کودتایا تورکیا ئەوا ل ناڤەڕاستا ھەیڤا ھەفت رووی دای، و ھەکەر دەستپێک و دۆماھیک و ھەمی جھێن وێ گۆماناوی ژی بین، تنێ ڕاستیەک تێدا ھەبی و ئەو ژی پاککرنا بابەتان دگەل ئێکدیتر و بڕێکا زۆر و تووندوتیژیێ بی ژ دو ئالیانڤە: ئەردۆغان و ھەڤڕکێ وی یێ سیاسی-ئایینی فەتحۆلا گولەن. ئەڤ شێواز و ڕێکێن سەرەدەرییا دگەل ئێک ئەوە ئەوا ژ لایەنێ فەلسەفە و ھزرا ئایینی و پێشەوایێن وێ ڤە ھاتیە ڕەتکرن و چ جھێ خوە د وێ فەلسەفێ دا نەھەی. دیارە پارتا ئەردۆغانی یاکۆ ھەلگرێ دوریشمێ ئایینییە ھند لسەر بنەمایێن ئایینی بڕێڤە ناچیتن ھندی پەیوەست و گرێدایە ب چەسپاندنا یاسا و بنەمایێن سیاسەتێڤە. ئاشکرایە کە فەلسەفەیا ئایینی لسەر بنەما و بۆھایێن دادپەروەریێ و دلۆڤانی و ئاشتی و دەسبەردان ژ گەلەک تشتێ ( دۆنیایی) و ھژمارەکا بۆھایێن ھاوشێوە ھاتیە دەیناندن و ئاڤاکرن و ئەڤ بنەمایە نەک تەنھا د ئایینێ ئیسلامێدا بەلکۆ د وان ڕێباز و ئایینێن وەکی زرەدەشتی و کۆنفۆشیوسی و شینتۆ و سۆقرات و ... ھتد، ژی ئێک بوویە ژ بنەما و ستوینێن ئاڤاکرنا وان ئایین و ڕێبازان، ھەرچەندە کە ھندەک کەس و لایەن وان ب ئایین یان ئایینێن ئەسمانی ناھژمێرن، بەلێ پا ئایەتێن ١٩ و ٨٩ و ٤٦ و ٣ و ٣٤ و ٢٤-٣٧ و ٢٣ / ژ سورەتێن ( مائیدە و حەجەر و قێێ و سجدە و سبڕ و فاتر و زخرف ) ژ قۆرئانا پیرۆز بەلگێن بھێزن کە نیشانددەن و دسەلمینینن ھەر نەژاد و نەتەوەیەکێ پێغەمبەرێن خوە ھەبووینە و ئەڤە ژی تشتەک سروشتییە کە نەژادەکێ مەزنێ وەک ئاریاییان یان ژی شارستانیەتەکا مەزن و کەڤنارا وەکی یەونانی یانچینییان ژی پێغەمبەر یان چەند پێغەمبەرێن خوە ھەبن. وەک دیرۆک دبێژیتن ئەو پێغەمبەر ب گشتی ھەمی لسەر ڤان بۆھایێن ساخلەم و ئاشتیخوازانە ھاتینە دەیناندن و بڕێڤەبرن، تنێ ھندەکێن وەکی داوودی یێن دەگمەن تێدا تووندوتیژی و جەنگ و دەستھەلات و سیاسەت ھاتینە بکارئینان و مایێ خوە د ئایینی و سیاسەتێداکرین. ھەتاکۆ ئایینێ ئیسلاما پیرۆز ژی لدەستپێکێ و پترتر ژ دەە سالان لسەر وان بنەمایێن ئاشتیخوازانە و سادە و خاکی و (نەفس نزمی) بڕێڤەچۆ، بەلێ پشتی ھنگی و لسەر فەرمانا خۆدایی َمەزن و ب لبەرچاڤگرتنا سایکۆلۆژیایا تاکێ ئەرەبێ بیابانی( بەدەوی) و سروشتێ جڤاکییا ھۆزێن وێ دەڤەرێ شێوازێ وێ ھاتەگۆھۆڕین و تا ڕادەیەکێ ھێز و دەستھەلات تێدا ھاتە بکارئینان. و دیارە ھێز و دەستھەلات و زۆرداری و چاڤ ل پلە و پایە و دەستکەفتێن جڤاکی و مادی و ئابووری و دارایی و گەلەک بۆھایێن ژ ڤی بابەتی وەکی وان ئەو بۆھانە ئەوێن پرۆسێسا سیاسی و سیاسەت بگشتی لسەر بنەمایێ وان ھاتیە ئاڤاکرن. بەرۆڤاژی پێغەمبەران، کە ژیانەکا سادە و ساکار ھەبی و دەستی َخوە ژ گەلەک وان بەرژەوەندییان شویشتبی ئەوێن خەلکا ئاسایی بگشتی و سیاسەتوان بتایبەتی لدویڤ دگەڕھن و ژیان و ھزرا خوە بۆ بدەستڤەئینانا وان تەرخان دکەن، دەستھەلاتدارێن سیاسی ھەمی یان ب لایەنێ کێمیڤە گەلەک تشتان بۆ خوە و بەرژوەندیێن خوە دڤێتن و دخوازن و ژ پێخەمەت وان ئامادەی ھەر کارەکی و گڤاشتنەکێ و زۆردارییەکێ و بکارئینانا ھێزێ دژی لایەنێ بەرامبەرن و تێدا ھزرا ھەڤڕکیێ زالە، ئەوا د ھزرا پێغەمبەران دا ھیچ گرنگییا خوە نەھەی و ھەمی ئارمانجا پێغەمبەران گەھاندنا پەیامەکا پیرۆز و چاکسازییە دویر ژ ھەر بەرژەوەندییەکا تایبەت.
درویشمێ جۆداھییا ئایین ژ سیاسەتێ ماوە بۆ ماوەی د ھزرا خەلکێ دا پەیدا دبوو، بەلێ پشتی ڕاپەرینا مەلایێن ئیرانێ و کەفتنا دەستھەلاتێ د دەستێن زەلامێن ئایینی ل وی وەلاتی ڕەنگ و ھێزەک دیتر پەیدا کر و بلندتر ژ جاران بانگەشە بۆ دھاتە کرن. ئەوان پەیدابوونا ھزرا جۆداییا ئایین ژ سیاسەتێ ب ئێک ژ پیلانێن ئەمریکا و ئیسرائیلێ دھژمارت و ئەڤە بەردەوامییا وێ فۆبیایێ بی ئەوا مۆسلمانان ژ وەلاتێن ڕۆژئاڤایی د دل و دەروون و ھناڤێن خوە دا دروست و پەروەردە کری. ھەکەر مرۆڤ کویرتر و ھویرتر ھزرا خوە بکەتن دشێتن بھێتە گۆتن ھێدی سەردەمێ ڤێ گریمانێ یا بسەرچۆی و نەک ئەمریکا و ڕۆژئاڤانە بانگەشەی بۆ جۆداھییا ئایینی و سیاسەتێ دکەن، بەلکۆ ئەڤە سروشتێ مرۆڤی و سایکۆلۆژیایا پێدڤیاتییانە( الحاجات یان needs) لنک وی وی نەچاردکەن کە بۆ بدەستڤەئینان و دابین و تێرکرنا وان پێدڤیاتییان ھەر ڕێکەکێ دگەل یێ بەرامبەر و ئەوێ د مێنتالیتە و ھزرا وی دا ناڤێ وی " دوژمنە" بکاربینیتن، ھەتاکۆ ئەگەر ئەڤ ڕێکە تووندوتیژی و کودەتا و کۆشتن و بڕین و تالانکرن و ل سێدارەدان و یان ھەر ڕەفتارەکا دیتر یا ھاوشێوە بیتن ئەوێن د فەرھەنگ و کەلتوورێ تیرۆرێ و دەستھەلات و سیاسەتێدا ھەی و فەرھەنگۆکا وان ڤالە نینە ژ گەلەک وان شێوازێن دڕندانە بۆ پاقژکرن و ژناڤبرنا یێ بەرامبەر ب ھەر ڕەنگەکێ ھەبیتن و دەرکرنا وی ژ گۆڕەپانا ژیانا ھەڤپشک و سیاسەتێ، و ئەڤە ھەمی ئەو تشت و ڕەفتارن ئەوێن ئایین و ڕێبازێن ئایینی وان ب ئێکجاری ڕەت دکەن. ئەڤە ژی چونکی پێغەمبەر مرۆڤێن ھند مەزن و " نەفس کۆشتی " بین کە دەستێ خوە ژ گەلەک وان تشتێن مرۆڤ سەرا وان ئێک و دوو دخۆن و دکۆژن شویشتبین.
لەوما کودتایا تورکیا و گەلەک روویدانێن سیاسی یێن ھاوشێوە ئەو ڕەفتار و ھەلوێست و بەلگەنە ئەوێن بێ ھیچ گۆمانەکێ نیشان ددەن ھزرا ئایینی نەشێـتن دگەل سیاسەتێ د ئێک ئاڤاھیدا بژیتن و پێکڤە کاروبارێن جڤاکێ و ژینگەە و شارستانیەتی َبڕێڤە ببەن، چونکی د ستراکتوورێ ئاڤاھییا ھەر ئێک ژ وان دا و ل شوینا کەرپیچ و بلۆکان بۆھایێن نەوەک ئێک و دژی ھەڤدۆ یێن ھاتینە بکارئینان کە قەتاندنا وان پێکڤە ھەکەر نە ئەستەم بیتن لێ گەلەک گەلەک دژوار و بزەحمەتە، ئەنجام ژی ژ روویدانا کارەساتێن وەکی ئەوا ل ناڤەڕاستا ھەیڤا ھەفت ل وەلاتێ تورکیا و ئەو کودتایا ساختە باشتر نابیتن یان ژی ھەمی ئەو تووندھاژۆییا نۆکە د گۆڕەپانا جیھانێ دا دھێتە تێبینیکرن و یا ژ ھەمییا دیارتر تیرۆرە کە ئاماژەیەکە بۆ پێکڤەنەگۆنجانا بۆھایێن ئایین و سیاسەتێ بۆ بڕێڤەبرنا کۆمەلگەھا مرۆڤی و شارستانیەتێ.
*ئەڤ بابەتە ل ژمارا (١٩٢١) ێ ڕۆژناما ئەڤرۆ ل (٢٧/٧/٢٠١٦) ل لاپەڕێ(١٢) ھاتیە بەلاڤکرن.
*بسپۆری پێداگۆگی و سایکۆلۆژیایێ/ زانـــینگـــەھا زاخۆ