكە و هەوڵێكی شكستخواردووی كوشتنی سەرۆك ئەردۆگان بوو، ئەمەش ئاكامی گەورەی بۆ توركیا لێدەكەوێتەوە. ئەگەر لە دوایین دوو كودەتا بڕوانین، ئەوا كودەتاكەی ساڵی 1997 كە بە كودەتای نەرم لە قەڵەم دەدرێت، تانكەكان هاتنە نێو شەقامەكانی ئەنقەرە و هۆشداری بە حكومەت درا و حكومەتیش ناچار بوو دەست لە كاربكێشێتەوە و كودەتاكە بێ خوێنڕێژی تەواو بوو. هەروها كودەتاكەی ساڵی 2007یش كە بە كودەتای ئەلیكترۆنی دادەنرێت، سوپا لە وێبسایتی خۆیدا هۆشداری بە حكومەت دا دەست لەكاربكێشێتەوە، بەڵام حكومەت هۆشدارییەكەی فەرامۆش كرد و دەستی لەكار نەكێشایەوە. جیاوازی كودەتاكەی ئەم جارە ئەوە بوو كە راپەڕینێك بوو لە نێو بەشێكی سوپادا “Factional Uprising”كە 20%ی ژەنەڕاڵەكان بەشدارییان تێدا كرد و بە ئومێدی سەرنجڕاكێشانی ژمارەیەكی زۆری ئەفسەرانی سوپا بۆ ئەوەی ببێتە كودەتایەكی راستەقینە، بەڵام ئەمە رووینەدا، بۆیە من ناوی دەنێم كودەتایەكی ساختە “counterfeit Coup” لەبەر ئەوەی هەوڵدرا بەرگی كودەتای بە بەردا بكرێت. هەروەها زۆر بە لاوازی ئەم پیلانە شەڕانگێزە جێبەجێكرا. بۆچی بە لاوازی جێبەجێكرا؟ چونكە پشتیوانییەكی بەرفراوانی لە نێو سوپادا بەدەست نەهێنا، هەروەها پلانێكی تۆكمەشیان نەبوو، چونكە خۆشحاڵانە شكستیان هێنا و نەیانتوانی ئەردۆگان بكوژن. بۆیە ئەردۆگانیش توانی دەربكەوێت و بانگەواز بۆ شوێنكەوتووانی بكات. لە هەمان كاتدا كودەتاچییەكان بە هەڵەداچوون، چونكە دەستیان بەسەر كەناڵێكی تەلەفزیۆنی حكومیدا گرت بە ناوی «TRT» كە لە توركیادا ئەگەر تەمەنت لە سەرووی 60 ساڵەوە بێت، سەیری ئەم كەناڵە دەكەیت. لە بەرامبەردا ئەردۆگان مۆبایلە زیرەكەكەی هەڵگرت و بەهۆی بەرنامەی فەیس تایمەوە لە فەیسبوكەوە قسەی كرد و داوای لە پشتیوانەكانی كرد بێنەسەر شەقامەكان و كاتێكیش قسەكانی لە فەیس تایمەوە پەخشكرا، شەقامەكان پڕبوون لە خەڵك، كە ئەمەش لە تێڕوانینی مندا سەركەوتنی دیجیتاڵە بەسەر ئەنەلۆگدا، كە مەبەستم لە دیجیتاڵیش ئەوەیە مۆبایلی زیرەك بەكاربێنێت و مەبەست لە ئەنەلۆگیش ئەوەیە كە لە كەناڵێكی تەلەفزیۆنی گشتییەوە پەیامی خۆت بخوێنیتەوە و بە خەڵكی رابگەیەنیت كە ئەمە كودەتایە. هۆكارێكی دیكە كە بە بڕوای من بووە هۆی ئەوە كودەتا ساختەیە و نەبێتە كودەتایەكی راستەقینە، ئەوە بوو كە هێزی پۆلیس كە ژمارەیان 250 هەزار پۆلیسە لە ژێر كۆنتڕۆڵی حكومەتدا بوون، رێگرییان لە جاندرمە كرد و نەیانهێشت سەربازگەكانیان جێبهێڵن و دەست بەسەر شەقامەكاندا بگرن. بە تێڕوانینی من ئەم كودەتایە نەك هەر تەنیا شكستی هێنا، بەڵكو خوێنڕێژی لێكەوتەوە و دابەشبوون و جەمسەرگیری قووڵیشی لە كۆمەڵگەدا دروست كرد. ئەم كودەتایەش دەرئەنجامی باشی بۆ توركیا لێناكەوێتەوە، ئەگەرچی بەدڵنیاییەوە تەفزیڵی ئەم بارودۆخەی ئێستا دەكرێت بە سەر روودانی كودەتادا، بەڵام هێشتا ئایندەیەكی دیموكراسی لە ئاسۆدا بەدی ناكرێت. لە ئێستاشدا ئەو بانگەشەیەی كە پێیوایە ئەردۆگان رووبەڕووی پیلانگێڕی بۆتەوە، راستی تێدایە، لەبەر ئەوەی بە راستی پیلانگێڕی هەیە و هەوڵی كودەتا هەیە. كەواتە بەلای ئەردۆگان و پشتیوانەكانیەوە لە ئێستادا ئەو هەڕەشە و مەترسییە لە هەر كاتێكی دیكە زیاتر و راستەقینەترە، ئەمەش هەواڵێكی زۆر خراپە بۆ دیموكراسیەتی توركیا، چونكە دەستی ئەردۆگان واڵا دەكات، كە بینیمان بە دەیان هەزار ئەفسەر دەركران و هەزاری دیكەش دەستگیركراون. بە دڵنیاییەوە حكومەت مافی رەوای خۆیەتی كە لێپێچینەوە لەگەڵ پیلانگێڕەكانی كودەتاكەدا بكات و حكومەتی توركیا باوەڕی وایە كە لە سەدا سەد بزووتنەوەی گولەن لە پشت ئەم هەوڵەوەن و ئەمەریكا چۆن مامەڵەی لەگەڵ ئوسامە بن لادن دەكرد، ئەوانیش بەم شێوەیە مامەڵە لەگەڵ گولەندا دەكەن. بەڵام بەداخەوە ئیجرائاتەكانی ئەردۆگان بەرهەڵستكارە سیاسییەكانیشی گرتۆتەوە. هەروەها ئەردۆگان ئەو دۆخە بەكار دەهێنێت بۆ ئەوەی سیستمی حوكمڕانی بگۆڕێت، ئەمەش دەیكاتە بەهێزترین كەس لە مێژوودا، كە رەنگە بڵێین هێندەی ئەتاتورك بەهێز بێت، بەڵام كێشەكە ئەوەیە كە ئەتاتوركێك دەبێت كە پشتیوانی نیوەی خەڵكی لەگەڵدا دەبێت. بە دڵنیاییەوە لەم ساتەوەختەدا مەترسیی راستەقینە هەیە كە سیستمی سیاسیی توركیا لەبەریەك هەڵوەشێت، واتە بۆ یەكەمجارە لە ماوەی چەندین دەیەدا ئێمە ئەم ئەگەرە بەدی بكەین. خۆ ئەگەر لەسەر ئاكامەكانی ئەم هەوڵی كودەتایە لەسەر سوپای توركیا بڕوانین، ئەوا لە مەودای كورتدا ئەردۆگان پێداچوونەوەیەكی سەرتاسەری بە سوپادا دەكات، ئەمەش بە مانای سڕكردنی ئەنجامدانی هەندێ ئۆپەراسیۆنی سەربازی دێت، واتە هەندێ جار هاوكاری نێوان توركیا و ئەمەریكا سڕدەكرێت، وەك دەرئەنجامێكی ناڕاستەوخۆی ئەو پێداچوونەوەیە. هەروەك ئەوەی لە بنكەی ئەنجەرلیكدا بینیمان كە بۆ یەك رۆژ ئۆپەراسیۆنەكان لەو بنكەیەوە راگیران، لەبەر ئەوەی حكومەتی توركیا دەیویست فەرماندەی ئەو بنكەیە خۆی بەدەستەوە بدات كە لە كودەتاكەوە تێوەگلابوو. هەروەها توركیا داوای بەدەستەوەدانی فەتحوڵا گولەن- كە توركیا باوەڕی وایە لە سەدا سەد لە پشت كودەتاكەوەیە- لە ئەمەریكا دەكات، ئەمەش دەبێتە پرسی سەرەكی لە پێوەندییە دووقۆڵییەكانی نێوان ئەمەریكا و توركیادا. كە دەبێت ئەمەریكاش بە جددی ئەم پرسە وەربگرێت، بەڵام پێموایە پێویستە توركیاش بە جددی مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسەدا بكات.
كاریگەری دوورمەودای ئەم كودەتایە ئەوەیە كە سوپا باوەڕپێكراوترین و رێزلێگیراوترین دامەزراوە بووە لە وڵاتەكەدا و ئێستا میسداقیەتی خۆی لە دەست دەدات. هەروەها لە وڵاتێكدا كە جەمسەرگیری تێدا باڵادەستە بەسەر دوو بەرەی یەكساندا- پشتیوان و ركابەرانی سەرۆك ئەردۆگان- دابەش بووە، ناكرێت هەواڵێكی لەوە خراپتر هەبێت كە سوپا وەك دامەزراوەیەكی نیشتمانی هاوبەش كە هەموو توركەكان بەشدارییان تێدا دەكرد، ئەم خەسڵەتەی لەدەست بدات. بۆ یەكەمجاریشە لە یادەوەری ئەم دواییەدا گفتوگۆی جددی لەبارەی ئەندامێتی توركیا لە ناتۆدا بكرێت، ئەویش نەك لە واشنتۆن، بەڵكو لە ئەنقەرەدا ئەم گفتوگۆیە دەكرێت، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو كۆبوونەوەیە كە بڕیارە لە نێوان ئەردۆگان و پۆتین لە مانگی ئابی داهاتوودا ئەنجام بدرێت، ئەگەر ئەردۆگان باس لە تاوتوێكردنی ئەگەری جێهێیشتنی ناتۆ بكات، ئەوا پۆتین پێشوازی لێدەكات و رایدەگەیەنێت رووداوەكەی ئەم دواییە فەرامۆش بكە و ئێمە دەگەینە رێككەوتن.
