گۆڕانكارییەكان لەسەر ئاستی جیهان زۆر خێران كاریگەرییەكانی زیاتر قووڵ دەبنەوە
August 10, 2019
راپۆرتەکان
1. زیادبوونی خێرایی تەكنەلۆژیا بۆ دوو ئەوەندە لە هەر 24 مانگێكدا بەپێی (یاسای مۆر - Moore›s Law)، بۆتە هۆكاری ئەوەی كە جیهان لە جیهانێكی پێكەوە گرێدراو بگۆڕێت بۆ جیهانێكی پێكەوە چنراو، ئەمەش مانای ئەوەیە بە جۆرێك جیهانی تێكەڵاوی یەكتری كردووە، بە هیچ شێوەیەك پێناسەی بۆ دەوڵەتی نەتەوەیی هاوچەرخ نەهێشتۆتەوە.
2. بێباكیی دەوڵەتانی جیهان بەرامبەر ئەو گۆڕانكارییە نەرێنییە گەورەی بەسەر ژینگەی جیهاندا دێت، ئەم بێباكییە لەوە سەرچاوەی گرتووە، كە دەوڵەتانی گەورەی پیشەسازی بە ئاراستەیەك لەناو شۆڕشی پیشەسازیی چوارەمدا كەوتوونەتە ململانیی بەرهەمهێنانەوە كە ناتوانن لە چوارچێوەیەكدا لەسەر رێگرتن لە بەرزبوونەوەی پلەی گەرمای زەوی رێكبكەون، لەم بازنەیەدا كاتێك دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لە رێككەوتنی گۆڕانكاریی كەشوهەوای پاریس هاتەدەرەوە، جیهان سەری سوڕما، بەڵام دەركەوت، هۆكاری راستەقینەی هاتنە دەرەوەی ترەمپ لەو لوتكەیە، ئاماژەیەكی راشكاوانەیە بۆ ئەوەی رێگرتن لە گۆڕانكاریی كەشوهەوای زەوی لە دەست دەرچووە و دەوڵەتانی پیشەسازی ناتوانن كۆنتڕۆڵی بكەن، هەر ئەم گۆڕانكارییەی كەشوهەوا، بۆتە هۆكاری بەشێك لە كێشە سیاسییەكانی جیهان و هەروەها دروستبوونی یاخیبوون و ئاژاوە لە ناوچە جیاجیاكانی جیهاندا، باشترین نموونەش لەمبارەوە كە ئاماژەی پێ دەكرد، راپەڕینەكانی خەڵكی سووریا بوو، كە هۆكارە سەرەكییەكانی دەگێڕنەوە بۆ ئەو وشكەساڵییەی لە ساڵانی 2007-2008 سووریای گرتەوە و ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی خەڵكێكی زۆری گوندنشین بێنە ناو شارەكان و حكومەتی دیمەشقیش نەیتوانی چارەسەریان بۆ بدۆزێتەوە، بۆیە كاتێك داعش ئاڵا رەشەكەی بەرزكردەوە، ئەو خەڵكانە دوای كەوتن كە وشكەساڵی بێكار و بێ دەرامەتی كردبوون.
3. گلۆبالیزەبوونی بازاڕی ئابووری، ئەم وەرچەرخانە گەورەیەی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا دروستی كردووە، بۆتە هۆكاری ئەوەی ئابووریی بازاڕ سیمایەكی گلۆبالی وەربگرێت، لەگەڵ ئەوەی پێشكەوتنەكانی تەكنەلۆژیا بوونەتە سەرچاوەیەكی گرنگ بۆ زیادبوونی بەرهەم و باشتربوونی چۆنیەتی بەرهەمهێنانی كاڵاكان، بەڵام ئەم پێشكەوتنە نەبۆتە هۆكارێك بۆ دۆزینەوەی هەلی كار و خۆشگوزەرانیی ئەو وڵاتانەی ئەو كاڵایانە بەرهەم دەهێنن، بەپێچەوانەوە، ئەم پێشكەوتنانە بوونەتە هۆكاری ئەوەی كە رۆژ لە دوای رۆژ هەلی كار نەمێنێت و چینی ناوەند بەرەو پووكانەوە بچێت و ئاستی خۆشگوزەرانی بێتەخوارەوە.
ئەم سێ هۆكارە كە زۆربەی بیرمەندە جیاوازەكانی لە بواری سیاسەت و سیاسەتی حوكمڕانی لەسەر ئاستی جیهان پێكەوە كۆكردۆتەوە، هەموویان جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، پێویستە ئاستێك بۆ دەرهاویشتە خراپەكانی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا لەسەر ئاستی جیهان دابنرێت، بەڵام كاریگەرییە نەرێنییە قووڵەكانی ئەم پێشكەوتنە بۆتە هۆكاری ئەوەی دەوڵەتان نەتوانن لەسەر میكانیزمێكی هاوبەش لەسەر ئاستی جیهان بۆ ئەم پرسە رێكبكەون، هەر بۆیە ئاراستەكە لە ئێستا وەرچەرخاوە بۆ ئەوەی بەشێكی زۆری دەوڵەتان لە پێش هەموویانە دەوڵەتانی سۆپەرپاوەر بیر لەوە بكەنەوە، لە ئاراستەی گلۆبالی دووربكەونەوە و روو بكەنەوە ئاراستە نیشتمانی و نەتەوەیەكەی خۆیان و لە چوارچێوەی سنووری دەوڵەتەكانیان هەوڵەكانیان بخەنەگەڕ بۆ ئەوەی كاریگەرییە نەرێنییە قووڵەكان لە نەتەوە و نیشتمانی خۆیان دوور بخەنەوە.
دیارە پێش ئەوەی دیاردەی گلۆبالیزم وەك ئێستا شكستەكانی ببینرێن، ئەمریكا و دەوڵەتانی یەكێتی ئەوروپا كە خۆیان وەك رێبەری گلۆبالیزم لەسەر ئاستی جیهان نمایش دەكرد، رەخنەی گەورەیان لە كۆماری چین ئەوە بوو كە هیچ ئامادەباشییەكی تێدا نییە بۆ كرانەوە بە رووی گلۆبالیزمدا، هەروەها رەخنەی توندیان لە رووسیا ئەوە بوو كە پابەند نابێت بە تەواوی بەها گلۆبالییەكانی دیموكراتییەوە، بەڵام ئێستا بیرمەندان راشكاوانە ئەو راستییە دەسەلمێنن، كە پابەندبوونی كۆماری چین بە چوارچێوەی سنووری دەوڵەتی خۆی و هەوڵنەدانی بەرەو هەژموونی گلۆبالی، دەركەوت كە چین بە رێگەیەكی راستدا دەڕوات، نەك هەڵە، هەروەها پیادەكردنی میتۆدێكی تایبەت لە سیستمی حوكمڕانیی رووسیادا لەلایەن فلادیمیر پۆتینەوە، دەریخست تەنیا رێگە بۆ رێگرتن لە دووبارەبوونەوەی سەردەمی بۆریس یەڵتسن و گێڕانەوەی سەقامگیری بۆ پەرلەمانی رووسیا (دۆما) ئەوەیە كە چیتر رووسیا بە پێوەری گلۆبالی دەوڵەتانی رۆژئاوا حوكمڕانی نەكات و بگەڕێتەوە بۆ چوارچێوەی نەتەوەیی و نیشتمانی خۆی و لە ناوماڵی خۆیەوە هەنگاو بۆ گێڕانەوەی شكۆی رووسیا هەڵبگرێتەوە.