لە كۆتایی ساڵی 2010 و لە میانەی كۆبوونەوەی تێكڕای لایەنە عێراقییەكان بە سەرپەرشتی سەرۆك بارزانی لە هەولێر بۆ پێكهێنانی كابینەی دووەمی نوری مالیكی، سەرەنجام گەیشتنە ئەو رێككەوتنەی كە تەواوی دەستووری عێراق وەك یەك سەفقە جێبەجێ بكرێت و تەواوی كێشەكانی عێراق بە كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغداوە چارەسەر بكرێت، ئەم رێككەوتنە كە 19 خاڵی لەخۆ گرتبوو، تەواوی كێشەكانی عێراقی لە خۆی گرتبوو، بۆ چاودێركردنی جێبەجێكردنی ئەم رێككەوتنەش سەرۆك بارزانی، د.رۆژ نوری شاوەیسی جێگری سەرۆك عێراقی دەستنیشان كردبوو بۆ ئەوەی لە بەغدا و لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی دیكە تەواوی رێككەوتنەكە وەك خۆی جێبەجێ بكرێت، بەڵام بەداخەوە وەك بینیمان دوای زیاتر لە ساڵ و چەند مانگێك هیچ یەكێك لە بڕگەكانی ئەو رێككەوتنە جێبەجێ نەكران و سەرەنجامیش سەرەتای كێشە ئاڵۆزەكانی نێوان هەولێر و بەغدا دەستی پێكرد.
لە ناوەڕاستی ساڵی 2012وە تا نزیكەی كۆتایی ساڵی 2018 كاربەدەستانی دەوڵەتی عێراق هەموو رێگەیەكیان تاقیكردەوە بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان ناچار بەو شێوەیەی چارەسەری كێشەكان بكەن كە خۆیان دەیانەوێت، نەك دەستوورەكە وەك خۆی جێبەجێ بكەن، بەڵام نەیانتوانی لەو كارەدا سەركەوتوو بن.
هەر بۆیە لە كۆتاییەكانی ساڵی 2018 و لە وتووێژەكان بۆ پێكهێنانی حكومەتەكەی د.عادل عەبدولمەهدی، سەرۆك بارزانی راشكاوانە خاڵبەندیی پیتەكانی كردو بە راشكاوانە پێی راگەیاندن، ئەگەر بەرنامەی ئەم حكومەتە نەخشەیەكی بۆ چارەسەری كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا تێدا نەبێت، ئەوا ئێوە بڕۆن، حكومەتی خۆتان دابمەزرێنن و ئێمە وەك لایەنی كوردستانی بەشداری تێدا ناكەین.
لەبەرامبەر ئەم هەڵوێستەی سەرۆك بارزانی و هەستكردنی لایەنە عێراقییەكان بە جددییەتی سەرۆك لەسەر ئەم پرسە چارەنووسسازە، بەرنامەی حكومەتەكەیان وەك سیاسەتی حكومەتی عێراق بەرامبەر هەرێمی كوردستان بەو جۆرە داڕشت كە سەرۆك بارزانی بڕیار بدات لایەنی كوردستانی بەشداری لە حكومەتەكەی عەبدولمەهدی بكات.
مسرور بارزانی سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان لە میانەی سەردانەكەی بۆ بەغدا و كۆبوونەوەكانی لەگەڵ هەر سێ سەرۆكایەتییەكەی دەوڵەتی عێراق، راشكاوانە بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند: زۆر بە ئاشكرا بە هەموو لایەكمان وتووە، بە هیچ شێوەیەك سازش لە سەر مافە دەستوورییەكانی گەلی كوردستان ناكەین و لە مافەكانی خۆشمان زیاتر دوای هیچی دی ناكەین.
ئەم لێدوانە راشكاوانەیەی سەرۆك وەزیرانی كوردستان، تەواوی ناوەرۆكی ئەو رێككەتنەمان بۆ ئاشكرا دەكات كە شاندی كوردستان بە سەرۆكایەتی سەرۆك بارزانی لەگەڵ لایەنە عێراقییەكان كردوویەتی، ئەوەشمان بۆ دەخاتەڕوو كە رێككەوتنی نێوان بەغدا و هەولێر لەسەر بنەمای جێبەجێكردنی دەستووری عێراق كراوە، بەڵام نەك جێبەجێكردنی دەستوور وەك سەفقەیەك بۆ هەموو عێراق، بەڵكو جێبەجێكردنی ئەو بڕگە و ماددانەی كە پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدڕاڵیی عێراق رێكدەخات.
ئەم رێككەوتنەی نێوان هەردوولا، ئەو پرسیارە بەدوای خۆیدا دەهێنێت: ئایا لەم حاڵەتەدا هەرێمی كوردستان وەك هەرێمێكی فیدڕاڵی دەبێت لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی فیدڕاڵیدا؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا دەڵێین: نەخێر، هەرێمی كوردستان وەك ئەو هەرێمە فیدڕاڵییە دەبێت لە عێراقدا كە لە 4ی 10ی 1992 پەرلەمانی كوردستان بڕیاری لەسەر داوە، ئەمەش بەو مانایەی 11 ساڵ پێش ئەوەی عێراقی نوێ دابمەزرێتەوە، پەرلەمانی كوردستان بڕیاری داوە پەیوەندییەكانی ئایندەی لەگەڵ هەر حكومەتێكی داهاتووی عێراق چۆن بێت، هەروەها لە ساڵی 2003 كە هەرێمی كوردستان بووە بەشێك لە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بۆ رووخانی رژێمی سەدام حوسێن، دیسان ئەوە چەسپێنراوە كە هەرێمی كوردستان بەو مەرجە دەبێتە بەشێك لە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی كە لە پرۆسەی داڕشتنەوەی دەستووری عێراقدا، كۆی ئەو یاسا و بڕیارانە لەناو دەستوورەكە بە فەرمی بناسرێن كە پەرلەمانی كوردستان لە ماوەی ساڵانی 1992-2003 دەریكردوون. لەمەش گرنگتر لایەنی كوردستانی لە داڕشتنەوەی دەستوورەكەشدا، میكانیزمێكی وای دروستكردووە كە هەمواركردنەوەی ئەم دەستوورە بە تەنیا لە دەسەڵاتی عەرەبی عێراق نەبێت كە زۆرینەن، بەڵكو دەستوورەكە مافی كەمینەشی پاراستووە و ئەگەر دوو لەسەر سێی، سێ پارێزگا ئەو هەموارە رەتبكەنەوە، ئەوا دەستوورەكە هەموار ناكرێتەوە، بۆیە لەم حاڵەتەدا یان ئەوەیە كۆتایی بە دەوڵەتی تازەی عێراق بێت و بگەڕێنەوە بۆ خۆسەپاندن و دیكتاتۆری، یان حكومەتی عێراق بەپێی ئەو دەستوورەی ئێستای عێراق دەبێت بەو شێوەیە مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان بكات كە بە یاسا و بڕیار پەرلەمانی كوردستان لە ماوەی ساڵانی 1992 تا 2003 رێكیخستووە.
ئەم باكگراوەندەمان بۆ ئەوە باسكرد، كە هەرێمی كوردستان تەنیا لە روویەكەوە دیفاكتۆ نییە، بەڵكو لە رووی یاسایی و دەستووریشەوە دیفاكتۆیە و دەستووری عێراق ددانی بەم دیفاكتۆیەدا ناوە.
لێرەوە ئەگەر بگەڕێینەوە سەر شێوازی رێكخستنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا و چارەسەركردنی كۆی كێشەكانی نێوان هەردوولا بەوەی كە ئایا بەغدا ئامادەباشیی ئەوەی تێدا دەبێت، كێشەكانی لەگەڵ هەرێم چارەسەر بكات؟ بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە گرنگە بگەڕێینەوە بۆ ئەو لێدوانە رۆژنامەوانییەی سەرۆك بارزانی لە سەردانەكەیدا بۆ بەغدا، كە بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند: «هەست دەكەین بیركردنەوەیەكی نوێ لەم حكومەتەدا هەیە، ئەگەر ئەوەمان بەدی نەكردایە، لەوانەیە ئەم سەردانەشمان نەكردایە».
ئەگەر لەسەر ئەم لێدوانەی سەرۆك هەڵوەستە بكەین و ئەو پرسیارە لە خۆمان بكەین، ئایا دەبێت ئەو بیركردنەوە تازەیەی ناو حكومەتی عێراق، یان ئەو لایەنە سیاسییانەی حكومەتی تازەی عێراقیان پێكهێنابێت، چی بێت؟ بێگومان لایەنە سەرەكییەكانی شیعەی عێراق كە رۆڵی یەكلاكەرەوەیان لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا هەیە، بەوانەی بەشدارییان لە حكومەتدا كردووە و بەوانەشی بەشداریی حكومەتیان نەكردووە، گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە تەنیا رێگە بۆ ئەوەی لە حوكمڕانیدا بمێننەوە، ئەوەیە كە تەنیا رێگە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی عێراق لەگەڵ هەرێمی كوردستان ئاشتی و دیالۆگە، لەبەر ئەوەی هەرێمی كوردستان نەك هەر نەبۆتە بار بە سەر حكومەتی عێراقەوە، بەڵكو ساڵ لە دوای ساڵ ئەركی سەرشانی حكومەتی عێراقی سووك كردووە و لە ئێستادا گەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە تەنیا لە 50%ی ئەو پشكەی بودجەی عێراق وەربگرێت كە دەستوورەكە دیاری كردووە، بۆیە بە چارەسەركردنی كێشەكانی دیكەش بەتایبەتی كێشەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم لە چوارچێوەی ماددەی 140ی دەستووردا، هێندەی دیكە ئەركی سەرشانی حكومەتی عێراق سووك دەبێت.
لەم روانگەیەوە هەست بە جۆرێك لە گەشبینی دەكرێت سەبارەت بە پەیوەندییەكانی نێوان هەرێم و عێراق لە چوار ساڵی داهاتوودا، بەتایبەتیش كە بینیمان وەك وەڵامدانەوەیەك بۆ سەردانەكەی سەرۆك وەزیرانی كوردستان شاندێكی باڵای بڕیاربەدەست بۆ دۆزینەوەی میكانیزمی گونجاو سەردانی هەرێمی كوردستانیان كرد، دوای ئەوەش گوێمان لە لێدوانەكانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بوو سەبارەت بە پابەندبوونی حكومەتەكەی بەو رێككەوتنەی كە لە سەر مووچەی فەرمانبەران لەگەڵ هەرێم ئیمزایان كردووە.