نزیكەی هەموو تاكێكی پێگەیشتووی رواندا بەشدارییان كرد لە زۆربەی لایەنەكانی ئەو پرۆسەی بووژاندنەوەیە كە حكومەت سەرپەرشتی كرد. كە پەیامە بنەڕەتییەكەی (بە تایبەتی ئەوەی كە دەبێت هۆشیارییان هەبێت لە بارەی پڕۆپاگەندەكانی پەیوەست بە دابەشبوونی ئیتنی و گرنگیی جێبەجێكردنی دادپەروەری بەسەر تاوانەكانی رابردوودا) رۆچوونە قووڵایی هۆشیاریی خەڵكەوە و بوونە بناغەی كۆمەڵگەیەكی پتر ئاشتیخواز. بەڵام روانداییەكان شەكەت و ماندوو بوون بە دەستی بەردەوام بەیادهێنانەوەی كارەساتەكانی رابردوو، كاتێك لە ساڵی 2012دا دادگاكانی گاچاچا كۆتاییان بە كارەكانیان هێنا، كاردانەوەی خەڵكەكە بریتی بوو لەوەی خۆشحاڵییان دەردەبڕی بەوەی دواجار دادگاییكردنەكان كۆتاییان هات. چونكە زۆربەیان سكاڵایان لەوە دەكرد كە پڕۆگرامی چڕی حكومەت، لە نێویاندا رۆژێك لە هەفتەدا لە ماوەی دادگاییەكردنەكانی گاچاچا، بووە هۆی ئەوەی لە كار و كەسابەت دوور بكەونەوە، كە گرنگ بوو بۆ دووبارە بنیادنانەوەی ژیانیان. لە ئەنجامدا حكومەتیش هەندێ لە رێوڕەسمەكانی زیندووڕاگرتنی جینۆسایدی كەم كردەوە و لە بری ئەنجامدانی گردبوونەوە گەورەكان لە نێو یاریگاكانی وڵاتەكەدا، چەند بۆنەیەكی دیكەی بچووكتر و بێدەنگتری رێكخست لەسەر ئاستی مەحەلی. هەروەها ئاڵوگۆڕی بەسەر پڕۆگرامەكانیشدا هێنا و دەوڵەتمەداران لە بری ئەوەی بە روونی جەخت لەسەر چارەسەركردنی میراتی جینۆساید بكەنەوە، تەركیزیان لەسەر نوێكردنەوەی ئابووریی وڵاتەكە و كەمكردنەوەی پشتبەستن بە كۆمەكی دەرەكی كردەوە.
كاتێك حكومەتیش پاشەكشەی كرد، خەڵكەكە دەستیان واڵا بوو بۆ چارەسەركردنی كاریگەرییەكانی جینۆساید بە شێوەیەكی نافەرمی. لە ساڵی 2002 بە دواوەوە خەڵكەكە لەسەر ئاستی وڵاتەكە گرووپی دیالۆگیان دامەزراند و گفتوگۆیان لەبارەی ئەو پرسانەوە دەكرد كە لە میانەی دادگاییكردنەكانی گاچاچا هاتنەئاراوە. لە ئێستاشدا گفتوگۆكان پتر پەیوەستن بە پرسە بەپەلەكانی وەك دابەشكردنی خۆراك، پاراستنی ئاسایش و ئارامیی كۆمەڵگەكە و رێگرتن لە بڵاوبوونەوە و تەشەنەكردنی نەخۆشی و چارەسەركردنی كێشە و ناكۆكییە خێزانییەكان. ئەم ئاڵوگۆڕەش دەیسەلمێنێت كە خەڵكی رابردوویان تێپەڕاندووە، بەڵام هێشتا هۆشیارن لەبارەی ئەو نایەكسانی و ناكۆكییانەی كە لە رووی مێژووییەوە بوونە هۆكاری خۆشكردنی ئاگری توندوتیژییەكی بەربڵاو. هەروەها خەڵكەكە لە رووی ئابوورییەوە هاوكاری و هەماهەنگی لەگەڵ یەكدا دەكەن، كە ئەمەش دەبێتە هۆی ئاوێتەكردنی هوتو و توتسییەكان، ئەم كارەشیان نەك هەر تەنیا لە پێناوی دەستكەوتی ئابووریدا كردووە، بەڵكو لە هەمان كاتدا بە ئومێدی ئەوە كردوویانە كە بتوانن پێكەوە كاربكەن و ئەمەش ببێتە سەرەتایەك بۆ چارەسەركردنی كەلێنە مێژووییەكان. ئەمە پەرەسەندنێكی گرنگە، لەبەر ئەوەی لە رابردوودا زۆرێك لە هوتوەكان پێیان وابوو توتسییەكان بە شێوەیەكی نادادپەروەرانە دەوڵەمەند بوون و زۆرێك لەوانەی بەشدار بوون لە جینۆسایددا، ئەم كارەیان كرد بۆ ئەوەی دەست بەسەر موڵك و ماڵی توتسییەكاندا بگرن. یەكێك لە ئافرەتە سەركردەكانی ئەم گرووپانە دەڵێت: «لە نێو ئەندامانی ئێمەدا خەڵكانێك هەن كە خزمەكانیان تێوەگلاون لە ئەنجامدانی جینۆسایدەوە و كەسانێكی دیكەش قوربانیی رزگاربووەكانن. خاڵی هاوبەشی نێوانمان ئەوەیە كە لە میانەی جینۆسایددا، هەموومان هاوسەرەكانمان و ئەوەی هەمانبوو لە دەستمان دا. ئەمەش یەكمان دەخات و پاڵنەرمان بۆ دروست دەكات بۆ هاوبەشیپێكردنی ئەوەی هەمانە.»
واتە لە ئێستادا رواندا كە دانیشتووانێكی چڕی هەیە، رۆژانە تاوانكاران، رزگاربووان و شایەتحاڵەكان رووبەڕووی یەكدی دەبنەوە. لە هەمان كاتدا منداڵەكانیان بۆ هەمان قوتابخانە دەنێرن و هەمان كێڵگە دەكێڵن و پەیوەندیی نێوان ئەم خەڵكانەش دوا پێوەرە بۆ ئاستی ئەو ئاشتەواییەی بەدی هاتووە. تەنانەت لە ئێستادا لە سەتا 90ی خەڵكەكە پێیان وایە كۆمەڵگەكەیان بە تەواوەتی ئاشتەوایی تێدا بەدیهاتووە. تەنانەت باس لەوە دەكرێت كە لە ئێستادا و بە چەشنی رۆژگاری پێش جینۆساید هاوسەرگیری لەنێوان هوتو و توتسییەكاندا دەكرێت و تەنانەت بەشداری لە ئاهەنگ و پرسەكانی یەكتریشدا دەكەن.
هەروەها پەیامێكی دیكە لە نێو كۆمەڵگەدا دەنگدانەوەی هەبووە، ئەویش ئەوەیە كە سەرەڕای تراژیدیا و پەیوەندییە ئاڵۆزەكان لەسەر ئاستی مەحەلی، هیچ كەسێك پێشبینی ئەوە ناكات توندوتیژییەكی بەربڵاو سەرهەڵبداتەوە. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی چۆن جینۆساید رووی دا، ئەوا ئەمە پەرەسەندنێكی بەرچاوە. كاتێك روانداییەكان ناچار دەكرێن شیكردنەوە بۆ هۆكاری ئەم تێڕوانینەیان بكەن، ئەوا ئاماژە بە دوو هۆكار دەكەن، یەكەم دادگاكانی گاچاچا بوونە هۆی بەتاڵكردنەوەی رق و تووڕەیی خەڵكەكە و دووەم كەمكردنەوەی نایەكسانییە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكان لە نێوان گرووپە ئیتنییەكان بووە هۆی نەهێشتنی دوژمنكارییە مێژووییەكان.