نووسینی: رۆبەرت فۆرد* و رەندە سەلیم**

هەفتەیەك پێش هاتنی مانگی تشرینی یەكەم رۆكێتێك لەو شوێنەی پێیان دەگوت «ناوچەی سەوز» كەوتە خوارەوە، كە یەكێكە لە گەڕەكە هەرە پارێزراوەكانی رۆژهەڵاتی بەغدا و باڵوێزخانەی ئەمریكاش هەر لەو ناوچەیەیە و لەمانگی ئایاری ئەمساڵەوە ئەمە دووەمین جارە كە رۆكێتێكی لە نزیك گەورەترین بینایەی كۆمەڵگەی ئەمریكی لە ناوچەی سەوز تەقییەوە. ئەمجارەش وەك جارەكەی دیكە، ئیدارەی ترەمپ وا مەزندە دەكات كە ئەم كارە دەستی ئەو میلیشیا شیعانەی عێراقە كە پەیوەندییەكی پتەویان لەگەڵ ئێراندا هەیە. دەمێكە واشنتۆن داوا لە حكومەتی عێراق دەكات، گوشاری زیاتر بخاتە سەر ئەو میلیشیایانە و پەیوەندییان لەگەڵ تاران بپچڕێت. پێدەچێت كاردانەوەی ئەمجارەی ئەمریكاش لەسەر هێرشەكەی ئەم دواییە دووپاتكردنەوەی پەیامەكانی رابردووی بێت و گوشار بخاتە سەر بەغدا.
دیارە ئەم ئاراستەیەی واشنتۆن لۆژیكانە نییە، لەبەر ئەوەی ئەم حكومەتەی ئێستای بەغدا بە شێوەیەكی زۆرباش لەگەڵ واشنتۆن هاتۆتە پێشەوە، بەڵام ئەگەر تاران بكاتە دوژمنی خۆی، ئەوا خودی ئەو حكومەتە نامێنێت. دوایین شت كە ئەم حكومەتە دەیەوێت بیكات، ئەوەیە كە لەنێوان ئاگری هەردوولادا بە سەلامەتی بمێنێتەوە، هەربۆیە باشترین بژارە ئەوەیە كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەبێت ئەوە بزانێت ئەگەر هەوڵەكانی بۆ ئەوە بێت، ئێران پۆستەری لە عێراقدا بسڕێتەوە، ئەوا سەركەوتوو نابێت، لەمەش خراپتر دەبێت واشنتۆن ئەوەش بزانیت كە خۆی حكومەتێكی دۆست لە بەغدا لاواز دەكات و زەمینە خۆش دەكات بۆ یەكێكی دی، كە زۆر كەم ئامادەیی بۆ هاوكاری هەبێت.
مێژوویەكی زۆر دوور نییە، كە وەكیلەكانی ئێران لە عێراقدا بوونە هاوبەشی ئەمریكا لە شەڕی دژی داعشدا، هێزی ئاسمانی و هێزە تایبەتەكانی ئەمریكا بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ و بە رێگەی هێزەكانی سوپا هەماهەنگییان لەگەڵ میلیشیا چەكدارەكان دروست كرد، ئەم هەماهەنگییە ناڕاستەوخۆیە لەبەر ئەوە بوو، ئەمریكا بەدوای رێگەیەكی دیكەدا دەگەڕا و نەیدەویست راستەوخۆ هەماهەنگی ئەو هێزانە بێت كە لە یەمەن و سووریا خزمەتی دۆسێی ئێران دەكەن دژ بە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا، بەڵام لە عێراقدا و لە دژی داعش ئەو هەماهەنگییە تا راددەیەكی زۆر لە جێگەی خۆیدا بوو، ئێستا ئەم هەماهەنگییە ناڕاستەوخۆیە كۆتایی هاتووە و، ئەو میلیشیا شیعانەشی لینكیان لەگەڵ ئێران هەیە، دەیانەوێت ئەو هێزانەی ئەمریكا لە عێراق ماونەتەوە، ئەو وڵاتە بەجێبهێڵن.
ئەمڕۆ لە عێراقدا چەندین میلیشیای شیعە بێجگە لەو میلیشیانەشی لەژێر دەستی سوننەن، ئۆپەراسیۆن دەكەن، هەمووشیان بودجەی سەرەكی لە حكومەتی ناوەندی وەردەگرن، بەبێ ئەوەی بە تەواوی لە ژێر كۆنتڕۆڵی حكومەتی ناوەندیدا بن. بەشێك لەم میلیشیایانە گرووپی قاچاخچێتییان پێكهێناوە بە رێگەی ئەو خاڵی پشكنینانەی كە خۆیان دایانناوە، بە ئاسانی هاتۆچۆ دەكەن. هەر بۆیە بێجگە لە هێرشە رۆكێتییەكانیان، كاریگەرییە بەردەوامەكانی ئەو رەفتارانەیان هەواڵێكی خراپە.
كاتێك لە سەرەتای مانگی ئەیلوول سەردانی عێراقمان كرد، ئەوانەی كە قسەمان لەگەڵ دەكردن (پسپۆڕان و بەرپرسان)، بەشێكیان ئەوانە بوون كە چەندین ساڵ بوو، ئێمە دەمانناسین، ئەوان زۆر بە لۆژیكی پێیان وابوو مەزندە ناكەن، زۆر بە زوویی ئەو میلیشیایانە بخرێنە ژێر ركێفی حكومەتی عێراقەوە. د.عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی عێراق كە لە تشرینی یەكەمی 2018 ئەو پۆستەی وەرگرتووە، پشتی بە حزبە سیاسییەكانی شیعە و باڵە سیاسییەكانی ئەو میلیشیایانە بەستووە، بۆ ئەوەی پارێزگاری لە زۆرینە پەرلەمانییەكەی بكات، هەر بۆیە سەرەنجام كاریگەریی كەمی لەسەریان دەبێت. ئەو فەرمانی كردووە كە ئەو میلیشیانە لە بزنێسی گەندەڵی دوور بكەونەوە، بەڵام هیچ ئاكامێكی نەبووە، لەمەش چەندین جار پێیان گوتین، هیچ كەسایەتییەكی سیاسیی عێراق لە بەرامبەر هەڕەشەكانی ئێراندا پارێزراو نابێت. هەر لەبەر ئەمەش سەركردەكانی عێراق زۆر پێیان خۆش نییە كە ئەمریكا موحازەرەیان دەدەنێ، سەبارەت بە هەڕەشەی میلیشیا پرۆ ئێرانییەكان لە عێراقدا، بەتایبەتی كە ئەم لێدوانانەی ئەمریكا زۆر جار گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە. یەكێك لە وەزیرە گەورەكانی عێراق گلەیی ئەوەی دەكرد كە بەردەوام ئەمریكا پرسەكان تێكەڵ و پێكەڵ دەكات، تەنیا ساڵێك پێش ئێستا هەماهەنگی لەگەڵ سەركردەی میلیشیاكان هەبوو دژی داعش، لە هەمان كاتیشدا بڕیاریان داوە هەر ئەو میلیشیایانە مەترسییەكی گەورەن لە داهاتوودا. بەرپرسێكی باڵای دیكە كە دۆستی ئەمریكا بوو، ئەویش لەسەر ئەو بۆچوونە هاوڕا بوو و پێی گوتین: ئەوە شتێكی ماقووڵ نییە كە داوا لە حكومەتی ئێستای عێراق بكرێ، بە كتوپڕی گۆڕانكاریی گەورە بكات و هەنگاوی گەورە بەرەو ئەمریكا هەڵبگرێت، ئەمە لە كاتێكدا ئەم حكومەتە زۆرینەیەكی لەرزۆكی لە پەرلەمانی عێراقدا هەیە.
ئەمریكا و ئێران لە ئێستادا خۆیان ئامادە دەكەن بۆ رووبەڕووبوونەوەی كێشەكانیان، بۆیە سەركردە عێراقییەكان ترسێكی تایبەتیان هەیە كە لەم كێشەیەوە بگلێن. لە ناوەڕاستی مانگی ئەیلوول دوای ئەوەی بە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان هێرش كرایە سەر دامەزراوە پەتڕۆڵییەكانی (ئارامكۆ)ی سعودیە، میلیشیاكانی شیعە دەستیان بە جووڵە كرد، دژی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە حاڵەتی رووبەڕووبوونەوەی ئێران و ئەمریكادا، بەمەش ترس و دڵەڕاوكێی ئەوە دروست بوو، كە عێراق ببیتە گۆڕەپانی شەڕی بەوەكالەتی لایەنە پێكناكۆكەكان. هەر چەند رۆژێك دوای هێرشەكەی سەر ئارامكۆ، قاسمی سولەیمان كە فەرماندەی ئۆپراسیۆنە دەرەكییەكانی سوپای پاسدارانی ئێرانە، زۆر بە هێمنی سەردانی بەغدای كرد، بە دڵنیاییشەوە وەك ئەوانەی قسەمان لەگەڵ كردن تێبینییان كردبوو، سەردانەكەی سولەیمانی لەو كاتەدا بە سودفە نەبووە، بەڵام یەكێك لە بەرپرسە عێراقییەكان كە پەیوەندیی باشی لەگەڵ میلیشیاكان هەیە، پێی گوتین، ئەگەر ئەمریكا هێرشێكی سنووردار دژی ئێران ئەنجام بدات، لەوانەیە میلیشیاكان كاردانەوەیان نەبێت.
بۆ واشنتۆن، دڵنیایی ناگاتە ئەو ئاستە گەورەیە، هەتا حكومەتی عێراق پاپەند نەبێت بە كۆنتڕۆڵكردنی میلیشیاكان و كەمكردنەوەی نفووزی ئێران لە عێراقدا، لەوانەیە واشنتۆن هەندێك رێوشوێنی ئابووری و سەربازی دیاری بكات بۆ ئەوەی حكومەتی عێراق بیگرێتەبەر، بەڵام ئەم ئاراستەیە ناواقیعییە و زەحمەتە لە ئێستادا سەركەوتن بەدەست بهێنێت، لەبەر ئەوەی زۆربەی عێراقییەكان پێش هەر شتێكی دیكە داوای خزمەتگوزاریی سەرەكی دەكەن، ئێستا وایان لێهاتووە زۆر دژی سیاسەتمەدارە گەندەڵەكانن بە سەركردەی میلیشیاكانیشەوە، بۆیە دەبێت واشنتۆن لە رەفتاری شكستخواردوو دوور بكەوێتەوە، چونكە لەوانەیە هەنگاوە هەڵەكان وابكات، ئەو تووڕەییەی ئێستای عێراقییەكان رووبكاتە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا.

ئەمریكا هەتا ئێستا ئەركی سەربازیی لە عێراقدا ماوە، جەخت دەكاتەوە لەسەر پێشكەشكردنی مەشق و پشتگیریی هەواڵگری بۆ هێزەكانی عێراق بۆ شەڕكردن لەسەر پاشماوەی تیرۆریستانی داعش، هەتا ئێستاش، زۆرینەی پەرلەمانی عێراق پشتگیریی ئەم رێوشوێنانەیان كردووە، بەڵام ئێران لەوانەیە بتوانێت هێندێك لە پەرلەمانتارەكانی عێراق وا لێ بكات كە بتوانن داوا لە حكومەت بكەن، بۆ ئەوەی ئەمریكا عێراق بەجێبهێڵێت. بێجگە لەمەش ئەگەر واشنتۆن گوشار لەسەر بەغدا توند بكات، ئەوا میلیشیاكان دەتوانن حكومەتەكەی عەبدولمەهدی بڕووخێنن. لەم حاڵەتەشدا عێراق دەگەڕێتەوە بۆ قۆناخێكی دوور و درێژی پاشەگەردانیی سیاسی. بەمەش حكومەتی عێراق بە زەلیلی بەجێدەهێڵن و ناتوانن هیچ هەنگاوێك دژ بە میلیشیاكان هەڵبگرن، لەمەش خراپتر لەوانەیە رازی بن لەسەر سەرۆك وەزیرانێكی نوێ كە تا ئەوپەڕی ئەنتی ئەمریكی بێت. هیچ كام لەم ئاكامانە بۆ بەرژەوەندییەكانی لە دەوڵەتێكی میحوەریی گرنگ بەرامبەر بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست باش نابن.

بۆ حاڵی حاز باشترین گرەو بۆ ئەمریكا ئەوەیە شانبەشانی حكومەتی عێراق رابوەستێت كە هەوڵدەدات كێشە ناوخۆییەكان چارەسەر بكات، ئەو كێشانەی كە دەوڵەتی عێراقیان لە هەمبەر دەستێوەردانی دەرەكی فشۆڵ و لەرزۆك كردووە، حكومەتی ئێستای عێراق كۆمەڵێك راسپاردەی داڕشتووە سەبارەت بە چۆنیەتی ئەوەی حكومەت و میلیشیاكان بەرامبەر كێشە هەرێمییەكان مامەڵە بكەن. هەر بۆ نموونە حكومەتی عێراق رایگەیاندووە هیچ كەسێك مافی ئەوەی نییە هێرش بكاتە سەر هیچ هێزێكی بیانی لە عێراقدا بە ناوی حكومەتی عێراقەوە. ئەم لێدوانە ژمارەیەك لەو سەركردانەی میلیشیاكانیش ئیمزایان لەسەر كردووە كە بە پرۆ ئێرانی ناسراون، بەڵام زۆر توندڕەوەكان، لە ناویاندا گەورە سەركردەی میلیشیاكان ئەبو مەهدی موهەندیس، رەتیكردۆتەوە كە بەو بڕیارەوە پابەند بێت. بۆیە حكومەت لە ئێستادا دەتوانێت دەست بكات بە دوورخستنەوەی ئەو توندڕۆیانە لە رووی سیاسییەوە، لەگەڵ ئەوەی ئەنجامدانی ئەم كارە كێشەكە چارەسەر ناكات، بەڵام یەكەمین هەنگاوی زۆر باشە.

ئەوجا لەبەر ئەوەی عێراقییەكان دەیانەوێت مەشق و یارمەتی بۆ شەڕەكەیان لەدژی داعش لە ئەمریكا وەربگرن، ئەوا دەبێت ئەمریكا ئەوەیان بۆ دابین بكات، ئەمەش لەبەر ئەوەیە حكومەتێكی ناوەندیی لاواز لە عێراقدا ناتوانێت پشتگیری سەقامگیریی ئیقلیمی بێت، هەروەها دەبێتە ئاستەنگ بۆ شەڕی هەڵكەندنی دواپێگەی داعش لە ناوچەكەدا. لە هەمانكاتدا كاریگەریی نفووزی ئێران بە رێگەی میلیشیاكان و دەستێوەرادانی بەردەوامی لە سیاسەتی عێراقیدا، ئەو هەوڵانە لەبار دەبات كە سیاسییە عێراقیەكان هەوڵدەدەن دەوڵەتێكی بەهێز دابمەزرێنن. هەر بۆیە پشتگیریی ئاشكرا و فەرمیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بۆ حكومەتی ناوەندی بەغدا، لەگەڵیشدا سەردانی بەردەوامی بەرپرسانی باڵای مەدەنی و سەربازی، ئەوا ئەوە بە بیری عێراقییەكان دێنێتەوە كە وڵاتەكەیان بە تەواوەتی نەكەوتۆتە ژێر رەحمەتی ئێران و وەكیلەكانیەوە.
بێگومان ئێران دەزانێت چۆن گەمەی درێژخایەن لە عێراقدا بكات، ئەوجا بۆ ئەوەی ئەمریكاش سەركەوتوو بێت، پێویستە خۆی فێری ئەو یارییە بكات.

***
* رۆبەرت فۆرد توێژەری باڵایە لە هەردوو ئامۆژگای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئامۆژگای جاكسۆن بۆ كاروباری جیهانی لە زانكۆی یەڵ، لە ماوەی ساڵانی 2004-2006 و 2008-2010 لە باڵوێزخانەی ئەمریكا لە بەغدا كاری كردووە، لە ساڵانی 2011-2014 وەك باڵوێزی ئەمریكا لە سووریا كاری كردووە.
** رەندە سەلیم بەڕێوەبەری پڕۆگرامی چارەسەری كێشەكان و دیالۆگی ئاراستەی دووەمە لە ئامۆژگای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و توێژەری هاوبەشە لە ئامۆژگای سیاسەتی دەرەوە بۆ توێژینەوەی نێودەوڵەتی لە زانكۆی جونز هۆبكینز.