لەبەر بێهیوایی لەئاست رێژیمە سیاسییەكانی ناوچەكە لەوەی بە ئاشتیانە مامەڵە لەگەڵ كێشەی كورد بكەن، هەمیشە كورد چاوەڕێی رووخانی ئەو رێژیمانە بووە. گۆڕانكاری روویداوە و دەموچاوەكان گۆڕاون، بەڵام ئەسڵی مەسەلەكە وەك خۆی ماوەتەوە.

نوێترین نموونە، شاگەشكەبوونی هەندێ خەڵك بوو بە كودەتای 15ی ئەم مانگەی توركیا. وادەهاتە بەرچاو بە رووخانی دەسەڵاتی ئەردۆگان شامی شەریف بۆ كوردستانی ئەوێندەرێ دێتەگۆڕێ. لە مێژووی نوێی عێراق و ئێرانیشدا چەندین نموونەی درشتی گۆڕانی سیاسی هەبوون، پاشا رۆیشتوون و كۆماری هاتوون، دەسەڵاتی دینی بەرقەرار بوون، بەڵام كێشەی كوردان، رەنگە بە هەندێ جیاوازیی كەم نەبێ، وەك خۆی ماوەتەوە.

كێ ئەوەندە ساویلكەیە پێیوابێ بە سەرنگونبوونی ئەكەپە كێشەی كوردان لە توركیە بە ئاشتیانە و بە مێتۆدی دێمۆكراتیك چارەسەر دەبێ؟ دەكرێ ناڕازی و تووڕە بیت لە سیاسەتەكانی ئەردۆگان و وەك تۆڵەكردنەوەیەك دڵت بە لەناوچوونی خۆش بێت، بەڵام هەڵەیە ئەگەر پێتوابێ لەناوچوونی خۆی و دەسەڵاتەكەی ئاسۆیەك بۆ كێشەی كورد لە توركیا دێنێتەگۆڕێ.
كێشەی كوردان بە گۆڕینی رێژیمەكان چارەسەر نەبووە، خۆ ئەگەر وابا، دەبووایە لانیكەم لە عێراق و ئێران، تا ئێستا شتێك بەناوی كێشەی كورد بوونی نەمابا.

سەیری سووریاش بكەن! ئۆپۆزسیۆنی سووریا بەو هەموو لاوازیەی خۆشیەوە، تا ئێستا بە رەسمی شتێك بەناوی مافی كورد ناناسێ. جا ئەگەر بەشار ئەسەد رووخا، چ چاوەڕوانییەك لە دەسەڵاتدارە نوێیەكانی ئەو وڵاتە دەكەی كە جیاواز بەرخورد لەگەڵ كێشەی كورددا بكەن؟ گرنگە ئەو راستیە لەبەرچاو بێت كە گۆڕانی رێژیمە سیاسییەكان، راستەوخۆ و ئۆتۆماتیكی، لە خزمەت كورداندا نییە.

پاراسیتامۆڵێك بۆ كێشەی كورد

ئەگەر كێشەی كورد سەرەكیترین كێشە نەبێت بۆ ئەو وڵاتانەی كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە، بەدڵنیاییەوە هەمیشە یەكێك بووە لە كێشە هەرە بنەڕەتیەكانی ئەو دەوڵەتانە. ئەوەی وای كردووە كێشەی كورد بە چارەسەرنەكراوی بمێنێتەوە (ئەگەرچی هۆكارەكان زۆریش بن) لە یەك مەسەلەی سەرەكیدا كۆدەبێتەوە: ئەو دەوڵەتانەی كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە هەمیشە پێیان وابووە كە دەتوانن ئەو كێشەیە بە زۆری كپ بكەنەوە، یان بێدەنگی بكەن، یان لە سنوورێكی بەرتەسكدا قەتیسی بكەن. ئەوەی ئەو تێڕوانینەی دروستكردووە بەهێزیی ئەو دەوڵەتانە و بێكەسیی كورد بووە.

تائێستاش لەلای ئەو دەوڵەتانە ئەو باوەڕە بەهێزە. بەكورتی هەمیشە هەلومەرج لە خزمەتی ئەو دەوڵەتانە و لە دژی كورد بووە. رێككەوتنی ئاداری 1970 كە رێگای بۆ ئۆتۆنۆمی لە "كوردستانی عێراق" خۆش كرد و یان چەسپاندنی فیدراڵی لە عێراقی دوای 2003 بەهۆی هەلومەرجی بابەتیی ئەو وڵاتەوە بوو نەك گۆڕانێك لە فەلسەفەی سیاسی و بەڕێوەبردنی ئەو وڵاتە.

هەربۆیەش لەهەر دوو ئەزموونەكەدا، هەر كە وەزعی بەعسیەكان لە حەفتاكان باشتر بوو یان لە دوای سەدام شیعەكان هەندێ ساماڵیان لە ئاسمانی خۆیاندا دیت، پشتیان لە مەسەلەی كورد كرد. ئەوجا بۆیە، مێژوو پێماندەڵێ، ئەوە شەقی هەلومەرجی بابەتیی ئەو دەوڵەتانە بووە ئەگەر گۆڕانكارییەكی دروست كردبێت لە پەیوەندی لەگەڵ مەسەلەی كورددا.

دەوڵەتانی دەوروبەر، ئەگەر كێشەی كورد تینی بۆ هێنابن، لە باشترین حاڵەتدا پاراسیتامۆڵێكیان بۆ خواردووە، هەرگیز بەدوای چارەسەردا نەڕۆیشتوون، چونكە بە سادەیی، پێیانوابووە دەتوانن درێژە بە رەوشەكە بدەن.

چیمان بۆ دراوسێكانمان دەوێت؟

لەبەر ئەوەی هەمیشە لە پەیوەندیی دوژمنایەتیدا بووین لەگەڵ ئەو وڵاتانەی كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە، پێمانوابووە لێژبوونی گڵۆڵەی ئەوان ئۆتۆماتیكی لە خزمەتی ئێمەدایە. ئەگەر ئەو وڵاتانە تووشی شەڕ ببن یان رووبەڕووی قەیرانی ئابووری بووبنەوە، پێی دڵشاد بووین و پێمانوابووە لەوە سوودمەند دەبین. بۆ كودەتاكەی توركیاش خەڵكێك ئاوا بیری كردووەتەوە. وایان دەزانی تێكچوونی سەقامگیریی توركیا بە قازانجی ئێمە دەشكێتەوە.

لەڕاستیدا ئەو هاوكێشەیە رەنگە وا دەرنەچێ. وەزعی دراوسێكان و سەقامگیربوونیان، باشیی رەوشی ئابوورییان و سیستەمی سیاسییان، كاریگەریی یەكجار زۆری دەبێ بە هەردوو دیوە ئەرێنی و نەرێنییەكاندا. هەندێ لە زانایانی سیاسەت باس لە "جۆگرافیای دێمۆكراسی" دەكەن. لەسەر ئاستی جیهانی سەرنج بدە، ئەو وڵاتانەی دێمۆكراتیكن و خاوەنی ئابووریی پێشكەوتوون، دراوسێن و لەهەمان هەرێمی جوگرافیدان. سەیری وڵاتانی ئەوروپای رۆژئاوا بكە! بە هەندێ جیاوازییەوە هەموویان خاوەنی سیستەمی دێمۆكراتیك و ئابووریی بەهێزن.

بە پێچەوانەوە سەرنج لە وڵاتانی ئەو ناوچەیە بدە كە پێی دەگوترێ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، بە هەمان شێوە، وڵاتانی ئەو هەرێمە لەڕووی سیاسییەوە، تۆتالیتار و نادێمۆكراتیك و لەڕووی ئابووریشەوە هەژار و دواكەوتوون. كەواتە ئەو هەرێمەی تێیدا دەژی و ئەو وڵاتانەی دراوسێتن كاریگەریی زۆرت لەسەر جێدەهێڵن. باشە ناكرێ بپرسین، ئەگەر لە جیاتی ئێران و توركیا و سووریا، دراوسێی سویسرا و فینلاند و سوێد باین چی دەبوو؟ ئایا لەڕووی سیاسی و ئابوورییەوە هەر وەك ئێستا دەبووین؟ پێموایە وەڵامەكە نەخێرە. هەمیشە ئەو ئەگەرە بەهێزە كە باشبوونی وەزعی دراوسێكان لەڕووی برەوی دێمۆكراسی و پێشكەوتنی ئابووری بە قازانج بۆ دراوسێكان دەشكێتەوە.

ئاوجا خۆزگە سووریا و ئێران و عێراق و توركیا هەموویان دێمۆكراسی عەیار بیست و چوار بان و باشترین سیستەمی ئابوورییان هەبا، بە دڵنیاییەوە شتێكی لەو چەشنە بۆ ئێمەش باش دەبوو. لەبەر ئەوە، بە هەموو پێوەرێك، كودەتای سەربازی و ناسەقامگیری ئابووریی دراوسێیەكی وەك توركیا زەحمەتە لە قازانجی هەرێمی كوردستان بێت. باشبوونی رەوشی توركیا و سووریا و ئێران و عێراق مەرج نییە لە زەرەری ئێمە بێت، بە هەمان شێوە تێكچوونی وەزعی ئەو وڵاتانەش دیسان مەرج نییە لە قازانجمان بێت.






رووداو