ڕاو سەرنجی زانایانی ئایینی سەبارەت بە خۆپێشاندان

لەبەشی ڕابردوودا تیشكمان خستە سەر ڕاو سەرنجی ئەو زانا ئایینیانەى كە بەهەموو شێوەیێك خۆپێشاندانةكان بەحەرام دەزانن و پێیان وایە ئاشتیانە بێت یان ئاشتیانە نەبێت كارێكی ناشەرعیە. لەم بەشەدا تیشكێكی خێرا دەخەینە سەر ڕای هةنديَ لەو زانا ئایینیانەی كە خۆپێشاندان بەناشەرعی نازانن پێیان وایە خۆپێشاندان نەریتێكی هاوچەرخەو شێوازێكە لە شێوازە شارستانی و مەدەنیەكان بۆ داواو داخوازیێكی ڕەوای جەماوەرو، دەچێتە خانەی (مباحات). چونكە بەدەقێكی ڕوون و ئاشكرا نەهی لێ نەكراوە، بە مەرجێ لە سنووری شەرع دەرنەچێت و ئاژاوەو خوێن ڕشتنی لێ نەكەوێتەوەو پەلاماری بنكەو بارەگا شەرعی و دەزگا حكومی و خزمەتگوزاریەكان نەدرێ و سووكایەتی بەخەڵك نەكرێ و تێكەڵاوی ژن و پیاو دروست نەبێت و بازارو كارو كاسبی خەڵك پەك نەخرێ و، بەهۆیەوە باری ئەمن و ئاسایشی وڵات نەكەوێتە مەترسیەوە، هەروەها پێویستە مۆڵەتی فەرمی وەربگیرێت و ڕێكخەرانی خۆپێشاندانەكە زەمانەتی ڕێكخستنەكە وەئەستۆ بگرن و پەلاماری پۆلیس و ئاسایش نەدرێت، بەڵكو بە شێوەیەكی هێمنانە داواو داخوازیەكانیان پێشكەش بەلایەنی پەیوەندیدار بكەن. لەوانەی كە ئەم شێوازە خۆپێشاندانانە بە ڕەوا دەزانن سەرۆكی یەكێتی زانایانی جیهانی (دكتور یوسف قەرزاوی) یە، ناوبراو دوای ئەوەی چەندین بەڵگە دەخاتە ڕوو، لەسەر ئەوەی كە چاولێكەری خەڵكی غەیرە موسوڵمان هیچ ڕێگریێكی شەرعی لەبەردەمدا نییە، دەڵێت: (ويكفي أن نقول بجواز تسيير المسيرات إذا توافرت شروط معينة يترجح معها ضمان ألا تحدث التخريبات التي تحدث في بعض الَاحيان. كأن تكون في حراسة الشرطة، أو أن يتعهد منظموها بأن يتولوا ضبطها بحيث لا يقع اضطراب أو إخلال بالَامن فيها، وأن يتحملوا المسؤولية عن ذلك، وهذا المعمول به في البلاد المتقدمة ماديا).

واته : ئەوە بەسە كە بڵێین رێكخستنی ڕێپێوانەكان دروستە ئەگەر چەند مەرجێكی دیاریكراوى تیَدا هاتنەدی، وەك ئەوەی زەمانەتی ئەوە بكرێت كە كاری تێكدەرانەی لێ ناكەوێتەوە، كە لەهەندێ كاتدا دروست دەبن، دیسان ئەبێت بە نۆبەداری پۆلیس بێت، یانیش ڕێكخەرانی رێپێوانەكە زەمانەتی ڕێك و پێكیەكەی بكەن كە شڵەژان و تێكدانی ئەمن و ئاساییشی تیادا دروست نابێت ، يانيش خۆیان بەرپرسیاریەتی ڕێپێوانەكە وە ئەستۆ بگرن،ئەمەش ئەو بنەمایانەن كە لە وڵاتە پێشكەوتووەكان لەڕووی مادیەوە، كاریان پێدەكرێت.

هەروەها دكتور(مسعود صبری) توێژەر لە ناوەندی جیهانی بۆ (الوسطية) دەڵێت: ئیسلام پێشوازی لەو شێوە خۆپێشاندانانە دەكات كە بە ئامانجی چاكسازی ڕێك دەخرێن، بە مەرجێكی گرینگ كە نابێت لێی بێ ئاگا بین ئەویش ئەوەیە: پێویستە خۆپێشاندانەكان ئاشتیانەبن و توندوتیژو دوژمنكارانە نەبن، بەڵام ئەگەر خراپ كردنی شوێنە ئاوەدانەكان و تێكدانی شوێنە خزمەتگوزاریەكانی لێ كەوتەوە، ئەوا كارێكی شەرعی و نیشتیمانی نییە ، بەڵكو خراپەكاریە لەسەر زەمین و كاری هاوەڵگەڕانە، خوای گەورە بەتوندی نەهی لێ كردووە، هەروەكو دەفەرموێت: [...فَاذْكُرُوا آ‌لَا‌ءَ اللَّهِ ؤلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ] الَاعراف الَاية 74.

واتە: كە‌واتە‌ یادی نازو نیعمە‌تە‌كانی خوا بكە‌ن و خراپە‌كاری مە‌كە‌ن لەزە‌ویدا و تۆوی خراپە‌ و فە‌سادو گوناه لەسە‌ر زە‌ویدا مە‌چێنن.
هەروەها لەسەر زمانی حەزرەتی هود سەلامی لێ بێت دەفەرموێت: ]ؤيَا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِكْيَالَ ؤالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ ؤلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَا‌وَهُمْ ؤلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ ] هود 85
واتە: ئەی قە‌وم‏ و خزمە‌كانم، با پێوان و كێشانتان تێرو تە‌واو بێت‏ و بە دادپە‌روە‌رانە‌ ئە‌نجامی بدە‌ن، شتومە‌كی خەڵكی كە‌م‏ نرخ مە‌كە‌ن و(فێڵیان لێ‌ مە‌كە‌ن)، خراپە‌كاری مە‌كەن لە‌ زە‌ویدا و تۆوی خراپە مە‌چێنن. پێغەمبەری خواش (د.خ) دەفەرموێت: [لا ضرر ولا ضرار] أخرجه أحمد وابن ماجه وغيرهما.
كەواتە: لەنێو بردنی موڵك و ماڵ و خاپوور كردنی شوێنە ئاوەدانەكان، نە سەرزەمینێك ڕزگار دەكات و، نە دووژمنێكیش تێكدەشكێنێ، بەڵكو بڵاوكردنەوەی فەسادو خراپەكاریە لە زەویداو، تێكدانی بەرژەوەندی خەڵكە، هەروەها ئوممەت سووك دەكات و خزمەت بە دووژمن دەكات...هتد.
نووسەرو توێژەر(محمد السید الشناوی) لە زانایانی ئەزهەر دوای ڕەوایی دان بە خۆپێشاندان و هێنانەوەی بەڵگە لەسەر ئەوەی كە خۆپێشاندان پێچەوانەی شەرع نییە، باس لەو جۆرە خۆپێشاندانانە دەكات كە كاوڵكاری و فەسادیان تێدا ڕوو دەدات و دەڵێت: ئەمەیان لە ڕووی شەرعەوە حەرامە و دروست نییە بۆ كەسی موسوڵمان پێی هەستێ یاخود بەشداری تێدا بكات، لە شەرعدا بەمە ناگوترێت خۆپێشاندان، بەڵكو ئەوجۆرە هەڵسوكەوتانە تاوانن و، پێی دەگوترێ ڕێگری و بڵاوكردنەوەی فیتنەو فەساد لەسەر زەوی، هەركەسێ لەو شێوە خۆپێشاندانەدا بمرێ، ئەوا دەمرێت بە مردنێكی جاهیلی...هتد.
هەروەها دكتور(شریف حاتم العونی) دەڵێت: خۆپێشاندانی ئاشتیانە كە چەكیان تیا بەكارناهێنرێ و خوێنی تیا ناڕێژرێ، هەروەها بە مەبەستی دەستدرێژی كردنە سەر نەفس و ماڵ ڕێك ناخرێن، ناچێتە خانەی دەرچوونی چەكدارانە لەدژی فەرمانڕەوا، بۆیە بەهیچ شێوەیێك ناچێتە ژێر بڕیارو ڕاسپاردەكانی زانایانی شەرع سەبارەت بە دەرچوون لە دژی فەرمانڕەوا، چونكە ئەمە دەرچوون نییەو، هەركەسێك بەدەرچوونی دابنێت، ئەوا هەڵەیێكی زۆر ئاشكرا دەكات.
خۆپێشاندانی ئاشتیانە تەنیا وەسیلەیێكن بۆ گوزارشت لە ڕاو بۆ چوون، وەسیلەیێكن بۆ گۆڕانكاری و گوشار خستنە سەر حكومەت، تاوەكو ملكەچی خواستەكانی گەل ببێت، جا ئەگەر ڕاو بۆچوونەكان چاك و پەسەند بن، گۆڕانگاریەكەش بەرەو باشتر بێت، خواستەكانی گەلیش شەرعی بن، ئەوا خۆپێشاندانەكان حەلالن، بەمەرجێ مەفسدەیێك بەدوای خۆیدا نەهێنێت كە گەورەتر بێت لەو بەرژەوەندیەی كە داوا دەكرێت، چونكە حوكمی خۆپێشاندانەكان پەیوەستە بەو وەسیلەو هۆیانەی كە بەكار دەهێنرێن، حوكمی وەسیلەو هۆیەكانیش پەیوەستە بە مەبەست و ئامانجی خۆپێشاندانەكان.
دواتر ناوبراو ڕووداوی (جمل) دەكاتە بەڵگە لەسەر شەرعیەتی خۆپێشاندان، كە كۆمەڵێك سەحابە بۆ داواكردنی خوێنی ئيمامى عوسمان كە زوبەیری كوڕی عەوام و تەلحەی كوڕی عوبەیدوللاو عائیشە (خوایان لێ ڕازی بێت) پێشەنگیان دەكرد، چونكە لەسەرەتادا بۆ جەنگ نەهاتبوون، جا كە ئەو هەزاران كەسە بۆ جەنگ نەهاتبن، هەر ئەوەندە دەمێنێتەوە كە گوزارشتێك بيَت لە ناڕەزایەتیان لەوەی كە تۆڵە لە بكوژانی ئيمام عوسمان نەكراوەتەوە، ئةمەش تاوەكو گوشار بخەنە سەر خەلیفەی موسوڵمانان (علی كوڕی ئەبوتالیب) تا پەلە بكات لە تۆڵەكردنەوە لە بكوژانی ئیمام عوسمان).
بە بڕوای خۆم بەڵگە هێنانەوە بە ڕووداوی (جمل) بۆ شەرعیەتدان بە خۆپێشاندان، هەڵەیەكی زەقەو پێم وانییە بەڵگەیێكی ڕاست بێت، چونكە ئەو كارەساتەی كە لەو ڕووداوەوە دووچاری ئیسلام و موسوڵمانان بوو، تا ئێستاش ئاسەواری خراپی هەرماوەو، برینەكەی هيَشتا سارێژ نەبۆتەوە. ناكرێت ڕووداوێكی وا خوێناوی بكرێتە بەڵگە لەسەر خۆپێشاندانەكان، چونكە هەموو ئەو زانایانەی كە ڕێگایان بە خۆپێشاندان داوە، مەرجی ئەوەیان داناوە ئاشتیانە بن و خوێنیان تیادا نەڕژێت. (نووسەر)
دواتر ناوبراو دەڵێت: گومانی تێدا نییە كە تەخمینی بەرژەوەندی و مەفسەدەكانی خۆپێشاندان لەكاتێك بۆ كاتێكی تر جیاوازە، هەروەها لە وڵاتێك بۆ وڵاتێك و لە خۆپێشاندانێك بۆ خۆپێشاندانێكی تر جیاوازە، ئەو وڵاتانەی كە دەسەڵاتەكانیان ڕێگا بە خۆپێشاندان دەدەن، وەكو ئەو وڵاتانە نین كە پێچەوانەی ئەمانە بير دەكەنەوە ، بۆیەش مەفسەدەكانی خۆپێشاندان لەو وڵاتانەی كە ڕێگا بەخۆپێشاندان نادەن، زیاترە لەو وڵاتانەی كە ڕێگایان پێ دەدەن.
دواتر دەڵێت: بەكورتی حوكمی خۆپێشاندانى ئاشتیانە ئەوەیە: كە لە ئەسڵدا حەلالەو بەحەرام حیساب ناكرێت، مەگەر مەفسەدەیێكی گەورەتر لە قازانجەكەی بەدوادابێت، هەندێ جاریش واجبە، ئەمەش لەوكاتەدایە كە خراپەكاریەكان تەنیا بە خۆپێشاندان چاكسازی بكرێن، بەمەرجێ مەفسەدەیێكی گەورەتر بەدوای خۆیدا نەهێنێت. بەڕەها حەرام كردنی خۆپێشاندانەكان و وەسف كردنیان بەوەی كە هەمیشە مەفسەدەكانی زیاترە لە سوودەكانی، شتێكە نە نەقل و نە عەقل و نە واقیع دەلالەتی لەسەر ناكەن.
هەروەها زانای ناسراو دكتور(سعود بن عبدالله الفنیسان) دەڵێت: ئەوەی لای ئەهلی عیلم و ڕا زانراوەو دانی پیا نراوە، هۆیەكانی ڕادەربڕین ئیجتیهادین و (توقیف)ی نین، لەسەردەمی ئیمڕۆماندا هەندێ هۆ بۆ گوزارشت و ڕادەربڕین پەیدا بوون كە پێشتر بوونيان نەبووە، وەكو وێنەو پەیكەرو وێنەی كاریكاتێری، یانیش دەنگ و ڕەنگ، وەكو (یوتیوب)، یانیش ڕێكخستنی خۆپێشاندانی ئاشتیانەو بەستنی كۆنگرەو كۆڕو ئاهەنگی وتارخوێندنەوە لە گۆڕەپانە گشتیەكاندا، یانیش بەكارهێنانی تەلەفۆن و موبایل و كەناڵە ئاسمانیەكان و ئینتەرنێت و فەیسبۆك و تویتەرو...هتد.
دواتر دەڵێت: لێرەدا ناكرێت بەدوورو درێژی باس لە هەموو هۆیەكان بكەین، بەڵكو تەنیا باس لە هۆیێك دەكەین كە بریتیە لە خۆپێشاندانی ئاشتیانە كە لەم ڕۆژانەدا باس و خواسێكی زۆری لەسەر دەكرێت و هەندێ بەحەرام و هەندێ بە حەلالی دادەنێن، بەتایبەتیش دوای شۆرشە جەماوەریەكەی تونس و میسرو لیبیا.
ناوبراو دوای ئەوەی باس لە ماناكانی (مظاهرة) و ئازادی ڕادەربڕین دەكات دەڵێت: خۆپێشاندانی ئاشتیانە بەشێكە لە گوزارشت و ڕادەربڕین، چونكە هەوڵ ئەدات بۆ گەڕاندنەوەی مافە زەوتكراوەكانی میللەت، وەك: داواكردنی نەهێشتنی بێكاری، دابین كردنی كورسی خوێندن لە زانكۆكان، دابین كردنی شوێنی نیشتەجێ بوون و ژیانێكی ئاسوودە بۆ هاوڵاتیان، دابین كردنی قەرەوێلە بۆ هەر نەخۆشێك لە نەخۆشخانە.چونكە ئازادی ڕادەربڕین ڕۆڵێكی گەورە دەبینێ لە دژایەتی كردنی گەندەڵی دارایی و ئیداری لە گشت دەزگاكانی حكومەت و، ڕێگەگرتنی كارمەندان لە وەرگرتنی ڕیشوەو بەهەدەردانی سامانی خەڵك و ئیستغلال كردنی دەستڕۆیشتووی خۆیان له ئاشكرا كردن و حەواڵەكردنی پێشێلكارانی ئەم مافانە بە دادگا.ئەمەشیان دروست دەچێتە خانەی ئەمر بەچاكەو نەهی لە خراپە...هتد
ناوبراو باس لە فەتوای (شێخ عبدالعزیز بن باز) دەكات كە دەڵێت: (هەموو زانایان و بانگەوازكاران و لایەنگرانی ڕاستی، وەسیەتیان كردووە بە دووركەوتنەوە لەو ڕێپێوان و خۆپێشاندانانە كە زیان بە بانگەواز دەگەیێنن و دەبنە هۆی لێكترازانی موسوڵمانان و هەڵگیرساندنی فیتنە لە نێوان فەرمانڕەواو خەڵكدا. (مجموع الفتاوی 7/344)
ناوبراوسەبارەت بەم فەتوایەی (بن باز) دەڵێت: جەنابیان ناڕازی نەبووە لە خۆپێشاندانی ئاشتیانە، بەڵكو مەبەستی خۆپێشاندانی نا ئاشتیانە بووە كە فیتنەو مەفسەدەی لێ دروست دەبێت.كە بێگومان حەرامە.
پاشان ناوبراو دەڵێت: ئەسل تێیدا ئەوەیە كە حەلالەو لەسەر حەلالیەتی خۆی دەمێنێتەوە تاوەكو بەڵگەیێكی تایبەت دێت قەدەغەی دەكات. خۆپێشاندان هۆیێكی نوێیەو هیچ مەفسەدەیێك بەدوای خۆیدا ناهێنێت، چونكە ئاشتیانەیە، بەڵام هەركاتێ مەفسەدەیێكی بەدوای خۆیدا هێنا، ئەوا حەرام و قەدەغەیە.
هەموو ئایەت و فەرموودەكانی پێغەمبەر(د.خ) سەبارەت بە ئەمر بەچاكەو نەهی لە خراپە، بەڵگەن لەسەر خۆپێشاندانی ئاشتیانە.
تیبینی: ئێمە لەبەشی سێهەمدا: بنەماو شێوازەكانی ئەمر بەچاكەو نەهی لەخراپەمان باس كردووە، بۆ زانیاری زیاتر، تكایە بۆی بگەڕێوە. (نووسەر)
هەروەها ناوبراو ئەو فەرمایشتە دەكاتە بەڵگە كە كابرایێك هاتە لای پێغەمبەروگوتی: من دراوسێیەكم هەیە ئازارم دەدات، پێغەمبەر(د.خ) فەرمووی: ئارام بگرە _سێ جار _ كابرا هەر دووبارەی كردەوە، پێغەمبەر(د.خ) فەرمووی: بڕو ناوماڵەكەت فڕێبدە سەر ڕێگا، كابراش ناوماڵەكەی هێنایە سەر ڕێگا، خەڵك لێی كۆبونەوەو لێیان پرسی چی ڕوویداوە؟ كابرا گووتی: دراوسێكەم ئازارم دەدات و منیش بە پێغەمبەرم ڕاگەیاندو ئەویش فەرمووی: كەل و پەلی نێوماڵت بێنە سەر ڕێگا، كە خەڵكەكە ئەمەی بیست، دەستیان پێكردو گووتیان: خوایە نەفرەتی لێ بكەی, خوایە شەرمەزاری بكەی، كاتێك كابرا ئەمەی بینی، هاتە لای دراوسێكەی و گووتی: بگەڕێوە ماڵەكەت، سوێند بەخوا ئازارت نادەم.(بوخاری ئەم فەرمایشتەی لە ئەبو هورەیرە گێڕاوەتەوە).
مەبەستی پێغەمبەر(د.خ) هەر ئەوەبووە كە هەست و سۆزی دراوسێ بجوڵێنێ و بەخۆیدا بچێتەوەو ئازاری دراوسێكەی نەدات، دیارە لاى دكتور (سعود بن عبدالله الفنیسان) خۆپێشاندانەكانیش بەشێكن لە جوڵاندنی هەست و سۆزی دەسەڵات بۆ بەخۆداچوونەوەو گەڕاندنەوەی ماف بۆ خاوەنەكانیان. (نووسەر).
فەرمایشتێكی تر كە ناوبراو دەیكاتە بەڵگە لەسەر دروستی خۆپێشاندانەكان بریتیە لەو فەرمایشتە كە جارێكیان پێغەمبەر(د.خ) فەرمووی: لە كەنیزەكانی خوا مەدەن، دوای ماوەیێك ئیمامی عومەر هاتە لای پێغەمبەرو گوتی: ئەی پێغەمبەری خوا دەزانی ژنەكان حیساب بۆ پیاوەكانیان ناكەن؟ پێغەمبەر بڕیاریدا كە لێیان بدرێ، كاتێك بەیانی داهات پێغەمبەر (د.خ) فەرمووی: شەوی ڕابردوو حەفتا ئافرەت سەردانی ماڵی موحەممەدیان كردووەو هەریەكەیان سكاڵای لەدەستی مێردەكەی كردووە، پاشان فەرمووی: هەرگیز ئەو جۆرە پیاوانە لە پیاوچاكەكانی پێوە نین.
جا كە لەسەردەمی پێغەمبەردا كۆمەڵ كۆمەڵ و تاك تاك، لەیەك شەودا ئافرەتان دەرچووبن و لەلای پێغەمبەر (د.خ) ساكاڵایان لەدەست پیاوەكانیان كردبێت، ئایا ئەمە خۆپێشاندان نییە؟ چ جیاوازیێك لەنێوان ئەمەو ئەوەدا هەیە كە ئەمڕۆ یان سبەی بەقەدەر ئەو ژمارەیە، كەمتر یان زیاتر كۆمەڵە ژنێك دەركەون و بچنە بەردەم وەزارەتی ناوخۆ، یان وەزارەتی داد، یان دادگای شەرعی، یان خانەی فەتواو داوای دامەزراندنیانى خۆيان بكەن؟ یان داوای هەڵگرتنی ستەمی ئەولیاكانیان بكەن كە ناهێڵن شوو بكەن؟ یان داوای ئازاد كردنی ئەو مێردو منداڵانەیان بكەن كە ماوەیێكی زۆرە لەزیندان ماونەتەوەو ماوەی حوكمدانیان تێپەڕاندووە؟ یانیش بەبێ دادگایی كردن زیندانی كراون؟
دواتر ناوبراو بە شێوەی خوارەوە چەند بنەمایێك بۆ خۆپێشاندان دادەنێت و دەڵێت :
1- پێویستە داواكاریەكان شەرعی بن، خۆ ئەگەر داواكاریەكان مەفسەدەیێك یان شتێكی حەرام لەخۆ بگرن، ئەوا دروست نییە.
2- نابێت خۆپێشاندان پاڵنەر بێت بۆ خراپەیێكی تر كە ڕێك وەكو ئەو خراپە بێت یانیش زیاتر بێت لەو خراپەیەی كە خۆپێشاندەران داوای گۆڕینی دەكەن.
3- نابێت خۆپێشاندان ببێتە هۆكاری تەرك كردنی واجبێكی وەكو نوێژی جومعە یان جەماعەت، یانیش تێكەڵی حەرام لەنێوان پیاوو ئافرەت دروست ببێت.
4- نابێت ببێتە هۆكاری زیان گەیاندن بە گیان و ماڵی خەڵك.
كەواتە: خۆپێشاندانی ئاشتیانە كە چەكی تیا بەكارناهێنرێ و خوێنی تیادا ناڕێژرێ و دەستدرێژی ناكرێتە سەر گیانی بێ تاوانان و سامانی خەڵك، دروستە لە ڕووی شەرعەوە.
هەروەها دیوانی زانایانی دەستەی (اخوان المسلمین) خۆپێشاندانەكان بەگوێرەی ئامانج پۆلێن دەكات و لە هەندێ كاتدا بە حەلال و لەهەندێ كاتیشدا بە (مستحبّ) یانیش (فرض الكفاية) دەزانێ، بەڵام چەند مەرجێكیان بۆ داناوە كە بریتین لە:
1- پێویستە ئامانجەكە ڕەوا بێت و شتی ناشەرعی لە خۆ نەگرێت.
2- پێویستە لە میانەی خۆپێشاندان ڕەچاوی بنەما شەرعیەكان بكرێت، وەكو زیان نەگەیاندن بە خەڵك و سامانی گشتی و تایبەتی.
3- پێویستە تێكەڵی لەنێوان ژن و پیاو دروست نەبێت.
4- پێویستە خۆپێشاندەران گومانیان لەوەدا نەبێت كە ئەو بەرژەوەندیەی بەهۆی خۆپێشاندانەوە دەستەبەر دەبێت ، زیاترە لەو خراپەكاریانەی كە لە خۆپێشاندانەكەدا دروست دەبن.
ئەمەی سەرەوە ڕای بەشێكە لەو زنایانەی كە بە چەند مەرجێك خۆپێشاندان و ڕێپێوانەكان بە شەرعی دەزانن ، دوای خستنەڕووی ڕاو سەرنجی هەردوو دەستە لە زانایانی ئایینی، بۆمان دەركەوت كە هەردوو دەستە لەسەر ئەوە كۆكن كە هەر خۆپێشاندانێك خوێن ڕشتن و توندوتیژی و تێكەڵی حەرامی ژن و پیاوو جنێودان و پەكخستنی كاروباری ڕۆژانەی خەڵك و بەردباران كردنی بنكەو بارەگاو شوێنە خزمەتگوزاریەكان و سووكایەتی پێكردن و بەرز كردنەوەی دروشمی ناشەرعی لەخۆگرت، ئەوا حەرامەو دوورە لەهەموو بنەمایێكی شەرعی، تەحەدا دەكەم یەك زانای ئایینی كە جێگەی بڕوا بێت، بەبێ ئەو مەرجانەی سەرەوە ڕێگەی پێدابێت.
كەواتە: هەردوو دەستە له زانايان كۆكن لەسەر نا شەرعی بوونی ئەو خۆپێشاندانانە كە خوێنیان تیایا دەرژێ و خراپەكاری و مەفسەدەو كاری تێكدەرانەیان تیادا ئەنجام دەدرێت. بۆیە داوا لە هەموو كەسێكی ویژدان زیندوو دەكەم، كە ویژدانی خۆى بكاتە حەكەم و بێ لایەنانە خۆپێشاندانەكانی كوردستان هەڵسەنگێنێ ، ئەوجا بڕیار بدات ئاخۆ خۆپێشاندانەكانی 17ی شوبات و ڕۆژانی دوواتر كە لە شاری سلێمانی و دەورو بەری ئەنجام دراون، دەچنە كام خانە؟ با ئەم فەرمایشتەی پێغەمبەریش (د.خ) لەیاد نەكات كە دەفەرموێت: ليس منا من دعا إلى عصبية ، وليس منا من قاتل على عصبية ، وليس منا من مات على عصبية). رواه النسائي والبيهقي عن جبير بن مطعم.
واتە: لە ئێمە نییە ئەو كەسەی بانگەواز بۆ دەمارگیری دەكات، لەئێمە نییە ئەو كەسەی لە پێناو دەمارگیری دەجەنگێ، لە ئێمە نییە ئەو كەسەی لەسەر بیری دەمارگیری دەمرێت.